Το Ιράκ που αφήσαμε πίσω…

Εννέα χρόνια μετά την ανατροπή του Σαντάμ Χουσείν από τα στρατεύματα των ΗΠΑ και μόλις λίγους μήνες αφότου ο τελευταίος αμερικανός στρατιώτης εγκατέλειψε το Ιράκ, η χώρα έχει γίνει κάτι που μοιάζει με ένα αποτυχημένο κράτος. Ο πρωθυπουργός Νούρι αλ Μαλίκι προεδρεύει σε ένα σύστημα γεμάτο διαφθορά και βιαιότητα, στο οποίο οι πολιτικοί ηγέτες χρησιμοποιούν τις δυνάμεις ασφαλείας και παραστρατιωτικές ομάδες για να καταστείλουν τους εχθρούς τους και να εκφοβίσουν τον γενικό πληθυσμό. Ο νόμος υπάρχει σαν ένα όπλο που χρησιμοποιείται ενάντια στους αντιπάλους αλλά και με σκοπό να καλύψει τα παραπτώματα των φίλων. Το όνειρο για ένα Ιράκ που κυβερνάται από εκλεγμένους ηγέτες υπόλογους στο λαό χάνεται γρήγορα.

Το ιρακινό κράτος δεν μπορεί να παρέχει βασικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της τακτικής ηλεκτροδότησης το καλοκαίρι, καθαρό νερό και αξιοπρεπή υγειονομική περίθαλψη: Εν τω μεταξύ, η ανεργία στους νέους άντρες κυμαίνεται κοντά στο 30%, καθιστώντας έτσι πολύ εύκολη την στρατολόγησή τους από εγκληματικές συμμορίες και παραστρατιωτικές φατρίες. Παρά το γεγονός ότι το επίπεδο της βίας είναι πιο κάτω από τις χειρότερες ημέρες του εμφυλίου πολέμου το 2006 και το 2007, ο σημερινός ρυθμός των εκρήξεων και των πυροβολισμών αρκεί και με το παραπάνω για να αφήσει τους περισσότερους Ιρακινούς στο περιθώριο και βαθύτατα αβέβαιους για το μέλλον τους. Έχουν χάσει κάθε ελπίδα ότι η αιματοχυσία θα τελειώσει και απλά ζουν με το φόβο τους. Η πικρία στον τομέα της πολιτικής και η βία στις πόλεις δημιουργούν ένα αποσταθεροποιητικό ανατροφοδοτούμενο κύκλωμα, μέσω του οποίου η αιματοχυσία διασπείρει δυσπιστία στους χώρους της εξουσίας και οι πολιτικοί έχουν την τάση να ξεκαθαρίζουν τις διαφορές τους μέσω των μπράβων τους στους δρόμους.

Τόσο ο Μαλίκι όσο και οι αντίπαλοί του είναι υπεύθυνοι για την αργή ολίσθηση προς το χάος, φυλακισμένοι της δικής τους ιστορίας υπό τον Σαντάμ. Το σημερινό Ιράκ είναι χωρισμένο ανάμεσα στα διωκόμενα κάποτε θρησκευτικά κόμματα των σιϊτών, όπως το κόμμα Dawa του Maliki που ακόμα διψά για εκδίκηση, και τα κοσμικά και σουνιτικά κόμματα που επιθυμούν μια λιγότερο αιματηρή εκδοχή του κόμματος Μπάαθ του Σαντάμ, με την εθνικιστική ιδεολογία του και την αδιαλλαξία της θρησκευτικής και εθνικής πολιτικής. Εν τω μεταξύ, οι Κούρδοι ελίσσονται προσεκτικά γύρω από τις κακοτοπιές της Βαγδάτης. Προτεραιότητά τους είναι να διατηρήσουν την -σχεδόν- αυτονομία τους στο βόρειο Ιράκ και να αποκρούσουν την αναγέννηση μιας ισχυρής κεντρικής κυβέρνησης, που θα μπορούσε μια μέρα να καταλάβει τις πόλεις τους και να βομβαρδίσει τα χωριά τους, όπως έκανε η Βαγδάτη καθ’ όλον τον εικοστό αιώνα.

Όλες οι πλευρές κατηγορούν τους άλλους ως υπεύθυνους για όλους τους θανάτους φίλων και συγγενών που σκοτώθηκαν την εποχή του Σαντάμ και του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε την αμερικανική εισβολή. Όλοι οι πολιτικοί ηγέτες του Ιράκ φαίνεται να ζουν με το ρητό ότι κανένας εχθρός δεν μπορεί να γίνει συνεργάτης, παρά μόνο ένας προσωρινός σύμμαχος: η προδοσία παραμονεύει σε κάθε γωνία. Κάθε πολιτικός αρπάζει όση εξουσία μπορεί και η ανεξέλεγκτη φιλοδοξία, ο εγωκεντρισμός και οι ιστορικές έχθρες τούς οδηγούν όλους στο να αγνοούν τις συνέπειες της συμπεριφοράς τους επί των νέων θεσμών του Ιράκ και της κοινωνίας του.

Οι τακτικές του Μαλίκι αντηχούν στενά το σχέδιο που κατέθεσαν οι προκάτοχοί του, από τους μονάρχες του μετα-οθωμανικού Ιράκ ως τον πρώτο πρωθυπουργό του, Abdul Karim Kassem αλλά και τον ίδιο τον Σαντάμ: δώστε προτεραιότητα στον εαυτό σας και διαφυλάξτε την εξουσία με έναν αδίστακτο μηχανισμό ασφαλείας. Οι αντίπαλοι του Μαλίκι, συμπεριλαμβανομένου και του κοσμικού αντιπάλου του Αγιάντ Αλαουί (Ayad Allawi), ηγέτη του Κόμματος Iraqiya, δεν έχουν δώσει καμία ένδειξη ότι θα είχαν δράσει διαφορετικά. Τον τελευταίο χρόνο, ο Μαλίκι απέσυρε σταδιακά όσους περιφρουρούσαν τη δημοκρατία, γεμίζοντας το Υπουργείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με δικούς του ανθρώπους και χρησιμοποιώντας την κρατική υπηρεσία για την πάταξη της διαφθοράς προκειμένου να στοχεύσει τους πολιτικούς εχθρούς του. Η παρενόχληση του Μαλίκι και η δίωξη όποιου θεωρείτο απειλή για τον ίδιο ή το κόμμα του έχει μειώσει δραματικά την ελευθερία σε ολόκληρο το Ιράκ. Και, κάτι ακόμα πιο δυσοίωνο για τη χώρα του και τον ίδιο τον Μαλίκι, είναι ότι μέσω της εκφοβιστικής διακυβέρνησής του και του νεποτισμού, απειλεί να προκαλέσει τον ίδιο του τον αφανισμό και να ξανασπρώξει το Ιράκ σε εμφύλιο πόλεμο.

