Τα νέα αραβικά Συντάγματα

Το κύμα των επαναστάσεων που ανέτρεψε τους δικτάτορες στην Τυνησία, την Αίγυπτο και τη Λιβύη συνεχίζει σαρώνει τη Μέση Ανατολή. Στις πρώτες χώρες που ξέσπασαν αναταραχές, όμως, η επαναστατική φάση έχει ήδη δώσει τόπο στη διαδικασία εδραίωσης της δημοκρατίας. Μία από τις πιο σημαντικές πτυχές αυτής της φάσης θα είναι η ανάπτυξη νέων Συνταγμάτων για να επισημοποιήσουν το μελλοντικό καθεστώς στην κάθε χώρα.

Ακόμη και πριν από αυτή τη χρονιά, η φύση των Συνταγμάτων στον αραβικό κόσμο παρουσίαζε πολύ μεγάλες διαφορές. Στη Σαουδική Αραβία και τη Λιβύη του Μουαμάρ αλ-Καντάφι, για παράδειγμα, το Κοράνι, διαμορφώθηκε σε Σύνταγμα, με τα πιο τεχνικά θέματα, συμπεριλαμβανομένης της κληρονομικής διαδοχής και την φύση των συμβουλευτικών συμβουλίων, να καλύπτονται από ένα βασικό νόμο. Άλλες χώρες, όπως η Αίγυπτος και η Τυνησία, ανέπτυξαν σχετικά κοσμικά Συντάγματα τη δεκαετία του 1880.

Όλοι οι συνταγματικοί κώδικες, ωστόσο, είχαν δύο σημαντικά κοινά χαρακτηριστικά. Κατ’ αρχάς, είναι γενικά λεπτομερείς σχετικά με τις φιλοδοξίες του κράτους, για παράδειγμα, να είναι μέρος της Αραβικής Umma και να υποστηρίζουν τις αρχές του Ισλάμ. Τέτοια Συντάγματα βρίσκονται σε άμεση αντίθεση π.χ. με εκείνο των ΗΠΑ, το οποίο έχει ως στόχο να περιορίσει το κράτος. Δεύτερον, όπως τα δυτικά Συντάγματα, τα αραβικά Συντάγματα έτειναν να είναι έμφορτα με ισχυρές εγγυήσεις για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα. Οι κανόνες της Ιορδανίας και της Αιγύπτου, για παράδειγμα, περιείχαν εκτενή τμήματα που περιγράφουν τα δικαιώματα της ελευθερίας του λόγου και του συνέρχεσθαι.

Φυσικά, η πρώτη εντολή των αραβικών Συνταγμάτων – η ενίσχυση του κράτους - συνήθως χάλκευε τη δεύτερη – η προστασία των πολιτών. Οι αραβικές κυβερνήσεις συχνά αγνόησαν τη γενναιόδωρη συνταγματική νομική προστασία υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συνήθως με την κάλυψη νόμων έκτακτης ανάγκης που έβαζαν στο περιθώριο το σύνολο ή μέρος του συνταγματικού κώδικα, προκειμένου να δώσουν στις κυβερνήσεις ένα ελευθερία ελιγμών ενάντια στους «επικίνδυνους» αντιπάλους. Αυτό αντανακλά τη μηδενική κατανόηση πολλών αραβικών κυβερνήσεων για τις πολιτικές διαδικασίες.

Ωστόσο, τα προ-επαναστατικά αραβικά Συντάγματα δεν ήταν έγγραφα κενά περιεχομένου. Επισημοποιούσαν και νομιμοποιούσαν τις κυβερνητικές διαδικασίες, τις δομές της εξουσίας και την πολιτική συνεννόηση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Το ιορδανικό Σύνταγμα, για παράδειγμα, έχει ένα μεγάλο τμήμα που ασχολείται με τη σχέση μεταξύ της Ιορδανίας και των Παλαιστινίων. Ως και η Συρία αναγνώρισε τη σημασία του Συντάγματος. Το 2000, όταν Μπασάρ αλ-Άσαντ είχε αξιωθεί να διαδεχθεί τον πατέρα του ως πρόεδρος, το καθεστώς πέρασε από μια μακρά διαδικασία τροποποίησης του Συντάγματος ώστε να μπορέσει να επιτρέψει την επιλογή του. Σε αυτή την περίπτωση, ήταν σημαντικό για την κυβέρνηση της Συρίας να συμπέσουν η ανάρρηση του Assad στην εξουσία με τις διατυπώσεις του συνταγματικού νόμου.

