Ο πρώην και ο μέλλων Κιμ

Κατά την ιστορική συνεδρίαση του Εργατικού Κόμματος που πραγματοποιήθηκε στην Πιονγκγιάνγκ τον Σεπτέμβριο του 2010, ο Βορειοκορεάτης ηγέτης Κιμ Γιονγκ Ιλ έχρισε τον τρίτο γιο του, Κιμ Γιονγκ Ουν, ως διάδοχό του. Η απόφαση υπενθύμισε τα λόγια του Βασιλιά Ληρ, ο οποίος, ανακοινώνοντας την αποχώρησή του, είπε ότι ήθελε «να αποτιναχθούν όλες οι έγνοιες και οι δουλειές από την γενιά μας / αναθέτοντάς τις στις νεότερες δυνάμεις, ενώ εμείς / χωρίς βάρος θα συρθούμε προς το θάνατο». Σήμερα, ο κόσμος παρατηρεί, ελπίζοντας ότι σε σύγκριση με τον Lear, η απόφαση του Κιμ θα είναι πιο λογική, οι συγγενείς του λιγότερο ματαιόδοξοι και η διαδοχή του λιγότερο αιματηρή. Η διαδοχή είναι πάντα η πιο δύσκολη πρόκληση για ένα καθεστώς, και ο Kim Jong Un θα έχει πολλά εμπόδια να ξεπεράσει μόλις αναλάβει την εξουσία. Ωστόσο, ισχυρές δυνάμεις θα ενθαρρύνουν τη σταθερότητα και τη συνεχιζόμενη θλιβερή βασιλεία της οικογένειας Κιμ.

Με μια πρώτη ματιά, ο δρόμος για τον «λαμπρό σύντροφο», όπως αποκαλούν τον Κιμ Γιονγκ Ουν, δεν φαίνεται ομαλός. Φερόμενος να είναι περίπου 27 ετών, είναι νέος και άπειρος. Έχει δύο μεγαλύτερα αδέρφια και ένα απροσδιόριστο αριθμό συγγενών που μπορεί να καλοβλέπουν το στέμμα. Οι ξένοι δεν ξέρουν πώς η είδηση της ανόδου του έγινε δεκτή από τις ελίτ που στηρίζουν το καθεστώς του Κιμ - αν συμμερίζονται τις απόψεις του μεγαλύτερου αδελφού του Κιμ Γιονγκ Ναμ, ο οποίος είπε σε μια συνέντευξη: «Προσωπικά, είμαι αντίθετος με την κληρονομική μεταβίβαση εξουσίας στην τρίτη γενιά της οικογένειας». Ίσως το πιο σημαντικό που μπορεί να αναρωτηθεί κανείς είναι το πώς αισθάνεται ο στρατός απέναντι σε μια τόσο νεανική φιγούρα που ξαφνικά προάγεται σε στρατηγό τεσσάρων αστέρων και του παραδίδονται τα ηνία της εξουσίας.

Εκτός από τις εσωτερικές προκλήσεις, στον Kim Jong Un κληρονομείται και μια ναυαγισμένη χώρα [1]. Ενεργειακές ελλείψεις συνεχίζουν να ερημώνουν την ήδη εύθραυστη οικονομία της Βόρειας Κορέας. Ο λιμός της περιόδου 1995-1997 σκότωσε πάνω από ένα εκατομμύριο Βορειοκορεάτες και δημιούργησε μια γενιά υποσιτισμένων που επλήγη από νοητικές αναπηρίες. Μια μελέτη του αμερικανικού Εθνικού Συμβουλίου Πληροφοριών για την παγκόσμια υγεία το 2008 ανέφερε ότι το ήμισυ των παιδιών της Βόρειας Κορέας είναι υποαναπτυγμένα ή λιποβαρή, ενώ τα δύο τρίτα των νεαρών ενηλίκων είναι υποσιτισμένοι ή αναιμικοί.