H ΑΠΟΥΣΑ ΟΥΑΣΙΝΓΚΤΟΝ

Αυτό δεν ήταν το Ιράκ που είχαν οραματιστεί οι Ηνωμένες Πολιτείες όταν σχεδίαζαν την εισβολή, πριν από λιγότερο από μια δεκαετία. Μετά την ανατροπή του Σαντάμ το 2003, η πολιτική των ΗΠΑ στόχευε στη δημιουργία ενός δημοκρατικού κράτους που θα σεβόταν τις ατομικές ελευθερίες: εθνική συμφιλίωση, δίκαιη, απολιτική δικαιοσύνη και ελευθερία του λόγου. Ωστόσο, ο στόχος αυτός τέθηκε σε κίνδυνο από την πρώτη μέρα της κατοχής των ΗΠΑ, μέσα από μια σειρά από εξουθενωτικές γκάφες: δεν έστειλαν αρκετές δυνάμεις των ΗΠΑ για να ασφαλίσουν τη χώρα, διέλυσαν τον παλιό ιρακινό στρατό και επέτρεψαν μια δρακόντεια εκκαθάριση στα υπουργεία αποπέμποντας τα μέλη του κόμματος Μπάαθ. Ήταν μάλλον καθυστερημένα, στις πιο σκοτεινές ώρες του Ιράκ, όταν η κυβέρνηση Μπους έστειλε χιλιάδες επιπλέον στρατιώτες για να σταματήσει τον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε. Κατά τη διάρκεια της «εφόρμησης» το 2007, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανάγκασαν τα κυρίαρχα θρησκευτικά κόμματα των σιϊτών να κάνουν βήματα προς την ειρήνευση με τους Σουνίτες, μπλόκαραν τις κατάφωρα πολιτικές συλλήψεις και εργάστηκαν για να περιθωριοποιήσουν, αν όχι να φυλακίσουν, τους αξιωματούχους που ενεπλάκησαν σε πράξεις βίας. Έλπιζαν ότι η βελτίωση της ασφάλειας θα επέτρεπε στο Ιράκ να επιτύχει τη σταθερότητα και να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά μια φιλελεύθερης διακυβέρνησης.

Ο Μαλίκι και οι συνάδελφοί του δεν είναι οι μόνοι υπεύθυνοι για την διάλυση αυτών των ελπίδων και την απομάκρυνση από τη δημοκρατία. Από τους τελευταίους μήνες της διακυβέρνησης Μπους και την έναρξη της προεδρίας Ομπάμα, η Ουάσινγκτον, αντί να επικεντρωθεί στην ενίσχυση των δημοκρατικών αρχών, όπως είχε κάνει κατά τη διάρκεια της εφόρμησης, επικεντρώθηκε στην εξασφάλιση της μακροπρόθεσμης στρατηγικής σχέσης της με τη Βαγδάτη, ειδικά με τον πρωθυπουργό, έτσι ώστε να μπορεί πιο εύκολα να αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις. Κατά τη διαδικασία αυτή, οι Ηνωμένες Πολιτείες απέτυχαν να κεφαλαιοποιήσουν τα κέρδη από την αύξηση των αμερικανικών στρατευμάτων – την αποκήρυξη του θρησκευτικού εξτρεμισμού από τον ιρακινό λαό και την επιθυμία για ομαλότητα - καταστρέφοντας έτσι τις πιθανότητες να προέκυπτε μια ενοποιημένη, αδογμάτιστη κυβέρνηση.

Το μεγαλύτερο λάθος της Ουάσιγκτον τα τελευταία χρόνια ήρθε το καλοκαίρι του 2010, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες άφησαν να πέσει το πρόσχημα της ουδετερότητας υποστηρίζοντας τον Μαλίκι για τη θέση του πρωθυπουργού έναντι του Αλαουί - παρόλο που το ψηφοδέλτιο του κόμματος του Αλαουί έλαβε περισσότερες ψήφους στις εθνικές εκλογές που διεξήχθησαν τον Μάρτιο. Οι αμερικανοί αξιωματούχοι υποστήριξαν ότι μόνο ένας Σιΐτης Ισλαμιστής είχε την αξιοπιστία και τη νομιμότητα να υπηρετήσει ως πρωθυπουργός και υποτίμησαν οποιαδήποτε εναλλακτική λύση αντί του Μαλίκι. Χρίζοντας, όμως, τον Μαλίκι πρωθυπουργό, έναν αφοσιωμένο σιΐτη που είχε ήδη την έγκριση του Ιράν, οι Ηνωμένες Πολιτείες του έδωσαν την αυτοπεποίθηση ώστε να αποφύγει σοβαρούς συμβιβασμούς με τον Αλαουί, έναν κοσμικό σιΐτη που υποστηρίζουν οι σουνίτες της χώρας.

Τον Νοέμβριο του 2010, ο Μαλίκι και ο Αλαουί πέτυχαν μια συμφωνία για μοίρασμα της εξουσίας, που πριμοδοτήθηκε από την κουρδική κυβέρνηση στο Ερμπίλ και την Ουάσιγκτον. Σύμφωνα με αυτήν, ο Μαλίκι υποτίθεται ότι θα παραιτείτο από την άμεση διοίκηση των δυνάμεων ασφαλείας και την εξουσία του στο υπουργικό συμβούλιο και τα περισσότερα υπουργεία. Η συμφωνία «έδωσε» το Υπουργείο Άμυνας στο κόμμα Iraqiya και ανακήρυξε τον Αλαουί επικεφαλής ενός νέου συμβουλευτικού πολιτικού σώματος. Οι αμερικανοί αξιωματούχοι καυχήθηκαν ότι είχαν ξεπεράσει επιδέξια την επιρροή του Ιράν και βοήθησαν στη γέννηση μιας αδογμάτιστης κυβέρνησης στη Βαγδάτη.