Καθώς η Αραβική Άνοιξη έγινε Αραβικό Καλοκαίρι και Φθινόπωρο πολλές πολιορκούμενες κυβερνήσεις στράφηκαν προς τη συνταγματική μεταρρύθμιση ως ένα τρόπο για να κατευνάσουν τους πολίτες τους. Στο Μαρόκο, ο βασιλιάς Μοχάμεντ VI τροποποίησε το Σύνταγμα της χώρας του για να αναγνωρίσει την Tamazight, τη γλώσσα των Βερβέρων, ως επίσημη γλώσσα του Μαρόκου παράλληλα με τα αραβικά. Η Βουλή των Σαούντ, επίσης, υποσχέθηκε να επιτρέψει στις γυναίκες να ψηφίσουν στον επόμενο γύρ οτων δημοτικών εκλογών.

Είναι πολύ νωρίς για να πει κανείς ποια ακριβώς μορφή θα πάρουν τα μετα-επαναστατικά Συντάγματα της Τυνησίας, της Αιγύπτου και της Λιβύης. Όμως, οι προσωρινοί συνταγματικοί κώδικες και οι προσωπικότητες που συμμετέχουν στην εκπόνηση των καινούργιων, προσφέρουν κάποιες ενδείξεις.

Η Τυνησία παραμένει η μεγάλη ελπίδα για εκείνους που αναζητούν ένα δημοκρατικό αραβικό κόσμο. Η χώρα αντιμετώπισε με επιτυχία την πρώτη μεγάλη δημοκρατική πρόκλησή της: τις εκλογές που έλαβαν χώρα τον περασμένο μήνα. Η ψηφοφορία αντικατόπτρισε μια πραγματική δέσμευση για τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την προστασία των μειονοτήτων. Και ο στρατός εξακολουθεί να βρίσκεται εκτός της πολιτικής διαδικασίας. Το δημοφιλές νέο Κοινοβούλιο πρόκειται πλέον να καταρτίσει ένα νέο Σύνταγμα για να στηρίξει με νομική υπόσταση την πολιτική πρόοδο της χώρας.

Φυσικά, ένας από τους σημαντικότερους νικητές των εκλογών στην Τυνησία ήταν το ισλαμικό κόμμα Al-Nahda. Αυτό δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη. Ακριβώς όπως τα χριστιανοδημοκρατικά κόμματα είναι διαδεδομένα στην Ευρώπη, τα κόμματα που πρεσβεύουν προσήλωση στο Ισλάμ είναι δημοφιλή στη συντριπτική πλειονότητα των μουσουλμανικών κρατών. Η θρησκεία θα μπορούσε εύκολα να βρει έκφραση και στο νέο Σύνταγμα. Όλα αυτά θα μπορούσαν, ωστόσο, να μην αποτελούν αιτία ανησυχίας. Το παλαιό καθεστώς της Τυνησίας εκδίωκε τα μέλη της Al-Nahda. Αυτή η εμπειρία του παρελθόντος μπορεί να κάνει το κόμμα να ενδιαφερθεί περισσότερο για την επισημοποίηση - και την υλοποίηση –της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έστω και μόνο ως εγγύηση στην περίπτωση που χάσει πάλι την εξουσία.

Μια μεγαλύτερη ανησυχία είναι η ασάφεια των στοιχείων της πολιτικής ελίτ ως προς την θέση των γυναικών. Ο νόμος που ρύθμιζε τις εκλογές του Οκτωβρίου απαιτούσε από τα κόμματα να βάλουν τις γυναίκες σε περίοπτη θέση στις λίστες των υποψηφίων τους. Πολλά κόμματα αγνόησαν εντελώς την εντολή αυτή. Ακόμα κι έτσι, οι γυναίκες υποψήφιοι πέτυχαν καλές επιδόσεις, κερδίζοντας 24% των ψήφων και 49 από τις 217 έδρες στο νέο κοινοβούλιο. Το αποτέλεσμα αυτό μπορεί να ενισχύσει την πλευρά εκείνων που επιδιώκουν την ενσωμάτωση της ισότητας των φύλων στο νέο Σύνταγμα.