Γιατί χρειαζόμαστε ακόμα την Παγκόσμια Τράπεζα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γιατί χρειαζόμαστε ακόμα την Παγκόσμια Τράπεζα

Βλέποντας πέρα από την οικονομική βοήθεια
Περίληψη: 

Περισσότερα από 60 χρόνια μετά την ίδρυση της Παγκόσμιας Τράπεζας, οι αναπτυσσόμενες χώρες εξακολουθούν να απευθύνονται σε αυτήν για χρηματοδότηση και τεχνογνωσία. Αλλά ο κόσμος αλλάζει και το ίδιο πρέπει να κάνει και η τράπεζα, υποστηρίζει ο απερχόμενος πρόεδρός της, Robert Zoellick, ο οποίος ανακοίνωσε ότι θα εγκαταλείψει τη θέση του τον Ιούνιο.

Το 2007, η Παγκόσμια Τράπεζα βρισκόταν σε κρίση. Κάποιοι το εξέλαβαν ως συγκρούσεις στην ηγεσία της. Άλλοι κατηγόρησαν το ίδιο το ίδρυμα. Όταν η Διεθνής Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (International Bank for Reconstruction and Development, IBRD), ο ακρογωνιαίος λίθος για αυτό που έγινε ο Όμιλος της Παγκόσμιας Τράπεζας, ιδρύθηκε το 1944, φτωχές και κατεστραμμένες από τον πόλεμο χώρες είχαν περιορισμένη πρόσβαση σε ιδιωτικά κεφάλαια. Εξήντα χρόνια αργότερα, όμως, οι χρηματοοικονομικές ροές του ιδιωτικού τομέα επισκιάζουν τη δημόσια αναπτυξιακή βοήθεια. «Η εποχή που οι χώρες μεσαίου εισοδήματος εξαρτώντο από την επίσημη βοήθεια αποτελεί παρελθόν», έγραψε σε αυτές τις σελίδες, το 2006, η Jessica Einhorn, πρώην διευθύνουσα σύμβουλος της Παγκόσμιας Τράπεζας «και η IBRD φαίνεται να είναι ένα ίδρυμα που πεθαίνει». Σε συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης και σελίδες ελεύθερης αρθρογραφίας η ερώτηση ήταν η ίδια: Χρειαζόμαστε ακόμη την Παγκόσμια Τράπεζα;

Πήρα το πηδάλιο της Παγκόσμιας Τράπεζας το 2007, φέρνοντας μαζί μου μια διαφορετική σκοπιά, που αποκτήθηκε από ιστορική άποψη, προσωπική εμπειρία και τη δική μου αίσθηση για το διεθνές τοπίο: ότι οι θεσμοί έχουν νόημα. Οι δημιουργοί του πολυμερούς συστήματος του Μπρέτον Γουντς είχαν σχεδιάσει μια διεθνή οικονομική αρχιτεκτονική για να αντιμετωπιστούν τα αίτια της παγκόσμιας οικονομικής κατάρρευσης στη δεκαετία του 1930 και τα οικονομικά προβλήματα της ασφάλειας που πίστευαν ότι θα ακολουθούσαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Παγκόσμια Τράπεζα ήταν μέρος του εν λόγω πλαισίου, το οποίο κάλυπτε νομισματικά και συναλλαγματικά θέματα, το εμπόριο, τις επενδύσεις, την ανάπτυξη και την ανασυγκρότηση των κατεστραμμένων κρατών.

Το 2007, οι προκλήσεις αυτές ήταν παρούσες, αν και οι συνθήκες ήταν πολύ διαφορετικές. Η άνοδος και η διάχυση του ιδιωτικού κεφαλαίου και της ελεύθερης επιχειρηματικότητας σε όλο τον κόσμο, πλέον προσέφερε στις αναπτυσσόμενες χώρες μια μεγάλη ευκαιρία. Όμως, αυτό δεν ήρε την ανάγκη για την Παγκόσμια Τράπεζα, γιατί ποτέ δεν επρόκειτο απλά για δάνεια και επιχορηγήσεις: ο ρόλος της ήταν να συμβάλει στην ανάπτυξη των οικονομιών της αγοράς σε ένα ανοικτό διεθνές σύστημα - να προωθεί την ανάπτυξη, τις ευκαιρίες, την ελπίδα και την υπέρβαση της φτώχειας μέσα σε μια καλύτερη τάξη πολιτικής και ασφάλειας.