Γρήγορα, όμως, η Ουάσιγκτον παραιτήθηκε από το να εξασφαλίσει πραγματικά ότι οι διατάξεις της συμφωνίας τέθηκαν σε εφαρμογή. Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, ηγετική φυσιογνωμία της κυβέρνησης Ομπάμα για την πολιτική στο Ιράκ, ήταν σε μεγάλο βαθμό απών από το ζήτημα του Ιράκ για σχεδόν ένα χρόνο, όταν η ρύθμιση για την κατανομή της εξουσίας κατέρρευσε. Στην αμερικανική πρεσβεία στη Βαγδάτη, οι αξιωματούχοι παραπονιόνταν κατ’ ιδίαν για την άρνηση του Μαλίκι να μοιραστεί την εξουσία όπως είχε υποσχεθεί, αλλά δημόσια σώπαιναν, ακόμα και όταν η στρατιωτική διοίκηση του Μαλίκι ενέτεινε την εκστρατεία παρενόχλησης και συλλήψεων όσων θεωρούνταν αντίπαλοι. Όταν βρέθηκα στη Βαγδάτη τον περασμένο Ιούνιο, ρώτησα έναν αμερικανό διπλωμάτη γιατί η πρεσβεία δεν είχε πει τίποτα για την συνεχιζόμενη καταστολή των ακτιβιστών που μάχονταν για τη δημοκρατία, συμπεριλαμβανομένου και ενός συμβάντος κατά το οποίο ιρακινοί πράκτορες ασφαλείας ξυλοκόπησαν διαδηλωτές μέρα μεσημέρι. Είπε ότι, αν και οι αμερικανοί αξιωματούχοι είχαν έναν «τακτικό» διάλογο με τον Μαλίκι για τα ανθρώπινα δικαιώματα, «προτεραιότητα και ενδιαφέρον» της Ουάσιγκτον ήταν η οικοδόμηση μιας σχέσης ασφάλειας με την ιρακινή κυβέρνηση. Κάνοντας, όμως, τα στραβά μάτια στον παραβατικό αυταρχισμό του Μαλίκι, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι επέτρεψαν στην πολιτική κουλτούρα του Ιράκ να αποσυντεθεί. (Ήταν αυτή η αναστάτωση που κατέστησε επίσης αδύνατο για τους αξιωματούχους των ΗΠΑ να πείσουν τους ηγέτες του Ιράκ να πιέσουν για μια συμφωνία περί ασυλίας μέσω του κοινοβουλίου, έτσι ώστε ένας μικρός αριθμός Αμερικανών στρατιωτών να μπορούσε να μείνει στο Ιράκ μετά το 2011). Αντί να βοηθήσουν το Ιράκ να προχωρήσει, οι Ηνωμένες Πολιτείες άφησαν την χώρα να παρασυρθεί στο παρελθόν, στον σεκταρισμό και την αυταρχική διακυβέρνηση.

Η πολιτική κατάσταση στη Βαγδάτη έφτασε στο ναδίρ τον περασμένο Δεκέμβριο. Μια μέρα αφού ο τελευταίος στρατιώτης των ΗΠΑ εγκατέλειψε τη χώρα, ξαφνικά ο Μαλίκι ζήτησε τη σύλληψη του αντιπροέδρου των σουνιτών του Ιράκ, Tariq al-Hashimi, κατηγορώντας τον ότι διοικούσε τάγματα θανάτου. Με την κίνηση αυτή, ο Μαλίκι εγκατέλειψε κάθε πρόσχημα ότι ενδιαφερόταν για την εθνική συμφιλίωση και υπονόμευσε τις δεσμεύσεις που ο ίδιος μαζί με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, είχαν αναλάβει πριν από μερικές εβδομάδες στην Ουάσιγκτον, όταν ανακήρυξαν το Ιράκ ως μια σταθερή δημοκρατία. Ο Hashimi κατέφυγε στο Κουρδιστάν και η πολιτική κατάσταση της χώρας βυθίστηκε στην αστάθεια. Η κρίση αποκάλυψε την τεχνητή φύση του δημοκρατικού συστήματος του Ιράκ και το πόσο γρήγορα οι διαμάχες μεταξύ των ηγετών του Ιράκ θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την χώρα.

Κανένας πολιτικός, ανεξάρτητα από το πόσο υψηλά ιστάμενος είναι, δεν αμφιβάλλει πλέον για την ικανότητα του Μαλίκι να εκμεταλλεύεται τον νόμο και το κράτος για τις φιλοδοξίες του. Παρ’ όλα αυτά, ο Μαλίκι δεν έχει την εξουσία να εξαλείψει όλους τους εχθρούς του, λόγω του ότι συμμετέχει σε ένα κοινοβουλευτικό σύστημα, το οποίο επιβλήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες μετά το 2003. Αλλά θα συνεχίσει να αγωνίζεται για την απόλυτη εξουσία, χρησιμοποιώντας εκφοβισμό, απειλές και ευνοιοκρατία. Η αντιπολίτευση θα συνωμοτεί εναντίον του και θα προσπαθεί να σαμποτάρει τις πολιτικές του, θετικές ή αρνητικές, υποκινούμενη από την επιθυμία της να τον δει να αποτυγχάνει. Αλλά, ούσα ανίκανη λόγω της ίδιας της τής διχόνοιας, δεν θα καταφέρει ποτέ να τον διώξει. Αυτό το διαβρωτικό αδιέξοδο θα αναζωπυρώσει περαιτέρω την απογοήτευση για την παρούσα κατάσταση, ωθώντας το πολιτικό σύστημα στην κατάρρευση. Πολύ πιθανόν να προκύψει ένα από τα τρία – όλα τους επικίνδυνα - αποτελέσματα.

Πρώτον, κάποια ειδικά γεγονότα ή σειρά γεγονότων - για παράδειγμα οι τοπικές και εθνικές εκλογές που αναμένονται το 2013 και 2014, αντίστοιχα, ή μία κλιμάκωση της εκστρατείας συλλήψεων των αντιπάλων του Μαλίκι - θα μπορούσε να προκαλέσει βία που αφορά τις φυλές, τις σέχτες, τις εθνικότητες και τα κόμματα του Ιράκ. Δεύτερον, η αναποτελεσματική διακυβέρνηση της κεντρικής κυβέρνησης θα μπορούσε να οδηγήσει τους τοπικούς ηγέτες των σουνιτών και των σιϊτών να χαράξουν τις δικές τους αυτόνομες ζώνες, αφήνοντας το Ιράκ ένα κράτος κατ' όνομα μόνο, μια προοπτική που θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει αιματοχυσία εάν η Βαγδάτη αρνηθεί να αναγνωρίσει τα σύνορα αυτά ή αν αρχίσουν οι επαρχίες να πολεμούν διεκδικώντας περιοχές. Τρίτον, οι σιίτες πολιτικοί και στρατιωτικοί αξιωματούχοι θα μπορούσαν να εξαπολύσουν ένα πραξικόπημα, υποστηρίζοντας ότι η σημερινή κυβέρνηση θέτει σε κίνδυνο τη χώρα και κηρύσσοντας ειδικό καθεστώς για μια περίοδο έκτακτης ανάγκης. Θα ακολουθούσαν κατασταλτικά μέτρα, προκαλώντας έναν κύκλο εκδικητικής βίας.