Ακόμα χειρότερα, η Βόρεια Κορέα είναι περικυκλωμένη από ισχυρούς αντιπάλους. Στα ανατολικά της είναι η Ιαπωνία, μια στρατιωτική και οικονομική δύναμη που προσάρτησε και αποίκισε την Κορέα στις αρχές του εικοστού αιώνα. Από κάτω βρίσκεται η Νότια Κορέα, η οποία έχει 20 φορές το ΑΕΠ της Βόρειας Κορέας, δύο φορές τον πληθυσμό της και μια στρατιωτική συμμαχία με τον παγκόσμιο ηγεμόνα. Ο στρατός της Νότιας Κορέας είναι πολύ πιο προηγμένος τεχνολογικά από όσο της Βόρειας Κορέας και είναι στελεχωμένος με άρτια εκπαιδευμένους και καλά σιτισμένους στρατιώτες. Σε όλο το μήκος των βόρειων συνόρων της Βόρειας Κορέας βρίσκεται η Κίνα, μια πρώην σύμμαχος που αντιμετωπίζει την Πιονγιάνγκ με μια ζεστασιά που κυμαίνεται από την με σφιγμένα χείλη παραίτηση ως την καθολική απόγνωση.

Όσο τρομακτικό κι αν φαίνεται όλο τούτο και όσο κι αν δείχνουν αμυδρές οι προοπτικές του Κιμ Γιονγκ Ουν, πολλοί παράγοντες, τόσο εσωτερικοί όσο και εξωτερικοί, θα λειτουργήσουν υπέρ του. Θα βασίζεται στο σύστημα που σχεδιάστηκε από τον παππού του, τον ιδρυτή της Βόρειας Κορέας, Kim Il Sung - ένα σύστημα το οποίο, όπως ο Daniel Byman και εγώ έχουμε γράψει [2], έχει σχεδιαστεί να είναι ανθεκτικό.

Ο Kim Il Sung επινόησε αυτό το σύστημα για να αποτρέψει το ενδεχόμενο επανάστασης από τη βάση αλλά και στρατιωτικά πραξικοπήματα από το εσωτερικό. Μια περίτεχνη ιδεολογία προσδίδει νομιμότητα στην οικογένεια Κιμ: σύμφωνα με τον ιδρυτικό μύθο της χώρας, ο Κιμ Ιλ Σουνγκ οδήγησε μια γενναία ομάδα ανταρτών στους πικρούς ανέμους της Μαντζουρίας για να νικήσει τους Ιάπωνες, να απελευθερώσει τον κορεατικό λαό και να εγκαθιδρύσει το κράτος της Βόρειας Κορέας. Ιστορικοί, όπως ο Charles Armstrong και ο Bruce Cumings έχουν υποστηρίξει ότι αυτή η ιστορία της γένεσης εξασφαλίζει τον Kim Il Sung ως τον πατέρα τον υιό και το άγιο πνεύμα της «θρησκείας» που είναι η ίδια η Βόρειος Κορέα. Όπως και ο πατέρας του, ο Κιμ Γιονγκ Ουν απολαμβάνει τη νομιμοποίηση του αίματος του Κιμ Ιλ Σουνγκ στο φλέβες του - και μάλιστα έχει μια εντυπωσιακή ομοιότητα με τον παππού του. Ο Kim Jong Un έχει συμμάχους που μοιράζονται το τρομερό γενεαλογικό του δέντρο. Η θεία του, Κιμ Kyong Hui (πρόσφατα προβιβασμένη σε τεσσάρων αστέρων στρατηγό), είναι κόρη του Kim Il Sung. Ο σύζυγός της, Jang Song Taek, είναι, ως αντιπρόεδρος της Επιτροπής Εθνικής Άμυνας, ο αριθμός δύο του Kim Jong Il. Ο Kim Jong Un και αυτοί οι σύμμαχοί του απολαμβάνουν μεγάλη νομιμοποίηση από αυτό το σύστημα «μεγάλου ηγέτη» (suryong).