Όχι μόνο ο κόσμος είχε αλλάξει, αλλά και η Παγκόσμια Τράπεζα είχε αλλάξει πάρα πολύ. Περιλαμβάνει τώρα τέσσερις κλάδους χάραξης πολιτικής και χρηματοδότησης: είναι η IBRD, ο Σύνδεσμος Διεθνούς Αναπτύξεως (International Development Association ή IDA, το ειδικό ταμείο της τράπεζας για τις φτωχότερες 79 χώρες), η International Finance Corporation ή IFC (ο κλάδος για τον ιδιωτικό τομέα) και ο Οργανισμός Πολυμερούς Εγγυήσεως Επενδύσεων (Multilateral Investment Guarantee Agency, ο οποίος προσφέρει στους επενδυτές ασφάλιση έναντι πολιτικών κινδύνων).

Για την εκπλήρωση της αποστολής της, η Παγκόσμια Τράπεζα χρειαζόταν νέες διευθύνσεις, πιο σταθερή καθοδήγηση και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Έπρεπε να προσαρμοστεί σε αλλαγές της οικονομικής επιρροής της, με τις αναδυόμενες αγορές να γίνονται οι νέες οικονομικές ατμομηχανές και η ανάπτυξη και να μην είναι πλέον η ηγεμονία του Βορρά επί του Νότου. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, έπρεπε να βοηθήσει τον ιδιωτικό τομέα - είτε πρόκειται για επενδυτές από το εξωτερικό είτε για εγχώριες εταιρίες - και να εξαλείψει τα εμπόδια στην επιχειρηματικότητα. Χρειάστηκε να προωθήσει την βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και να κατανείμει τις ευθύνες μέσα σε ένα διεθνές μεταβαλλόμενο σύστημα. Η δουλειά για την δική μας ηγετική ομάδα ήταν να επισημάνουμε τις νέες κατευθύνσεις, να ενισχύσουμε μηχανισμούς στήριξης και συνεργασίες, να μεταφράσουμε την συνολικό όραμα σε συγκεκριμένες δράσεις, να παραμείνουμε σε εγρήγορση για ευκαιρίες σχετικά με την καινοτομία και να προχωράμε, να προχωράμε, να προχωράμε.

Πριν να περάσει πολύς καιρός, η Τράπεζα μετακινήθηκε από τη συζήτηση για διάφορα υπαρξιακά ερωτήματα αναζητώντας απαντήσεις σε νέα ερωτήματα, πιο πρακτικά αυτή τη φορά. Τι θα μπορούσε να κάνει για να προωθήσει την επισιτιστική ασφάλεια και την καλύτερη διατροφή απέναντι στις αυξανόμενες τιμές των τροφίμων και των καυσίμων; Πώς θα μπορούσε να βοηθήσει την Κίνα να ολοκληρώσει τη μετάβασή της στην οικονομία της αγοράς και σε ένα μοντέλο ανάπτυξης που θα εξαρτάται λιγότερο από τις εξαγωγές και τις επενδύσεις; Πώς θα μπορούσε να βοηθήσει τις χώρες της Μέσης Ανατολής να ικανοποιήσουν την ζήτηση για θέσεις εργασίας σήμερα και να οικοδομήσουν βιώσιμες πολιτικές οικονομίες στο μέλλον; Τι θα μπορούσε να διδάξει τις πόλεις για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή;

Το να επικοινωνήσει αυτή τη νέα αποστολή της είναι ακόμη μια πρόκληση. Ένα από τα προβλήματα της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι ότι ονομάζεται «τράπεζα». Οι περισσότεροι άνθρωποι συνδέουν τις τράπεζες με τον δανεισμό χρημάτων (τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα), αλλά η χρηματοδότηση είναι μόνο ένα μέρος της δραστηριότητας του οργανισμού. Όταν είναι πιο αποτελεσματική, η Τράπεζα μοιράζει γνώση στον κόσμο. Αναπτύσσει μακροχρόνιες αγορές, θεσμικά όργανα και ικανότητες. Και προσφέρει ποικιλία χρηματοδότησης (με τη μορφή ιδίων κεφαλαίων, εγγυήσεων, δανείων, επιχορηγήσεων ή διαχείρισης κινδύνου). Συνδυάζοντας και τα τρία στοιχεία, η Τράπεζα μπορεί να βελτιώσει ζωές και χώρες.

Αυτές ήταν οι προκλήσεις που είχαμε μπροστά μας το 2007. Κατά μια ευρύτερη έννοια, η Παγκόσμια Τράπεζα ήταν ένα τμήμα ενός μεγαλύτερου στρατηγικού ερωτήματος: Πώς θα πρέπει οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες στον κόσμο να εκσυγχρονίσουν το πολυμερές σύστημα; Ο κόσμος είχε κληρονομήσει τα καθεστώτα και τους θεσμούς του από τους «σοφούς» που τα δημιούργησαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η πολυμέρεια επεκτάθηκε αλλά μόνο ελάχιστα επανεξοπλίστηκε.