Για να σώσει το Ιράκ από αυτή την μοίρα -κάθε εκδοχή της οποίας θα αποδεικνύονταν ολέθρια και θα σηματοδοτούσε μια συνολική ήττα για τις Ηνωμένες Πολιτείες όσον αφορά τους στόχους της για τη χώρα - η Ουάσιγκτον θα πρέπει να ωθήσει τη Βαγδάτη να τιμήσει τις συμφωνίες που έγιναν πριν από έναν και πλέον χρόνο για το μοίρασμα της εξουσίας, και να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα προς την κατεύθυνση μιας κυβέρνησης διαφάνειας, προς το κράτος δικαίου και την εθνική συμφιλίωση. Όσο και αν ο Μαλίκι θα προσπαθεί να αντισταθεί στις προσπάθειες των ΗΠΑ να τον χαλιναγωγήσουν, εξακολουθεί να πιστεύει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να τον βοηθήσουν να ανοικοδομήσει το Ιράκ. Είναι παγιδευμένος ανάμεσα στη μεγάλη φιλοδοξία του να ευημερήσει η χώρα του, καθιστώντας το Ιράκ αξιοζήλευτο από τα άλλα έθνη, και τις ρίζες του ως ένας υποχθόνιος επαναστάτης του Ισλάμ. Αν αντιμετωπίζει την εγκατάλειψη του από την Ουάσιγκτον σαν προάγγελο για το τέλος της ηγεσίας του ή της κατεύθυνσης του Ιράκ στο δρόμο της διεθνούς απομόνωσης, όπως ο Σαντάμ οδήγησε κάποτε τη χώρα, τότε θα είναι ευάλωτος σε πιέσεις.

Η ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΖΩΗ ΤΗΣ ΣΜΑΡΑΓΔΕΝΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

Για να κατανοήσουμε πλήρως πώς ακριβώς λειτουργούν οι νυν ηγέτες του Ιράκ, βοηθά να επισκεφθούμε την κυβέρνηση στην Πράσινη Ζώνη, περίπου τέσσερα τετραγωνικά μίλια οχυρωμένης περιοχής στην καρδιά της Βαγδάτης. Στην εποχή του Σαντά, η γειτονιά ονομάστηκε Karradat Mariam, από το όνομα μιας ντόπιας που νοιαζόταν για τους φτωχούς. Τα σπίτια, τα παλάτια, τα ξενοδοχεία και τα μνημεία της περιοχής λειτουργούσαν ως φανταχτερές οθόνες του πλούτου και των αξιώσεων του καθεστώτος Μπάαθ. Μετά την εισβολή των ΗΠΑ το 2003, ο αμερικανικός στρατός πήρε τον έλεγχο της περιοχής και επισημοποίησε τα όριά της με τείχη και συρματοπλέγματα. Στη συνέχεια, τον Ιανουάριο του 2009, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες παραχώρησαν τον έλεγχο στην ασφάλεια του Ιράκ, ο Μαλίκι έγινε ο άρχοντας της Πράσινης Ζώνης. Όπως και οι αμερικανοί προκάτοχοί του, μίλησε για τα εγκαίνια του μεγάλου αυτοκινητόδρομου που διασχίζει την απαγορευμένη περιοχή και που θα διευκολύνει την καθημερινότητα των ανθρώπων. Αλλά, όπως και οι αμερικανοί προκάτοχοί του, δεν μπόρεσε να κρατήσει την υπόσχεσή του: ο έξω κόσμος αποδείχτηκε πολύ επικίνδυνος. Αντ' αυτού, η εξουσία του Μαλίκι στην Πράσινη Ζώνη έγινε καθόλα μεροληπτική. Μόνο εκείνοι που έχουν τα κατάλληλα σήματα ή συνοδεύονται από κάποιον με ταυτότητα Πράσινης Ζώνης εγκεκριμένη από την κυβέρνηση μπορούν να εισέλθουν. (Τα σήματα αυτά έχουν γίνει μια πηγή διαφθοράς: σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους και Ιρακινούς που ζουν στην περιοχή, κάποιος μπορεί να αποκτήσει ένα σήμα με 10.000 δολάρια). Οι ζητιάνοι, οι χήρες και οι οικογένειες με άρρωστους συγγενείς που κάποτε προσκυνούσαν τις πύλες του κοινοβουλίου στην Πράσινη Ζώνη για να ζητήσουν από τους νομοθέτες βοήθεια, είναι πλέον αποκλεισμένοι.

O Μαλίκι έχει μιμηθεί πολλούς από τους ιεραρχικούς ελέγχους που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της αμερικανικής κατοχής. Το γραφείο του μοιράζει σήματα της Πράσινης Ζώνης στους ίδιους χρωματικά κωδικοποιημένους βαθμούς (μπλε για το υψηλότερο επίπεδο πρόσβασης, πορτοκαλί και κόκκινο για το χαμηλότερο), όπως έκαναν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Επίσης, ο Μαλίκι χαρίζει σήματα για να εξαγοράσει επιρροή και προστασία, όπως έκαναν κάποτε οι Αμερικανοί αξιωματούχοι. Κατά την περίοδο τους αμερικανικού ελέγχου, ο στρατός των ΗΠΑ τοποθετούσε στρατιωτικές και αστυνομικές μονάδες για να αστυνομεύει και να υπερασπίζεται την Πράσινη Ζώνη. Ο Μαλίκι έχει τη δική του εκδοχή: στα τέλη του 2008, δημιούργησε την Ταξιαρχία της Βαγδάτης, μια ειδική μονάδα που φυλάσσει τις πύλες της περιοχής και κάνει περιπολίες στους ιδιωτικούς δρόμους της. Η ταξιαρχία, που λειτουργεί εκτός της κανονικής ιεραρχίας, αποτελείται από στρατιώτες που προέρχονται από την σιϊτική ενδοχώρα και συμπαθούν τον Μαλίκι και το κόμμα του Dawa. (Αυτή η θρησκευτική φύση της δύναμης είναι ορατή στις γιορτές, όταν πανό που απεικονίζουν σιΐτικά σύμβολα κρέμονται από τις εισόδους της Πράσινης Ζώνης).