Η ξενοφοβία είναι άλλο ένα ιδεολογικό εργαλείο που βοηθά στην πρόληψη κάποιας επανάστασης. Η προπαγάνδα του καθεστώτος εμπνέει φόβο για τρομερές απειλές από αρπακτικούς Ιάπωνες και δόλιους Αμερικανούς, οι οποίοι παίρνουν βοήθεια από τους προδότες νοτιοκορεάτες. Αυτά οι υποτιθέμενοι κίνδυνοι δικαιολογούν τον ισχυρό πολιτικό ρόλο του στρατού, ο οποίος απολαμβάνει ήδη μια λάμψη νομιμότητας που προέρχεται από τα παραμύθια της Μαντζουρίας. Με το να διατηρείται η Βόρεια Κορέα σε διαρκή ετοιμότητα για πόλεμο, το καθεστώς δικαιολογεί τη δαπάνη ενός τεράστιου μεριδίου του προϋπολογισμού της χώρας για τον στρατό (25% του ΑΕΠ, σε σύγκριση με 4% της Νότιας Κορέας) – μέγα μέρος της οποίας πηγαίνει στην εσωτερική ασφάλεια.

Ο κίνδυνος της λαϊκής εξέγερσης μειώνεται επίσης από τους χειρισμούς του Κιμ Ιλ Σουνγκ στην κοινωνία. Στο κομμουνιστικό σύστημα που δημιούργησε ο Kim Il Sung, η Βόρεια Κορέα δεν έχει ούτε μεσαία τάξη, ούτε κληρικούς - ομάδες που συχνά συνέβαλαν στην υπόθαλψη μιας επανάστασης. Οι φοιτητές και οι διανοούμενοι – άλλοι επίδοξοι επαναστάτες - έχουν πνευματικά ξεδοντιαστεί από τον αυστηρό έλεγχο του καθεστώτος επί των πληροφοριών. Παρακολουθούμενοι στενά, αποθαρρύνονται από το να διαφωνούν με το καθεστώς κάτω από την απειλή τρομερών τιμωριών.

Πράγματι, ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας αποτροπής μιας επανάστασης στη Βόρεια Κορέα είναι η απειλή της κυβέρνησης ότι θα κάνει χρήση βίας. Πληροφοριοδότες από πολλαπλές υπηρεσίες ασφαλείας παρακολουθούν για τυχόν «μαγείρεμα» διαφωνούντων. Οι άνθρωποι που διαπράττουν σχετικά ήσσονος σημασίας παραβάσεις - παραλείποντας να ξεσκονίσουν τα οικογενειακά πορτραίτα του Kim, για παράδειγμα - υπόκειται σε «επανεκπαίδευση»: με συνεδρίες υπερβολικής αυτοκριτικής ή με το να εξαναγκάζονται να απομνημονεύουν τα γραπτά του μεγάλου ηγέτη. Οι άνθρωποι που κατηγορούνται για πιο σοβαρές υποθέσεις απιστίας προς το κράτος εξορίζονται σε σκληρή ζωή στην απομακρυσμένη ύπαιθρο, στέλνονται σε βάρβαρα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή εκτελούνται. Οι δυνητικοί μαχητές της ελευθερίας της Βόρειας Κορέας γνωρίζουν ότι, σύμφωνα με την κυβερνητική πολιτική «τριών γενεών», ρισκάρουν τη σύλληψη, τη φυλάκιση, τα βασανιστήρια και το θάνατο όχι μόνο των ίδιων αλλά και των γονέων και των παιδιών τους. Για όλους αυτούς τους λόγους, κατά τη διάρκεια του λιμού «οι λιμοκτονούντες αγρότες της Βόρειας Κορέας δεν εξεγέρθηκαν», όπως σημείωσε ο Αντρέι Lankov [3]. «Απλώς πέθαναν».

Παρά το γεγονός ότι ο στρατός είναι ο πιο σημαντικός σύμμαχος ενός δικτάτορα, μπορεί επίσης να είναι η απόλυτη καταστροφή του. Αλλά οι πιθανότητες ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος στη Βόρεια Κορέα έχουν μειωθεί σημαντικά από τα μέτρα του Kim Il Sung να διασφαλίσει την κυβέρνησή του. Από την σύλληψη της μορφής του καθεστώτος στη δεκαετία του 1950, ο Kim επέλεξε πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες με βάση την πολιτική πίστη και όχι την επαγγελματική επάρκεια, με το να διορίζει συγγενείς του και ανδρείκελα ανταρτών στις πιο ισχυρές θέσεις. Για να μεγιστοποιήσει τις πληροφορίες που πήρε από κάθε απιστία που προετοιμαζόταν, σχεδίασε πολλαπλές υπηρεσίες εσωτερικής ασφάλειας που ανταγωνίζονταν και παρακολουθούσαν η μία την άλλη και όλες αναφέρονταν σε αυτόν. Για την περίπτωση που τα μέτρα αυτά αποτύγχαναν και ένα πραξικόπημα ξεσπούσε, ο Kim Il Sung δημιούργησε μια παράλληλη στρατιωτική δύναμη για να προστατεύσει τον εαυτό του από το Λαϊκό Στρατό της Κορέας.

Ένας άλλος παράγοντας που μειώνει την πιθανότητα στρατιωτικών πραξικοπημάτων είναι το ταξικό σύστημα της Βόρειας Κορέας, η οποία χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες. Ο ταξικός «πυρήνας» αποτελείται από ευνοημένες ελίτ που έχουν άψογα φιλο-καθεστωτικά διαπιστευτήρια (όπως συγγενείς ανθρώπων οι οποίοι τραυματίστηκαν αγωνιζόμενοι υπέρ του βορρά στον πόλεμο της Κορέας). Μια «αμφιταλαντευόμενη» τάξη έχει περισσότερο αμφισβητήσιμες γραμμές συγγένειας εξ αίματος. Στην «επιθετική» τάξη ανήκουν άνθρωποι των οποίων οι συγγενείς πάλεψαν υπέρ του νότου στον πόλεμο ή υποστήριξαν την ιαπωνική κατοχή της χερσονήσου.

Οι ελίτ του ταξικού «πυρήνα» επιλέγονται για άνετες θέσεις εργασίας, για στέγαση και δώρα (όπως το κονιάκ, οι τηλεοράσεις με επίπεδη οθόνη και αυτοκίνητα Mercedes-Benz). Έχουν επίσης τη δυνατότητα να ζήσουν στην Πιονγκγιάνγκ, κάτι που, κατά τη διάρκεια του λιμού, σήμαινε τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου. Το καθεστώς έδωσε περισσότερη τροφή στους κατοίκους της πρωτεύουσας από όσο στην «αμφιταλαντευόμενη» ή την «εχθρική» τάξη που εξορίστηκαν στην ενδοχώρα, κι έτσι κατεύθυνε τον λιμό στους αντιπάλους του, θωρακίζοντας ταυτόχρονα τους συμμάχους του. Εξαιτίας αυτού του ταξικού συστήματος και της επιλεκτικής ανάθεσης εργασιών από την κυβέρνηση, κάθε δυσαρεστημένο μέλος της στρατιωτικής ελίτ της Βόρειας Κορέας γνωρίζει ότι μια αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος θα είχε ως αποτέλεσμα την εκτέλεσή του και τη δια βίου τοποθέτηση της οικογένειάς του στην «εχθρική» τάξη. Σαν να ήταν εχθροί, τα μέλη της οικογένειας θα χάσουν τις καλές δουλειές τους και τα καλά σχολεία, τα άφθονα πολυτελή τρόφιμα και αυτοκίνητά τους, με αντάλλαγμα την οικονομική ένδεια και - στην πιθανή περίπτωση των περαιτέρω ελλείψεων τροφίμων – την πείνα.

