Το πραξικόπημα στο Μάλι είναι μόνο η αρχή… | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το πραξικόπημα στο Μάλι είναι μόνο η αρχή…

Η δημοκρατική φήμη της πρωτεύουσας Μπαμάκο εξανεμίζεται
Περίληψη: 

Η ανατροπή του προέδρου Τουρέ αναμενόταν εδώ και πολύ καιρό. Η διαλυμένη οικονομία της χώρας - χτυπημένη ακόμη περισσότερο τους τελευταίους μήνες από την απώλεια των τουριστικών εσόδων μετά από αρκετές επιθέσεις ισλαμιστών - και η επί δεκαετίες εξέγερση των Τουαρέγκ στο Βορρά έθεσε το υπόβαθρο για την πτώση του. Ο προσωρινός πρόεδρος θα πρέπει τώρα να ξεκινήσει την αντιμετώπιση των οικονομικών δεινών του Μάλι και να καταστείλει την εξέγερση, αλλιώς διακινδυνεύει μια παρέμβαση από το εξωτερικό.

Η SUSANNA WING είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Haverford και συγγραφέας του βιβλίου Constructing Democracy in Africa: Mali in Transition.

Στις 21 Μαρτίου ο Πρόεδρος του Μάλι, Αμαντού Τουμανί Τουρέ, κατηφόριζε βιαστικά την πλαγιά του λόφου Κουλούμπα στο προάστιο Νταρ ες Σαλάμ της πρωτεύουσας Μπαμάκο. Διέφευγε από το Προεδρικό Μέγαρο, το οποίο ήταν υπό πολιορκία από τα στρατεύματα που δήλωναν ότι αποτελούσαν τους νέους κυβερνήτες της χώρας. Όπως και το βιαστικό κατηφόρισμα από το λόφο, η πτώση του από την εξουσία ήταν ταχύτατη, ειδικά για έναν ηγέτη ο οποίος κάποτε χαιρετίστηκε ως «στρατιώτης της δημοκρατίας» -ένας ήρωας που είχε βοηθήσει να εξασφαλιστεί η επιτυχής μετάβαση του Μάλι προς τη δημοκρατία, μόλις δύο δεκαετίες πριν.

Όσο συγκλονιστικό και αν ήταν το ξαφνικό πραξικόπημα, σύντομα επισκιάστηκε από τις συγκρούσεις στην από πολύ καιρό διεκδικούμενη περιοχή βόρεια του Μάλι. Τους μήνες πριν από το πραξικόπημα, το Εθνικό Κίνημα για την Απελευθέρωση της Azawad (MNLA), μια εθνικιστική ομάδα Τουαρέγκ, είχε καταγάγει σημαντικές νίκες έναντι της κυβέρνησης. Στις αρχές Απριλίου, εκμεταλλευόμενη τη σύγχυση από το πραξικόπημα, η MNLA ανακήρυξε την ανεξαρτησία της Azawad (της πατρίδας των Τουαρέγκ) σε τρεις από τις βόρειες περιοχές του Μάλι. Μέχρι τις 2 Απριλίου, η Ανσάρ Ντινέ, μια φονταμενταλιστική ισλαμιστική ομάδα, έκανε τη σαρία επίσημο νόμο στο Τιμπουκτού, το Γκάο και την Κιντάλ, τρεις μεγάλες πόλεις στο βόρειο Μάλι.

Προς το παρόν, στην Μπαμάκο φαίνεται να έχουν ηρεμήσει. Εκφράζοντας την ανησυχία της για μια επικείμενη κρίση, ο ECOWAS, ο Δυτικοαφρικανικός Περιφερειακός Εμπορικός Συνασπισμός, έσπευσε να επιβάλει κυρώσεις στο καθεστώς και να διαπραγματευθεί συμφωνίες με τον Τουρέ και τον ηγέτη της χούντας, Αμαντού Σανόγκο, για να μπουν στο περιθώριο και να εκχωρήσουν την εξουσία σε έναν προσωρινό πρόεδρο, τον Ντιονκουντά Τραορέ, ο οποίος είχε διατελέσει πρόεδρος της Εθνικής Συνέλευσης. Με αντάλλαγμα την αμνηστία για τους ηγέτες του πραξικοπήματος, ο ECOWAS πήρε διαβεβαιώσεις ότι το σύνταγμα της Τρίτης Δημοκρατίας θα παραμείνει σεβαστό. Υπό τους θεσμούς του δημοκρατικού Μάλι, η μεταβίβαση εξουσίας θα πραγματοποιηθεί σύμφωνα με το άρθρο 36 του Συντάγματος του 1992 του Μάλι, το οποίο ορίζει ότι, σε περίπτωση κενού εξουσίας, ο πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης γίνεται προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Αλλά οι συνθήκες στα βόρεια του Μάλι παραμένουν αβέβαιες. Η MNLA, η οποία υποστηρίζεται από χιλιάδες πολύ καλά οπλισμένους και εκπαιδευμένους μαχητές, κατάφερε την πιο αποτελεσματική εξέγερση στο Μάλι για πάνω από μισό αιώνα. Και η πίεση της Ανσάρ Ντινέ για τη σαρία απειλεί την παράδοση του Μάλι υπέρ του ανεκτικού Ισλάμ και ανοίγει το δρόμο για την Αλ Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ (AQIM) ώστε να σταθεροποιήσει την παρουσία του στην περιοχή.