Επιπλέον, ο Μαλίκι έχει κάνει τη διαχείριση του γραφείου του μια οικογενειακή υπόθεση, σε σημείο που κάποιοι υψηλόβαθμοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι αναρωτιούνται πλέον, όπως μου είπαν, αν υπηρετούν μια οικογένεια ή ένα κράτος. Αυτό αποτελεί ειρωνεία προφανή σε πολλούς Ιρακινούς: σε μια εποχή που ο υπόλοιπος αραβικός κόσμος απορρίπτει την οικογενειακή διακυβέρνηση, ο Μαλίκι έχει περικυκλωθεί από τους συγγενείς του και άλλους από την γενέτειρά του, το Twaireej, μια αγροτική περιοχή νότια της Βαγδάτης. Ο γιος του, Αχμέντ, ο οποίος είναι αναπληρωτής επικεφαλής προσωπικού και υπεύθυνος για την προσωπική ασφάλεια του πατέρα του, είναι αναμφισβήτητα το πιο ισχυρό πρόσωπο στο γραφείο του Μαλίκι. Έχει αποκτήσει ιδιαίτερη φήμη για την εδραίωση ιδιοκτησιών στην Πράσινη Ζώνη, η οποία έχει επιτευχθεί διατάζοντας την Ταξιαρχία της Βαγδάτης να καταλάβει σπίτια που ανήκουν σε ιρακινούς και ξένους εργολάβους. Αυτές οι καταλήψεις έχουν οδηγήσει τις περισσότερες δυτικές εταιρείες έξω από την Πράσινη Ζώνη. Η ιρακινή κυβέρνηση έχει νόμιμους λόγους να θέλει να διώξει αυτές τις δυτικές επιχειρήσεις που διεκδίκησαν γη στην Πράσινη Ζώνη μετά το 2003. Αλλά τέτοιες σκληρές τακτικές - και το γεγονός ότι η κατασχεθείσα ιδιοκτησία έχει παραμείνει κατά ένα μεγάλο μέρος υπό τον έλεγχο του Αχμέντ - έχουν δημιουργήσει την εντύπωση ότι ο εσωτερικός κύκλος του Μαλίκι ενδιαφέρεται κυρίως να πλουτίσει.

Ο Μαλίκι έχει αναπτύξει επίσης τις δυνάμεις του για να εκφοβίσει και να εμποδίσει τους εχθρούς του. Για παράδειγμα, μετά την ανακοίνωση του εντάλματος σύλληψης του Hashimi τον Δεκέμβριο, ο Μαλίκι παρέταξε τανκς έξω από τα σπίτια του Hashimi και άλλων ιρακινών ηγετών: δυνάμεις της Ταξιαρχίας της Βαγδάτης απαίτησαν από τους επισκέπτες να παρουσιάζουν τα διαπιστευτήριά τους πριν πάνε μέσα. Κούνησε την ασφάλεια σαν καρότο, δίνοντας ολόκληρα τάγματα σωματοφυλάκων στους φίλους του, ενώ αρνήθηκε να ικανοποιήσει ανάλογο αίτημα σε εκλεγμένο ανώτερο σουνίτη αξιωματούχο που αντιπαθεί, παρά το γεγονός ότι η ζωή του βρισκόταν σε κίνδυνο.

ΠΑΛΑΤΙΑ ΚΑΙ ΦΥΛΑΚΕΣ

Το μεγαλύτερο σύμβολο της δύναμης του Μαλίκι στην Πράσινη Ζώνη είναι ένα κτιριακό σύμπλεγμα, γνωστό ως Στρατόπεδο Τιμής, ο χώρος ενός βομβαρδισμένου ανακτορικού συνεδριακού κέντρου που χτίστηκε από τον Σαντάμ στη δεκαετία του 1990, του οποίου η οροφή έχει μια τοιχογραφία με ιρακινούς στρατιώτες που πολεμούν τα στρατεύματα των ΗΠΑ. Ο στρατός των ΗΠΑ το μετέτρεψε σε βάση και στη συνέχεια, το 2006, έγινε η έδρα μιας ιρακινής μεραρχίας. Σήμερα, σε αυτά τα απεριποίητα εδάφη φιλοξενούνται το γιγάντιο παλάτι, υπερτροφικά αγριόχορτα και ζιζάνια, προκατασκευασμένα σπίτια και κοντέινερ πλοίων.

Από το 2009, το Στρατόπεδο Τιμής ήταν επίσης ο χώρος του ιδιωτικού κέντρου κράτησης που εποπτευόταν από το στρατιωτικό γραφείο του Μαλίκι, το οποίο επιβλέπει όλες τις επιχειρήσεις ασφάλειας και του οποίου η εξουσία ξεπέρασε αυτή των Υπουργείων Εσωτερικών και Άμυνας. Σε μια διαβόητη περίπτωση τον Οκτώβριο του 2009, ιρακινές αντιτρομοκρατικές και τακτικές μονάδες του στρατού άρπαξαν περισσότερους από 430 άνδρες σουνίτες στη Μοσούλη, έπειτα από διαταγή του εν λόγω γραφείου. Οι φυλακισμένοι κρατήθηκαν αρχικά στο Στρατόπεδο Τιμής και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν σε μυστική φυλακή στην αεροπορική βάση Μουτχάνα της Βαγδάτης, όπου ανακαλύφθηκαν τον Μάρτιο του 2010 από αξιωματούχους του Υπουργείου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Προσπαθώντας να αποφύγει μια αντιπαράθεση τόσο κοντά στις εθνικές εκλογές που διεξήχθησαν νωρίτερα τον ίδιο μήνα, ο Μαλίκι συμφώνησε να κλείσει την φυλακή στη Μουτχάνα. Αλλά αρνήθηκε να εγκαταλείψει τον έλεγχο των εγκαταστάσεων κράτησης του Στρατοπέδου Τιμής παρά το γεγονός ότι δεσμεύτηκε να το πράξει. Ένα χρόνο αργότερα, μια επιτροπή ιρακινών νομοθετών περιόδευσε στη φυλακή και απείλησε να δημοσιοποιήσει τα ευρήματά της: προς απάντηση, η κυβέρνηση ανακοίνωσε το επίσημο κλείσιμο του Στρατοπέδου Τιμής. Ωστόσο, όπως μου ανέφεραν ιρακινοί βουλευτές και άλλοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι, το Στρατόπεδο Τιμής παραμένει στην πραγματικότητα ανοικτό ως μυστική φυλακή για αιχμαλώτους που συλλαμβάνουν οι επίλεκτες δυνάμεις του Μαλίκι.

Υπάρχουν ανησυχητικά σημάδια ότι όσοι κρατούνται εκεί συνεχίζουν να βασανίζονται για ομολογήσουν το οτιδήποτε: μετά, όταν η επιθυμητή ομολογία επιτευχθεί, τους στέλνουν σε κανονικές, νόμιμες φυλακές. Τον περασμένο Μάιο, η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού έγραψε μια εμπιστευτική επιστολή προς τον Μαλίκι, απαιτώντας πλήρη πρόσβαση στην φυλακή. (Έλαβα ένα αντίγραφο μέσω της δουλειάς μου ως δημοσιογράφος για τους «Los Angeles Times»). Βασιζόμενος σε συνεντεύξεις με πρώην κρατουμένους στο Στρατόπεδο Τιμής, ο Ερυθρός Σταυρός ισχυρίστηκε ότι είχε αδιάσειστα στοιχεία για συστηματικά βασανιστήρια και χυδαία κακομεταχείριση, συμπεριλαμβανομένων βιασμών και ηλεκτροσόκ στα γεννητικά όργανα. Έγραψε ότι είχε μάθει πως οι ιρακινοί δικαστές ήταν παρόντες κατά τη διάρκεια κάποιων βασανιστηρίων για την απόσπαση ομολογιών. Ο Ερυθρός Σταυρός, επίσης, πρόσθεσε ότι γνώριζε για άλλες τρεις μυστικές φυλακές της Πράσινης Ζώνης που συνδέονται με το Στρατόπεδο Τιμής, που παρέμενε ενεργό και έκρυβε τους κρατούμενους σε περίπτωση κάποιας διεθνούς ή τοπικής επιθεώρησης. Όταν ρώτησα για την επιστολή, ο Ερυθρός Σταυρός αρνήθηκε να σχολιάσει.

Τον περασμένο Δεκέμβριο, γνώρισα έναν μεσήλικα Ιρακινό, τον Abu Ibrahim (αυτό ήταν ένα ψευδώνυμο: φοβάται για αντίποινα από στρατιωτικές μονάδες που πρόσκεινται στον Μαλίκι), ο οποίος μου είπε ότι τον είχαν αρπάξει ιρακινοί στρατιώτες της αντιτρομοκρατικής σε μια επιδρομή στη γειτονιά του στη Βαγδάτη, λίγους μήνες νωρίτερα. Οι στρατιώτες όρμησαν στο σπίτι του στη μέση της νύχτας. Ένας μασκοφόρος πληροφοριοδότης κατέδωσε τον ίδιο και τον πατέρα του ως ύποπτους τρομοκράτες. Είπε ότι αρχικά μεταφέρθηκε στο κύριο αεροδρόμιο της Βαγδάτης, όπου του φέρθηκαν καλά χάρη στην παρουσία αμερικανικών δυνάμεων. Όταν, όμως, οι στρατιώτες της αντιτρομοκρατικής τον οδήγησαν στην Πράσινη Ζώνη, η συμπεριφορά τους σκλήρυνε. Επί τρεις μέρες μεταφερόταν σε διάφορα τρέιλερ για ανάκριση, όπου είπε ότι ήταν αλυσοδεμένος σε μία μπάρα και τον άφησαν να αιωρείται μέχρι που λιποθύμησε. Οι φρουροί φώναξαν: «Είσαι Αλ Κάιντα; Είσαι με το Μπάαθ;» Αργότερα τον πήραν σε ένα κοντινό τρέιλερ, όπου ένας δικαστής σχετικός με τις αντιτρομοκρατικές δυνάμεις μελετούσε τον φάκελό του. Ο δικαστής εξέφρασε αμφιβολίες για το μυστικό πληροφοριοδότη που τον είχε κατηγορήσει για τρομοκρατία και διέταξε την απελευθέρωσή του.

Ένας άλλος δικαστής, ωστόσο, αρνήθηκε να απελευθερώσει τον πατέρα του, ο οποίος ήταν ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος του στρατού την εποχή του Σαντάμ. Εβδομάδες αφότου ο Abu Ibrahim αφέθηκε ελεύθερος, ένας μεσάζοντας του είπε ότι ο μυστικός πληροφοριοδότης θα ήταν πρόθυμος να αποσύρει τις κατηγορίες εναντίον του πατέρα του αν του έδινε χρήματα. Στρατιωτικοί αξιωματούχοι των ΗΠΑ και επιθεωρητές του Ιράκ για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν αποκαλύψει ένα σύνηθες σχέδιο για τους κρατούμενους στις ιρακινές φυλακές: ένας αξιωματικός ασφάλειας ή ένας πληροφοριοδότης απαιτεί χρήματα για να απελευθερωθεί ένας κρατούμενος, με αποτέλεσμα παρατεταμένες διαπραγματεύσεις. Αλλά στην περίπτωση του πατέρα του Abu Ibrahim, πριν γίνουν οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις, ο μεσάζων εξαφανίστηκε. Τώρα, ο Abu Ibrahim δεν ξέρει αν κάποιος θα του ζητήσει χρήματα ή τί θα γίνει με τον πατέρα του.

Η κατάσταση είναι απίθανο να βελτιωθεί σύντομα, καθώς κάθε ερευνητής από το Υπουργείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ή κάθε αξιωματούχος από οποιοδήποτε άλλο επίσημο γραφείο της κυβέρνησης που είναι αρκετά γενναίος για να προσπαθήσει να εξετάσει τις φυλακές, θα αντιμετωπίσει άμεσα διώξεις. Τρεις ερευνητές έχουν ήδη εγκαταλείψει τη χώρα και αυτοί που απέμειναν είναι τρομοκρατημένοι. Ένας πρώην ιρακινός αξιωματούχος ο οποίος εργάστηκε σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εγκατέλειψε τη χώρα πέρυσι επειδή φοβόταν για την ασφάλειά του, μου είπε ότι ο Μαλίκι και το κόμμα Dawa ήταν ουσιαστικά ελεύθεροι να πραγματοποιήσουν ό, τι τους άρεσε στις φυλακές τους. «Τα πάντα είναι υπό τον έλεγχό τους», είπε. «Είναι εύκολο για αυτούς να κατηγορήσουν τον οποιονδήποτε και να τον καταστρέψουν».

