Ευρωπαϊκή κρίση και Ελλάδα

Η κυβέρνηση Παπαδήμου αποτελεί μια πραγματική προσπάθεια να εφαρμοσθεί μια βιώσιμη στρατηγική εξόδου από την κρίση. Τα πολιτικά κόμματα δεν είχαν άλλη επιλογή, παρά να υποστηρίξουν αυτήν την κυβέρνηση. Η εναλλακτική λύση θα ήταν η επίσημη χρεοκοπία. Η επιτυχία της κυβέρνησης, ωστόσο, θα υπονόμευε στην ουσία τα πολιτικά κόμματα αποδεικνύοντας ότι μπορεί να υπάρξει αποτελεσματική λύση για την αντιμετώπιση της κρίσης, μια λύση που ξεπερνά το παραδοσιακό πολιτικό πλαίσιο της Μεταπολίτευσης. Έτσι λοιπόν, η εντολή που δόθηκε στον κ. Παπαδήμο ήταν πολύ περιοριστική: να διαπραγματευθεί το PSI, να πράξει τα απαραίτητα για τη χορήγηση του νέου δανείου και μετά… να αποσυρθεί –όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα. Κατά τη λογική αυτή, οι βουλευτικές εκλογές θα επιτρέψουν στο πολιτικό σύστημα να επιβιώσει, ενδεχομένως με νέες κομματικές ισορροπίες, αλλά με την εξουσία των κομμάτων πάνω στο κράτος να παραμένει.

Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα δεν έχει ξεκινήσει να βγαίνει από το τούνελ. Δύο είναι τα κρίσιμα ζητήματα που διακυβεύονται. Πρώτον, η μακρόχρονη επιτυχία του PSI. Με βάση τις υπάρχουσες αναλύσεις, είναι αρκετά πιθανό ότι το χρέος δεν θα είναι βιώσιμο παρά το PSI. Δεύτερον, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι όλα θα πάνε καλά και θα δοθεί το νέο δάνειο των 130 δισ. ευρώ, η Ελλάδα θα πρέπει να εφαρμόσει ένα πρόγραμμα σκληρής λιτότητας προκειμένου να αρχίσει να παρουσιάζει πρωτογενές πλεόνασμα από φέτος. Το πολιτικό σύστημα έχει εσκεμμένα συγκαλύψει το γεγονός ότι, με ιδιαίτερη έμφαση από εδώ και πέρα, η εθνική επιλογή συνίσταται ουσιαστικά σε αυτό: είτε επιτυγχάνεται πρωτογενές πλεόνασμα σε μόνιμη βάση, κυρίως μέσω της περικοπής των δημοσίων δαπανών, είτε η χώρα αντιμετωπίζει τον ορατό κίνδυνο της επιστροφής στη δραχμή!

Αυτό, φυσικά, είναι ένα εφιαλτικό σενάριο. Δεν μπορεί όμως να αποκλεισθεί ως πιθανότητα –όπως ήδη αναφέρθηκε. Με στόχο ακριβώς την αποτροπή του, η νέα δανειακή συμφωνία επιδιώκει να προσδιορίσει επακριβώς όλα τα μέτρα που χρειάζεται να ληφθούν προκειμένου να διασφαλίσει μόνιμη δημοσιονομική πειθαρχία και να δεσμεύσει σχετικά τα μείζονα πολιτικά κόμματα. Ωστόσο, στο σημερινό ηθικό πλαίσιο της πολιτικής στην Ελλάδα, δεν μπορεί να αποκλεισθεί παρέκκλιση από τις αναληφθείσες υποχρεώσεις. Περιθώρια, όμως, δεν υπάρχουν πλέον για οποιαδήποτε παρέκκλιση. Έχει έρθει, έτσι, η στιγμή που θα απαντηθεί μια για πάντα το ερώτημα: «θέλει η Ελλάδα την Ευρώπη και θέλει η Ευρώπη την Ελλάδα;».