«Ένας πρίγκιπας», έγραψε ο Niccolo Machiavelli , «πρέπει να έχει δύο φόβους: Ο ένας, εσωτερικός σχετικός με τα θέματά του. Ο άλλος, εξωτερικός, σχετικός με τις ξένες δυνάμεις». Ως μια αδύναμη χώρα που περιβάλλεται από ισχυρούς γείτονες, η εξωτερική θέση της Βόρειας Κορέας φαίνεται τρομερή. Αλλά, καθώς η χώρα εμφανίζεται ανασφαλής, ο Kim Jong Un δεν θα αντιμετωπίσει σοβαρή εξωτερική πίεση. Το 1993, μετά την ανακοίνωση της Πιονγκγιάνγκ ότι προτίθεται να αποχωρήσει από τη Συνθήκη για την Μη Διάδοση Πυρηνικών Όπλων, οι Ηνωμένες Πολιτείες σχεδίασαν επιθέσεις πυραύλων cruise εναντίον πυρηνικών εγκαταστάσεων στη Βόρειο Κορέα, αλλά απέρριψαν τελικά την ιδέα εξαιτίας του φόβου για ξέσπασμα πολέμου στη χερσόνησο. Έκτοτε, οι δύο βορειοκορεατικές πυρηνικές δοκιμές έχουν δώσει μια πρόσθετη αποτρεπτική αιτία.

Αλλά σήμερα, το μεγαλύτερο αποτρεπτικό της Βόρειας Κορέας δεν βρίσκεται στην ισχύ της αλλά στην αδυναμία της. Το ζοφερό φάσμα του δυνητικού χάους [4], που συνδέεται με την κατάρρευση του καθεστώτος Κιμ σε περίπτωση πολέμου έχει οδηγήσει τις γειτονικές χώρες για να την αντιμετωπίζουν με το γάντι. Οι άλλες χώρες φοβούνται ότι η κατάρρευση της κυβέρνησης θα μπορούσε να εξαπολύσει έναν εμφύλιο πόλεμο και να στείλει ένα ρεύμα προσφύγων προς την Κίνα, τη Νότια Κορέα και πέρα από τη θάλασσα, στην Ιαπωνία. Και να αφήσει «ξέφραγα πυρηνικά» από το οπλοστάσιο της Βόρειας Κορέας να βρουν το δρόμο τους στην παγκόσμια μαύρη αγορά. Μια ήδη επικίνδυνη κατάσταση θα μπορούσε να μετατραπεί σε πολύ θανατηφόρα, αν - για να ανακόψουν τις ροές των προσφύγων, τον εντοπισμό των όπλων μαζικής καταστροφής ή να βοηθήσουν λιμοκτονούντες Βορειοκορεάτες – η Κίνα, η Νότια Κορέα ή οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφάσιζαν να επέμβουν μονομερώς και να δουν τις δυνάμεις τους να συνωστίζονται στη μικρή χερσόνησο.

Ως αποτέλεσμα αυτών των φόβων, όταν έρχονται πλέον αντιμέτωπες με προσβολές από τη Βόρεια Κορέα, οι χώρες έχουν επιλέξει να κρατούν τα ξίφη τους στο θηκάρι. Η Νότια Κορέα και άλλες χώρες έχουν προσπαθήσει να επανεντάξουν τη Βόρεια Κορέα και διέθεσαν μεγάλα ποσά ενισχύσεων, περιόρισαν τα όποια αντίποινα σε έντονα διατυπωμένες φραστικές καταδίκες και σε οικονομικές κυρώσεις. Τον περασμένο Μάρτιο, αυτή η διάθεση για ειρηνική διαπραγμάτευση κυριάρχησε ακόμα και απέναντι σε μια πράξη πολέμου της Βόρειας Κορέας: τη βύθιση του «Τσεονάν» και το θάνατο των 46 ναυτών της Νότιας Κορέας.