ΕΥΚΟΛΟ ΧΡΗΜΑ

Η ενδημική διαφθορά στις τάξεις του στρατού και της αστυνομίας δε συμβάλλει μόνο σε ανάλογη κακοποίηση κρατουμένων, αλλά τροφοδοτεί και ευρύτερα, πιο συστημικά προβλήματα στο μηχανισμό ασφαλείας του Ιράκ. Ο πολιτισμός του χρηματισμού οδηγεί σε καταστροφική αναποτελεσματικότητα και επικίνδυνα κενά: οι διοικητές φουσκώνουν τις στρατιωτικές μισθοδοσίες με ανύπαρκτους στρατιώτες, οι στρατιωτικοί αξιωματούχοι και οι αξιωματούχοι των υπουργείων λαμβάνουν μίζες για όλες τις συμβάσεις, από τις προμήθειες τροφίμων ως τον αμυντικό εξοπλισμό, ενώ οι ανώτεροι υπάλληλοι ιδρύουν εταιρείες φαντάσματα για να ενθυλακώσουν χρήματα από το Υπουργείο Οικονομικών.

Το τοξικό απόσταγμα της διαφθοράς υπονομεύει κάθε ελπίδα για μεταρρύθμιση και καλύτερη διακυβέρνηση. Ο Adel Abdul Mahdi, ο οποίος ήταν αντιπρόεδρος του Ιράκ μέχρι την παραίτησή του το περασμένο καλοκαίρι σε ένδειξη διαμαρτυρίας για το υπερμεγέθες γραφείο του Μαλίκι και την κουλτούρα της εξουσιοδότησης μεταξύ των αξιωματούχων, μου είπε ότι η διαφθορά είναι τόσο διάχυτη που εμποδίζει την παροχή βασικών υπηρεσιών προς τους πολίτες. Για παράδειγμα, όπως εξήγησε, οι «μαφίες» στις επιχειρήσεις και την κυβέρνηση βγάζουν χρήματα από την έλλειψη προόδου στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, μέσω των υπερτιμημένων συμβάσεων και των πωλήσεων που διοχετεύονται σε πολιτικά συνδεδεμένες αλλά αναποτελεσματικές επιχειρήσεις.

Κανένα πολιτικό κόμμα ή παράταξη δεν έχει ανοσία στο δέλεαρ του εύκολου χρήματος, που τροφοδοτείται από τα προσοδοφόρα πετρελαϊκά έσοδα του κράτους και τους χαλαρούς ελέγχους σχετικά με το πώς δαπανάται το χρήμα. Η πίστη του νομοθέτη, του κληρικού, του διοικητή ή του ηγέτη μιας φυλής μπορεί να εξαγοραστεί με σπίτια, αυτοκίνητα και μετρητά. Ένας επί μακρό χρόνο Ιρακινός δημόσιος υπάλληλος προσκείμενος στο κόμμα Dawa του Μαλίκι μου εξήγησε πώς λειτουργεί το σύστημα: τα πολιτικά πρόσωπα ιδρύουν εταιρείες βιτρίνες, οι οποίες ελέγχονται από έναν έμπιστο επιχειρηματία ή συγγενή, που στη συνέχεια πλειοδοτεί για να παραδώσει αγαθά ή υπηρεσίες στην κυβέρνηση. Οι συμβάσεις, είτε για την οικοδόμηση μιας γραμμής λυμάτων είτε για τον καλλωπισμό μιας λεωφόρου της Βαγδάτης, είναι συμφωνημένα υπερτιμημένες, επιτρέποντας στις εταιρείες να εκτρέψουν έσοδα και περιουσιακά στοιχεία σε ξένους τραπεζικούς λογαριασμούς των κυβερνητικών αξιωματούχων. Ένας υπάλληλος στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας μου είπε ότι το Υπουργείο Ηλεκτρισμού αγοράζει τακτικά εξοπλισμό για το τμήμα διανομής που υποτίθεται ότι είναι γερμανικός, αλλά στην πραγματικότητα είναι φθηνά κινέζικα ή ιρανικά αντίγραφα: παρομοίως, ένας φαρμακοποιός του δημοσίου στη Βαγδάτη διαμαρτυρήθηκε για τα φθηνά φάρμακα που εισάγει η κυβέρνηση χωρίς να ενδιαφέρεται για την ποιότητα, επειδή οι υπάλληλοι παίρνουν μίζες από συγκεκριμένες εταιρείες ή εισαγωγείς.

Αυτή η κουλτούρα της διαφθοράς φιλτράρεται μέχρι τα υψηλότερα επίπεδα της κυβέρνησης: ακόμη και ο εθνικό προϋπολογισμός του Ιράκ καλύπτεται από μυστήριο, με πιστώσεις που ανακοινώνονται και δαπανώνται με ελάχιστη διαφάνεια. Η Βαγδάτη έχει δαπανήσει περισσότερα από 400 δισεκατομμύρια δολάρια από το 2004, αλλά η κυβέρνηση μόλις τώρα ετοιμάζεται να παρουσιάσει έναν τελικό λογαριασμό των προϋπολογισμών από το 2004 έως το 2009. Τα περισσότερα από τα μετρητά που δαπανούνται πιθανότατα δεν θα υπολογιστούν ποτέ σωστά. Το 2011, η Βαγδάτη ανέφερε ότι δε γνώριζε πόσα από τα 25 δισ. δολάρια που η κεντρική κυβέρνηση είχε προωθήσει σε υπουργεία, στις τοπικές κυβερνήσεις και στις κρατικές επιχειρήσεις από τα μέσα του 2010 είχαν δαπανηθεί πραγματικά ή αν τυχόν επιπλέον κεφάλαια θα μπορούσαν να επιστραφούν.

Τα αδιαφανή οικονομικά του Ιράκ δημιουργούν μια ατμόσφαιρα στην οποία οι ασύμφορες συμφωνίες ανθίζουν. Υψηλόβαθμοι πολιτικοί και αξιωματούχοι μπορούν να σταματήσουν αμέσως οποιαδήποτε έρευνα σχετική με ατασθαλίες για συνεργάτες ή υφισταμένους τους. Τον Απρίλιο του 2009, για παράδειγμα, η Επιτροπή του Ιράκ για τη Δημόσια Ακεραιότητα ξεκίνησε έρευνα για τον Abdul Falah al-Sudani, υπουργό, τότε, Εμπορίου και μέλος ενός παραρτήματος του Dawa, του κόμματος του Μαλίκι, για υποτιθέμενη υπεξαίρεση εκατομμυρίων δολαρίων από τα δημόσια ταμεία. Ένα μήνα μετά από μια ανταλλαγή πυροβολισμών στο κέντρο της Βαγδάτης μεταξύ του προσωπικού του και των ανακριτών, ο Sudani προσπάθησε να εγκαταλείψει τη χώρα και για λίγο φυλακίστηκε. Όμως, σχεδόν ένα χρόνο μετά, ένας δικαστής απέρριψε την κατηγορία και τον απάλλαξε.