Ο μοναδικός τρόπος για να αποφευχθεί το καταστροφικό σενάριο της επίσημης χρεοκοπίας και, συνακόλουθα, της επιστροφής στη δραχμή, είναι να δοθούν περιθώρια και στήριξη στη σημερινή κυβέρνηση ώστε να θέσει την οικονομία, και την ίδια τη χώρα, σε τροχιά που θα αποκλείει επιστροφή στις παλιές συνήθειες. Η κοινωνία μας έχει επιδείξει αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα στις δριμείες επιπτώσεις της κρίσης και είναι έτοιμη να προχωρήσει στις θεμελιώδεις αλλαγές θεσμών και πρακτικών, στις οποίες δεν τόλμησε να προβεί το πολιτικό μας σύστημα. Οι δημιουργικές και προοδευτικές δυνάμεις της κοινωνίας μας, αν και σιωπηλές, είναι έτοιμες να επιδιώξουν και να εγγυηθούν ένα καλύτερο μέλλον.

Τα πράγματα για την Ελλάδα έχουν φθάσει στην πιο κρίσιμη καμπή. Το πολιτικό σύστημα έχει αποδείξει ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο γι’ αυτό να κόψει με τη θέλησή του το κλαδί πάνω στο οποίο κάθεται. Παρά τις πολύ δυσμενείς συνθήκες που εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν, όμως, οι δυναμικές και δημιουργικές δυνάμεις του ιδιωτικού τομέα είναι ζωντανές και ακμαίες. Οι επιχειρηματικοί ηγέτες μπορούν και πρέπει να συνεργασθούν με σκεπτόμενους ακαδημαϊκούς, ικανούς τεχνοκράτες και ριζοσπάστες πολιτικούς, προκειμένου να κινητοποιήσουν τη σιωπηλή πλειονότητα των Ελλήνων που θέλουν να μείνουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ευρώ. Αυτή η «συμμαχία» έχει τη δυνατότητα να αντισταθεί σε όσους αντιστέκονται στην αλλαγή και να επηρεάσει καθοριστικά την κοινή γνώμη προς την ίδια κατεύθυνση. Η φωνή της πρέπει να είναι δυνατή και καθαρή. Πρέπει να ακούγεται συχνά και να λέει την αλήθεια, και μόνο την αλήθεια –όσο πικρή και δυσάρεστη κι αν είναι. Μόνο τότε θα αναγκασθεί το πολιτικό σύστημα να εγκαταλείψει τις αερολογίες με τις οποίες μονοπωλεί τα αυτιά μας τόσον καιρό, να ακούσει τον λαό αντί να ακούει την πελατεία του –και κατόπιν να αναλάβει δράση.

Όλα τούτα τα χρόνια, η Ελλάδα είχε ασπαστεί ένα πολύ βολικό ευρωπαϊκό «ιδεώδες», που ισοδυναμούσε με την παροχή άφθονων και ανεξέλεγκτων ευρωπαϊκών επιδοτήσεων προς όφελος του ελληνικού πελατειακού συστήματος. Σπατάλησε, έτσι, πόρους που είχαν ως στόχο να τη φέρουν πιο κοντά στο ευρωπαϊκό κεκτημένο. Αν και μέλος της Ευρώπης, παρέμεινε ξένη προς το ευρωπαϊκό εργασιακό ήθος και οργάνωση.

Γι’ αυτό και ο ευρωσκεπτικισμός βρήκε πρόσφορο έδαφος μόλις οι εταίροι μας έγιναν δανειστές μας. Για τον ίδιο λόγο, τα μνημόνια προκαλούν τόσο φανατικές αντιδράσεις από τόσα βαθιά ριζωμένα συμφέροντα: διότι επιτάσσουν την προσαρμογή του ελληνικού πολιτικοοικονομικού συστήματος στα ευρωπαϊκά δεδομένα. Η επιλογή της Ελλάδας, όμως, είναι σαφής. Είτε θα μετασχηματισθεί σε μια πραγματικά ευρωπαϊκή χώρα, από πλευράς θεσμών, πρακτικών και κράτους δικαίου, είτε θα βυθιστεί στην κοινωνική εξαθλίωση και το διεθνές περιθώριο.

Ο δρόμος μπροστά για την Ευρώπη