Παρά το γεγονός ότι το πραξικόπημα ήταν απρόσμενο κατά μία έννοια, κατά μια άλλη ήρθε με πολύ μεγάλη καθυστέρηση. Πολλοί πολίτες του Μάλι λένε ότι κυκλοφορούσαν φήμες στο Μπαμάκο για μήνες και ότι ο Τουρέ απλά τις είχε αγνοήσει. Κατά πρώτον, η κυβερνητική διαφθορά ήταν ενδημική και οι πολίτες ήταν όλο και πιο απογοητευμένοι με μια ελίτ που φάνηκε να τρέφεται από τον λαό. Οι περίφημοι θεσμοί της δημοκρατίας και της διαφάνειας φαίνονταν πια σ' αυτούς ως τίποτα περισσότερο από προπετάσματα καπνού.

Επιπλέον, η δραστηριότητα της Αλ Κάιντα στο βόρειο τμήμα είχε αυξηθεί τον τελευταίο χρόνο, οδηγώντας σε απότομη μείωση των εσόδων από τον τουρισμό, τον μοναδικό πόρο πολλών κατοίκων του Μάλι. Το 2010, μετά από μια σειρά απαγωγών στο Μάλι, η γαλλική κυβέρνηση έφθασε να προειδοποιήσει τους πολίτες της να μείνουν μακριά από τη χώρα. Αυτό ήταν καταστροφικό: οι τουρίστες από τη Γαλλία αποτελούσαν μεγάλο μερίδιο του τουρισμού του Μάλι.

Τελικώς, η μάχη κατά της MNLA είχε φτάσει σε μια κορύφωση. Η σύγκρουση είχε διατηρηθεί για χρόνια και είχε επιδεινωθεί από την αποτυχία διαδοχικών κυβερνήσεων να τηρήσουν τις συμφωνίες με τους Τουαρέγκ. Για παράδειγμα, το 1958, οι Τουαρέγκ συμφώνησαν να καταθέσουν τα όπλα τους με αντάλλαγμα μια δική τους ξεχωριστή περιοχή στη Σαχάρα, αλλά η ανεξαρτησία του Μάλι το 1960, διέκοψε απότομα αυτό το όνειρο. Η εξέγερσή τους διατηρήθηκε από το 1960 ως τη δεκαετία του 2000, με ελάχιστη οριστική πρόοδο κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Το 1991, η κυβέρνηση του Μάλι και οι αντάρτες Τουαρέγκ υπέγραψαν τις Συμφωνίες Ταμανρασέτ, οι οποίες δημιούργησαν ένα «ειδικό καθεστώς» για το βόρειο τμήμα το οποίο, όμως, ποτέ δεν υλοποιήθηκε. Σχέδια για την αποκέντρωση, που προορίζονταν να εξασφαλίσουν την αποτελεσματική και δίκαιη αποκέντρωση των εξουσιών και των πόρων στις δημοτικές Αρχές σε ολόκληρη τη χώρα, ομοίως ποτέ δεν έχουν υλοποιηθεί πλήρως - η αποκέντρωση πραγματοποιήθηκε στα χαρτιά, αλλά οι πόροι δεν αποδόθηκαν ποτέ ώστε να την καταστήσουν λειτουργική. Στη δεκαετία του 1990, προκειμένου να σταματήσουν τους αξιωματικούς του στρατού που στάθμευαν στο βόρειο τμήμα της χώρας από το να παρενοχλούν τους άμαχους Τουαρέγκ, η κυβέρνηση του Μάλι έκανε κινήσεις για να ενσωματώσει στον στρατό αξιωματικούς και στρατιώτες Τουαρέγκ σε περιοχές που ζούσαν Τουαρέγκ. Αλλά αυτό ήταν αναποτελεσματικό και η σύγκρουση συνεχίστηκε.

Στη συνέχεια, μετά τη φρικιαστική δολοφονία, στις 24 Ιανουαρίου των στρατιωτών από τις επαναστατικές δυνάμεις στο Άγκουελχοκ, οι σύζυγοι των στρατιωτών έκαναν πορεία προς το Προεδρικό Μέγαρο για να ζητήσουν από την κυβέρνηση να εξοπλίσει καλύτερα τον στρατό. Οι εκκλήσεις τους προφανώς συνάντησαν ώτα μη ακουόντων. Ήταν σαφές ότι ο στρατός του Μάλι είχε ταπεινωθεί από την MNLA και ότι η κυβέρνηση δεν ενδιαφερόταν για τις απώλειες, οπότε οι στρατιωτικοί ηγήθηκαν της ανταρσίας της 21ης Μαρτίου. Επιβεβαιώνοντας ότι ποτέ οι διαφορετικές εθνότητες δεν αναμίχθηκαν αποτελεσματικά εντός των ενόπλων δυνάμεων, όσο εξελισσόταν η εξέγερση ένας διοικητής του στρατού του Μάλι ενθάρρυνε 300 Τουαρέγκ στρατιώτες του να εγκαταλείψουν τον στρατό και να ενταχθούν στην MNLA. Άλλοι 200 στρατιώτες Σονγκάι κατέφυγαν στον Νίγηρα. Η ενσωμάτωση στο στρατό απέτυχε.