Η Δημοσιονομική Κρίση και το Πρόγραμμα Προσαρμογής

Καθώς σταδιακά άρχισε να φαίνεται απίθανο να επιστρέψει η Ελλάδα στις αγορές το 2012, όπως είχε αρχικά σχεδιαστεί, στις 22 Ιουλίου 2011 οι χώρες της ζώνης του ευρώ συμφώνησαν να “υποστηρίξουν ένα νέο πρόγραμμα για την Ελλάδα και, μαζί με το ΔΝΤ και την εθελοντική συνεισφορά του ιδιωτικού τομέα, να καλύψουν πλήρως το χρηματοδοτικό κενό. Το συνολικό επιπλέον ποσό κρατικής χρηματοδότησης θα έφθανε κατ’εκτίμηση τα 109 δις ευρώ.” Η ημερομηνία λήξης των αρχικών δανείων προς την Ελλάδα επεκτάθηκε και το επιτόκιο μειώθηκε. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) ενισχύθηκε με νέες δυνατότητες για βραχυχρόνια δανειοδότηση, παροχή πιστώσεων για την κεφαλαιακή ενίσχυση τραπεζών, και, σε “εξαιρετικές” περιστάσεις, την επαναγορά ομολόγων υπερχρεωμένων οικονομιών.

Ωστόσο, και αυτή η απόφαση προσαρμόστηκε και επεκτάθηκε στις 26 Οκτωβρίου του 2011, καθώς οι ιδιώτες θεσμικοί επενδυτές, κάτω από την πίεση των ηγετών της ζώνης του ευρώ, συμφώνησαν σε ένα “κούρεμα” 50% στην ονομαστική αξία των μετοχών που κατείχαν, αντί για το 22% που είχε συμφωνηθεί τον Ιούλιο. Επιπλέον, οι χώρες της ζώνης του ευρώ αποφάσισαν να αυξήσουν έμμεσα τους πόρους του EFSF.

Το Νοέμβριο του 2011, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας παραιτήθηκε, μετά μία άστοχη απόφαση για διενέργεια δημοψηφίσματος επί των όρων της συμφωνίας της 26ης Οκτωβρίου, και σχηματίστηκε μεταβατική κυβέρνηση, υπό ένα διεθνώς αναγνωρισμένο Έλληνα κεντρικό τραπεζίτη.

Αυτή είναι η εξέλιξη των πραγμάτων έως σήμερα.

Το Πρόγραμμα Προσαρμογής του 2010

Σύμφωνα με τους όρους του αρχικού προγράμματος διάσωσης, η ελληνική κυβέρνηση ανέλαβε την υποχρέωση να εφαρμόσει ένα πενταετές πρόγραμμα δραστικής δημοσιονομικής προσαρμογής και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Τα αρχικά μέτρα στόχευαν στο να περιορίσουν το δημοσιονομικό έλλειμμα κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ το 2010 και κατά τέσσερις επιπλέον μονάδες το 2011. Η Ελλάδα ανέλαβε την υποχρέωση να περιορίσει το δημοσιονομικό της έλλειμμα κάτω από το 3% του ΑΕΠ έως το 2014.

Το πρόγραμμα προσαρμογής είχε δύο άξονες: πρώτον, να επαναφέρει τη δημοσιονομική διατηρησιμότητα της χώρας, και, δεύτερον, να βελτιώσει τη διεθνή της ανταγωνιστικότητα.

Το αρχικό πρόγραμμα προσαρμογής έχει αναθεωρηθεί ήδη δύο φορές, λόγω της ανεπαρκούς εφαρμογής του και μίας ακόμη αναθεώρησης των στατιστικών στοιχείων για τα δημόσια οικονομικά. Η πρώτη αναθεώρηση ακολούθησε την απόφαση του φθινοπώρου του 2010 να συμπεριληφθούν και οι δημόσιες επιχειρήσεις στα στοιχεία της γενικής κυβέρνησης, ενώ η δεύτερη αναθεώρηση κατέστη αναπόφευκτη μετά την αποτυχία πιστής εφαρμογής του προϋπολογισμού του 2010. Μια τρίτη αναθέωρηση επίκειται μετά τις αστοχίες του προϋπολογισμού του 2011 και τις αποφάσεις του Ιουλίου και του Οκτωβρίου του 2011.

Ωστόσο, ως τώρα, τα αναθεωρημένα προγράμματα προσαρμογής έχουν την ίδια περίπου διάρθρωση και φιλοσοφία με το αρχικό πρόγραμμα, και βασίζονται σε παρόμοιες πολιτικές. Πρόκειται για προγράμματα δραστικής αλλά κατά βάση σταδιακής δημοσιονομικής προσαρμογής, και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας.

Υπάρχουν πολλοί που εξακολουθούν να αμφιβάλλουν για το κατά πόσον η Ελλάδα μπορεί να ξεφύγει από το δημοσιονομικό της πρόβλημα μέσω των προγραμμάτων προσαρμογής που έχει συμφωνήσει με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Χρηματοοικονομικοί αναλυτές, έγκυροι οικονομολόγοι και έντυπα όπως ο Economist, οι Financial Times και η Wall Street Journal εκφράζουν συνεχώς σοβαρές αμφιβολίες για τη δυνατότητα επιτυχίας του προγράμματος προσαρμογής, επιχειρηματολογώντας ότι η δημοσιονομική κατάσταση της Ελλάδας είναι μη διατηρήσιμη χωρίς η χώρα να κηρύξει πτώχευση και να εξέλθει από τη ζώνη του ευρώ.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα προσαρμογής, η δημοσιονομική προσπάθεια θα έπρεπε να λάβει χώρα σε ένα πλαίσιο ύφεσης και αύξησης της ανεργίας. Σύμφωνα με τη δεύτερη αναθεώρηση του αρχικού προγράμματος (Μάιος 2011) το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης προβλεπόταν να πέσει από το 15,4% του ΑΕΠ το 2009, στο 2,6% του ΑΕΠ το 2014. Παρ’ όλα αυτά, ο λόγος του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ προβλεπόταν να ανέβει από το 127,1% του ΑΕΠ το 2009 στο 153% το 2014. Αυτό προβλέπεται λόγω της αρνητικής διαφοράς των επιτοκίων του δημοσίου χρέους από το ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, καθώς και λόγω του ότι η Ελλάς προβλέπεται να εξακολουθήσει να έχει πρωτογενή δημοσιονομικά ελλείμματα έως τουλάχιστον το 2011. Μόνο στον τέταρτο και τον πέμπτο χρόνο του προγράμματος προβλέπεται να έχει η Ελλάδα αξιόλογα πρωτογενή πλεονάσματα. Παρά το ότι το πρόγραμμα παρουσίαστηκε ως εμπροσθοβαρές, στην πραγματικότητα προβλέπει μια σημαντική δημοσιονομική προσπάθεια και στα δύο τελευταία χρόνια, δηλαδή το 2013 και το 2014.

Τα κύρια στοιχεία της δεύτερης αναθέωρησης του προγράμματος προσαρμογής παρουσιάζονται στον Πίνακα 1.

Πίνακας 1
Πρόγραμμα Προσαρμογής της Ελλάδας, 2010-2014
(2η Αναθεώρηση, Μάϊος 2011)

πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Σε σχέση με τη διάρθρωση του προγράμματος αξίζει να σημειωθούν τα εξής: