Δικάστε τον Saif al-Islam στη Λιβύη

Μια στιγμή ξαφνικής, αιματηρής εκδίκησης εξασφάλισε ότι ο Μουαμάρ αλ-Καντάφι, επί πολλά χρόνια δικτάτορας της Λιβύης, δεν θα έρθει ποτέ αντιμέτωπος με τη δικαιοσύνη σε ένα δικαστήριο. Αλλά ο γιος του, Σαΐφ αλ-Ισλάμ, έχει συλληφθεί και θα προσαχθεί σε δίκη. Το μόνο ερώτημα είναι το πού: στη Λιβύη, ή στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης (ΔΠΔ);

Το ΔΠΔ έθεσε το αίτημά του να διεξάγει τη δίκη, όταν εξέδωσε εντάλματα σύλληψης τον Ιούνιο για τον συνταγματάρχη Καντάφι, τον Σαΐφ αλ-Ισλάμ και τον πρώην επικεφαλής των Λιβυκών μυστικών υπηρεσιών Abdullah al-Senussi (ο οποίος παραμένει ασύλληπτος). Τώρα που οι δυνάμεις της Λιβύης έχουν συλλάβει τον αλ-Ισλάμ, οι υποστηρικτές του ΔΠΔ κάνουν έκκληση για να πραγματοποιηθεί η δίκη του στη Χάγη ή, έστω, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να διαδραματίσει καίριο ρόλο σε οποιαδήποτε ποινική δίωξη στη Λιβύη. Αλλά με το να τίθεται ως προτεραιότητα η εμπλοκή του ΔΠΔ στρεβλώνεται το ενδιαφέρον ενός θεσμού για τις αξίες και τα θύματα που η δικαιοσύνη θα πρέπει να υπηρετεί. Οι Λίβυοι επλήγησαν οικτρά από το καθεστώς Καντάφι για σχεδόν μισό αιώνα. Προς αυτούς, λοιπόν, πρέπει να λογοδοτήσει ο Σαΐφ αλ-Ισλάμ.

Όπως συμβαίνει με όλες τις υποθέσεις του, το ΔΠΔ υπέβαλε μήνυση εναντίον του Αλ-Ισλάμ κάτω από ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα των αρμοδιοτήτων του που είναι γνωστό ως «συμπληρωματικότητα». Αυτό επιτρέπει στο δικαστήριο να εκδικάζει υποθέσεις μόνο εάν το κράτος στο οποίο διαπράχθηκαν τα εγκλήματα δεν είναι σε θέση ή δεν επιθυμεί να το πράξει. Παρά το γεγονός ότι ο συνταγματάρχης Καντάφι σίγουρα δεν θα ήθελε να δικάσει τον γιο του, η νέα κυβέρνηση ελπίζει να κάνει ακριβώς αυτό.

Σύμφωνα με τη «συμπληρωματικότητα», το ΔΠΔ θα μπορούσε να παραχωρήσει την εξουσία του για να δικάσει τον Σαΐφ αλ-Ισλάμ η νέα κυβέρνηση στην Τρίπολη. Πράγματι, ο Γενικός Εισαγγελέας του ΔΠΔ Luis Moreno-Ocampo επισκέφθηκε τη Λιβύη στα τέλη Νοεμβρίου και δήλωσε ότι η Λιβύη θα μπορούσε να διενεργήσει τη δική της δίκη, με τη βοήθεια του ΔΠΔ. «Έχουμε ζητήσει ένταλμα επειδή οι Λίβυοι δεν μπορούν να αποδώσουν δικαιοσύνη στη Λιβύη», είπε κατά την επίσκεψή του. «Λοιπόν, μόλις οι Λίβυοι αποφασίσουν να αποδώσουν δικαιοσύνη, θα αποδώσουν δικαιοσύνη, και εμείς θα βοηθήσουμε να το κάνουν». Αυτή η συμβιβαστική προσέγγιση είναι και ρεαλιστική. Ο Moreno-Ocampo γνωρίζει ότι χρειάζεται τη συνεργασία των αξιωματούχων της Λιβύης (και της πολιτοφυλακής της φυλής που κρατά τον Σαΐφ αλ-Ισλάμ) για να έχει οποιαδήποτε ελπίδα να επηρεάσει τη διαδικασία. Όταν έφτασε, για παράδειγμα, ο υπουργός Δικαιοσύνης της Λιβύης, Mohammed al-Alagi, ανακοίνωσε ότι, εν ολίγοις, η Λιβύη δεν θα παραδώσει τον Σαΐφ αλ-Ισλάμ.