Τέτοια ψυχραιμία είναι ασυνήθιστη δεδομένου του επιπέδου της πρόκλησης. Στη δεκαετία του 1990, ο Σαντάμ Χουσεΐν παρενοχλούσε συστηματικά τα αμερικανικά αεροσκάφη στις ζώνες απαγόρευσης πτήσεων με το να βάζει σε λειτουργία τα ιρακινά ραντάρ αεράμυνας. Ο στρατός των ΗΠΑ απαντούσε συχνά με την καταστροφή των εν λόγω ραντάρ ή άλλων στρατιωτικών στόχων. Η βύθιση του «Τσεονάν» από τον Kim Jong Il ήταν μια πολύ πιο ξεκάθαρα πολεμική πράξη, όμως δεν υπήρξαν στρατιωτικά αντίποινα. Οποιαδήποτε χρήση βίας - μια επίθεση του τύπου «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» σε υποβρύχιο της Βόρειας Κορέας, για παράδειγμα - απορρίφθηκε ως πολύ επικίνδυνη, πολύ εύκολο να ξεκινήσει έναν πόλεμο και πολύ πιθανό να φορτώσει στη Νότια Κορέα το διαλυμένο χάος μιας χώρας. Έτσι, σε ένα κράτος τόσο ανασφαλές όσο η Βόρεια Κορέα, ο Kim Jong Un θα βρεθεί σε μια περιέργως ασφαλή θέση: παρότι όλοι απεχθάνονται το καθεστώς του Κιμ, κανείς δεν θέλει να καταρρεύσει.
Τελικά, ο Kim Jong Un θα μπορούσε να πιέσει τη Σεούλ πάρα πολύ. Νοτιοκορεάτες αξιωματούχοι έχουν δείξει πρόσφατα μια πολύ μεγαλύτερη προθυμία να συζητήσουν την ενοποίηση, ένα θέμα που ήταν ανάθεμα μόλις λίγα χρόνια πριν. Ο πρόεδρος της Νότιας Κορέας Lee Myung-bak έχει προτείνει ένα φόρο υπέρ της ενοποίησης για να βρεθούν τα ποσά για την οικονομική επιβάρυνση που θα προκύψει από την ενοποίηση. Η Σεούλ έχει πληθύνει τα σχέδια έκτακτης ανάγκης καθώς και εκείνα για τη διαχείριση πόλεων της Βόρειας Κορέας. Μερικά ακόμα περιστατικά όπως εκείνο του «Τσεονάν» και οι οργισμένοι συντηρητικοί της Νότιας Κορέας μπορεί να αποφασίσουν ότι το καθεστώς του Κιμ είναι απλά πάρα πολύ επικίνδυνο για να του επιτραπεί να παραμείνει στην εξουσία.

Αλλά στο μεταξύ, παρ 'όλα τα εμπόδια που ο Kim Jong Un πρέπει να ξεπεράσει καθώς ανεβαίνει στο θρόνο, ισχυρές δυνάμεις θα ενθαρρύνουν τη σταθερότητα. Εξαιτίας των πολλών εργαλείων αυταρχικού ελέγχου που διαθέτει το καθεστώς, επαναστάσεις ή στρατιωτικά πραξικοπήματα κατά πάσα πιθανότητα θα αποθαρρύνονται, θα εντοπίζονται ή θα ακυρώνονται. Εξαιτίας του φόβου της κατάρρευσης, οι γείτονες της Βόρειας Κορέας κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσουν, τουλάχιστον μέχρι ένα ορισμένο σημείο, να επιτρέπουν στο καθεστώς να εξουσιάζει το αξιολύπητο βασίλειό του. Η εναλλακτική λύση είναι πολύ επικίνδυνη.

Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/articles/66870/by-jennifer-lind/the-once-a...

Copyright © 2002-2010 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Συνδέσεις:
[1] http://www.foreignaffairs.com/articles/50552/byung-joon-ahn/the-man-who-...
[2] http://belfercenter.ksg.harvard.edu/publication/20208/pyongyangs_surviva...
[3] http://www.foreignaffairs.com/articles/63216/andrei-lankov/staying-alive
[4] http://www.cfr.org/publication/18019/preparing_for_sudden_change_in_nort...