Αλλά η μετριοπαθής στάση του Moreno-Ocampo καλύπτει κάποιες σκληρότερες αλήθειες σχετικά με τη διεθνή δικαιοσύνη. Κατά την άφιξή του, υπενθύμισε στη νέα κυβέρνηση ότι οποιαδήποτε διαδικασία στη Λιβύη θα πρέπει να πληροί τα πρότυπα του διεθνούς δικαστηρίου για μια δίκαιη δίκη. Για παράδειγμα, η Λιβύη εξακολουθεί να διατηρεί τη θανατική ποινή, ενώ το ΔΠΔ όχι. Η Διεθνής Αμνηστία έχει προτείνει ότι για να εκπληρώσει τους κανονισμούς του ΔΠΔ, η Τρίπολη θα πρέπει να την καταργήσει. Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch), εν τω μεταξύ, υποστήριξε ότι η Λιβύη θα πρέπει να μεταρρυθμίσει ολόκληρο το δικαστικό της σύστημα για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του ΔΠΔ. Και όταν θα έρθει η ώρα να διευκρινιστεί αν η Λιβύη πληροί τα πρότυπα του δικαστηρίου, αυτό είναι κάτι που το αποφασίζουν οι δικαστές του ΔΠΔ και όχι της Λιβύης.

Η λογική πίσω από την ουσιαστική προτεραιότητα του ΔΠΔ στηρίζεται στην αφηρημένη έννοια ότι τα πιο τρομερά εγκλήματα επηρεάζουν όλη την ανθρωπότητα εξίσου και ότι, ως εκ τούτου, ολόκληρη η ανθρωπότητα έχει μια ίση απαίτηση για να παρακαθίσει στην δίκη. Ο τόπος και το είδος έχουν σημασία: οι πράξεις του καθεστώτος Καντάφι ήταν πρώτα απ' όλα εγκληματικές κατά των Λίβυων. Το να μιλάμε για «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας» - ως σαν τα εγκλήματα να έγιναν γενικώς- είναι σαν να αρνούμαστε τα συγκεκριμένα δεινά του λαού της Λιβύης με έναν τρόπο που είναι, παραδόξως, απάνθρωπος.

Επιπλέον, αφήνοντας το ΔΠΔ να υπαγορεύσει τους όρους της δίκης, θα επιβαρύνει με πραγματικό κόστος τον Λιβυκό λαό. Κατ' αρχάς, το ΔΠΔ μπορεί να δικάσει αξιωματούχους του Καντάφι μόνο για εγκλήματα που συνέβησαν μετά την 17η Φεβρουαρίου 2011. Δεν μπορεί να τους τιμωρήσει για τα 41 χρόνια καταστολής που προηγήθηκαν της επανάστασης του τρέχοντος έτους. Επιπλέον, οι διώξεις στη Χάγη προχωρούν αργά. Το δικαστήριο, το οποίο δημιουργήθηκε πριν από εννιά χρόνια, τελειώνει τώρα την πρώτη δίκη του (κατά του πολέμαρχου του Κονγκό, Thomas Lubanga Dyilo), που σημαίνει ότι αν η υπόθεση του ΔΠΔ προηγηθεί, οι Λίβυοι μπορεί να χρειαστεί να περιμένουν πολύ προτού μπορέσουν να δικάσουν τον Σαΐφ αλ -Ισλάμ οι ίδιοι.

Μια δίκη στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο μπορεί επίσης να υπονομεύσει την δυνατότητα της υπόθεσης να βοηθήσει στην οικοδόμηση μιας καινούργιας Λιβύης. Η εμπειρία από διεθνείς δίκες για τους εγκληματίες πολέμου στη Ρουάντα και την πρώην Γιουγκοσλαβία δείχνουν ότι διώξεις που διεξάγονται εκτός της χώρας που συνέβησαν τα εγκλήματα είναι συχνά αναποτελεσματικές. Υπάρχουν λίγες ενδείξεις συμφιλίωσης στην πρώην Γιουγκοσλαβία και η Ρουάντα έχει συχνά μια μαχητική σχέση με το διεθνές δικαστήριο που δικάζει διάφορα περιστατικά της γενοκτονίας που έγινε εκεί. Μια δίκη του Σαΐφ αλ-Ισλάμ μπορεί να έχει το ίδιο αποτέλεσμα στη Λιβύη. Οι πιστοί στο παλαιό καθεστώς μπορεί να παραμείνει ανεπηρέαστοι ακόμη και από την πιο έντιμη διαδικασία και τα θύματα μπορεί να δουν τη διαδικασία του ΔΠΔ ως μια αυτοκρατορική παρέμβαση. Ακόμα κι αν το ΔΠΔ πραγματοποιήσει τη δική του δίκη στο Λιβυκό έδαφος, θα εξακολουθεί να απέχει πολύ από την πραγματική τοπική δικαιοσύνη. Το θέαμα αγγλόφωνων δικαστών να ακούνε αραβικά στα ακουστικά τους, θα άφηνε τους Λίβυους με την αμφιβολία για τον αν η ιστορία τους ακούστηκε πράγματι στο δικαστήριο, πολύ δε περισσότερο αν έγινε και κατανοητή.

Οι ανησυχίες αυτές δεν αναιρούν την επίσημη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για την υπόθεση, αλλά εγείρουν ερωτήματα σχετικά με τη νομιμοποίηση του ρόλου του. Το δικαστικό σύστημα της Λιβύης αντιμετωπίζει αναμφίβολα προκλήσεις και η νέα κυβέρνηση μπορεί να αποδειχθεί ανίκανη ή απρόθυμη να διεξάγει δίκες εναντίον μελών του καθεστώτος Καντάφι. Αλλά η πιθανή ανταμοιβή της από μια έντιμη δίκη στη Λιβύη - η ευκαιρία για την κοινωνία της Λιβύης να θεραπεύσει τον εαυτό της μέσα από τη δική της δικαστική διαδικασία - ξεπερνά κατά πολύ τα πιθανά οφέλη από οποιαδήποτε διεθνή δίκη.

Υπάρχουν συγκεκριμένες ενέργειες που η διεθνής κοινότητα μπορεί να πραγματοποιήσει για να βοηθήσει την ίδια τη Λιβύη να δικάσει τον Σαΐφ αλ-Ισλάμ. Μια επιλογή, σύμφωνα με το Καταστατικό του ΔΠΔ, είναι το Συμβούλιο Ασφαλείας να αναστείλει τη διαδικασία στη Χάγη για ένα χρόνο, δίνοντας στη Λιβύη περιθώριο να ανοικοδομηθεί και στέλνοντας στο δικαστήριο ένα σαφές μήνυμα να οπισθοχωρήσει. Η επιλογή αυτή παραμένει απίθανη, ωστόσο, δεδομένου ότι αρκετά μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία, είναι ισχυροί υποστηρικτές του ΔΠΔ.

Ακόμα κι έτσι, τα επιμέρους κράτη μπορούν να λάβουν τα δικά τους μέτρα για να υποστηρίξουν μια δίκη στη Λιβύη. Θα μπορούσαν πρώτα να δηλώσουν την υποστήριξή τους προς την Τρίπολη για την άσκηση δίωξης κατά του Σαΐφ αλ-Ισλάμ, θέτοντας δημόσια πίεση στο ΔΠΔ να δεχθεί. Θα μπορούσαν, επίσης, να βοηθήσουν τη Λιβύη στην ανοικοδόμηση του δικαστικού της συστήματος, το οποίο θα καθιστούσε πιο δύσκολο για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να διατηρήσει τον έλεγχο της υπόθεσης.
Τέλος, τα κράτη σε όλο τον κόσμο θα μπορούσαν να εφαρμόσουν μια εκδοχή της «συμπληρωματικότητας» με το ίδιο το δικαστήριο. Θα μπορούσαν να καταστήσουν σαφές ότι θα αναστείλουν τη συνεργασία με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, εάν δεν είναι σε θέση ή δεν επιθυμεί να υποχωρήσει απέναντι σε μια ελεύθερη πλέον Λιβύη. Το δικαστήριο, το οποίο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα κράτη για τη χρηματοδότηση και την ισχύ του, θα έπαιρνε μια τέτοια απειλή σοβαρά.

Το ΔΠΔ έχει έναν ρόλο να διαδραματίσει στο να φέρει το καθεστώς Καντάφι ενώπιον της δικαιοσύνης. Η νέα κυβέρνηση της Λιβύης μπορεί να αποδειχθεί ανίκανη ή απρόθυμη να διορθώσει το δικαστικό σύστημα της χώρας ή να ασκήσει δίωξη στους δικούς της μαχητές που διέπραξαν εγκλήματα. Αν είναι έτσι, το ΔΠΔ μπορεί και πρέπει να παρέμβει. Όμως, προς το παρόν, το δικαστήριο θα πρέπει να αναγνωρίσει ότι οι Λίβυοι έχουν προτεραιότητα στο να δικάσουν τον Σαΐφ αλ-Ισλάμ.

Τα δικαστήρια έχουν δημιουργηθεί για να αποδίδουν δικαιοσύνη, αλλά η επιμονή για δίκες στη Χάγη είναι σαν να χρησιμοποιείται η δικαιοσύνη για την δημιουργία ενός δικαστηρίου. Ας αφήσουμε την Τρίπολη να τον δικάσει: για τον υπόλοιπο κόσμο, αυτή θα πρέπει να είναι επαρκής δικαιοσύνη.

Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/articles/136726/timothy-william-waters/let...

Copyright © 2002-2010 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.