Όσοι έχουν εργαστεί σε φορείς καταπολέμησης της κρατικής διαφθοράς έχουν δυσοίωνο μέλλον. Έχουν μπλοκαριστεί πάρα πολλές φορές από τους ισχυρούς και έχουν συνειδητοποιήσει ότι οι ζωές τους κινδυνεύουν. Μερικοί έχουν σκοτωθεί. Ο επικεφαλής της Επιτροπής για τη Δημόσια Ακεραιότητα παραιτήθηκε το Σεπτέμβριο, απογοητευμένος από την αδυναμία του να ασκήσει διώξεις για διαφθορά εναντίον αξιωματούχων. Ο Μαλίκι τον αντικατέστησε με κάποιον που θεωρείται πιο εύκαμπτος και είναι λιγότερο πιθανό να δυσαρεστήσει όσους βρίσκονται στην εξουσία. Στη Βαγδάτη, συναντήθηκα με έναν αξιωματούχο υπεύθυνο για την καταπολέμηση της διαφθοράς, ο οποίος μου έδειξε μια σειρά από έμμεσες απειλές που είχε λάβει στο κινητό του από το αφεντικό μιας εταιρείας ύποπτης για διοχέτευση χρήματος στο κόμμα Dawa. Ένα μήνυμα έγραφε: «Είναι αποδεκτό να σε υποκινούν εναντίον μας κάποια μέλη της κυβέρνησης; Πιστεύεις ότι μια μεγάλη εταιρεία σαν τη δική μας δεν θα το γνώριζε;» Και συνέχιζε: «Ζητούμε να σε προστατεύσει ο Θεός». Ο αξιωματούχος ανησύχησε για την ασφάλειά του. Πλέον, δεν φεύγει ποτέ από το σπίτι του χωρίς ένα σωματοφύλακα. «Οι δολοφονίες στο Ιράκ είναι συνηθισμένες», είπε, «σα να πίνεις ένα φλιτζάνι καφέ το πρωί».

ΕΛΠΙΔΕΣ ΠΟΥ ΕΞΑΝΕΜΙΣΤΗΚΑΝ

Η απογοήτευση από τη διαφθορά και την κυβερνητική δυσλειτουργία έχει εξαπλωθεί στη Βασόρα, την πλούσια σε πετρέλαιο πόλη στο σιϊτικό νότιο Ιράκ. Ήταν εδώ, που το 2008 με την εκστρατεία του ενάντια στους σιίτες πολιτοφύλακες που τρομοκρατούσαν τους απλούς ιρακινούς πολίτες, ο ίδιος ο Μαλίκι παρουσιάστηκε ως τολμηρός ηγέτης, πρόθυμος να αντιμετωπίσει τις ισχυρές σιϊτικές ένοπλες ομάδες, ακόμη και αν αυτό θα μπορούσε να του κοστίσει τη δουλειά του. Η δημοτικότητα του Μαλίκι έφτασε στα ύψη: αφού έσωσε την πόλη από το χάος, θεωρήθηκε η καλύτερη ελπίδα για την ασφάλεια και την ανάπτυξη. Όμως, τέσσερα χρόνια αργότερα, οι ελπίδες αυτές έχουν διαψευστεί σε μεγάλο βαθμό: η Βασόρα χαρακτηρίζεται από ανοικτές δεξαμενές γεμάτες λύματα, σποραδική ηλεκτρική ενέργεια και παραγκουπόλεις που κατασκευάστηκαν από κλεμμένες λαμαρίνες και τούβλα. Κοιτάζοντας τα κονβόι των αμερικανών και ευρωπαίων εργαζομένων στα πετρέλαια καθώς οδηγούν στην πόλη και τα δύο νέα πολυτελή ξενοδοχεία που έχουν ανοίξει τα τελευταία χρόνια, οι κάτοικοι είναι βέβαιοι ότι τα χρήματα που βγαίνουν από τις πετρελαιοπηγές τους μεταφέρονται στη Βαγδάτη.

Σήμερα, πολλοί ντόπιοι επιχειρηματίες και πολιτικοί πιστεύουν ότι η δημιουργία μιας αυτόνομης περιοχής στην επαρχία της Βασόρας είναι ο μόνος τρόπος για να γλιτώσουν από τη φτώχεια και τον ζυγό μιας διεφθαρμένης ελίτ στην πρωτεύουσα. Είναι θυμωμένοι επειδή η Βαγδάτη ελέγχει την ασφάλεια και κατευθύνει τις δαπάνες της επαρχίας, κρατώντας κεφάλαια από την τοπική κυβέρνηση σε μια προσπάθεια να επεκτείνει την κυριαρχία της πάνω από την πλούσια περιοχή. Τον περασμένο Φεβρουάριο, οι λαϊκές διαδηλώσεις για τις φτωχές υπηρεσίες και την κρατική διαφθορά στην επαρχία εξανάγκασαν σε παραίτηση τον επίλεκτο του κόμματος Dawa για κυβερνήτη και πρόεδρο του επαρχιακού συμβουλίου. (Οι διαμαρτυρίες εξανάγκασαν επίσης σε παραίτηση τους διοικητές σε άλλες δύο σιϊτικές επαρχίες). Στα τέλη του 2010, το συμβούλιο της Βασόρα ψήφισε υπέρ της διενέργειας δημοψηφίσματος για τη δημιουργία ομοσπονδίας, αλλά η κεντρική κυβέρνηση απλά αγνόησε την κίνηση. Εν τω μεταξύ, η δημόσια οργή στη Βασόρα και ανάμεσα στις κοινότητες των σιϊτών σε ολόκληρη τη χώρα, παρακίνησε τον πιο σεβαστό πνευματικό ηγέτη των Ιρακινών σιϊτών, τον Μέγα Αγιατολάχ Ali al-Sistani, την υποστήριξη του οποίου επιθυμούσε άμεσα η πολιτική ελίτ των σιϊτών, να αρνηθεί όλες τις συναντήσεις με τους εκλεγμένους αξιωματούχους, συμπεριλαμβανομένου και του Μαλίκι. Οι τοπικοί πολιτικοί στη Βασόρα είναι ευαίσθητοι στη λαϊκή βούληση, ενώ ακόμα και πολιτικοί από την πτέρυγα του Μαλίκι αισθάνονται ότι πρέπει να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους από τη Βαγδάτη.

Ο νέος πρόεδρος του επαρχιακού συμβουλίου, Sabah al-Bazouni, ο οποίος εκπροσωπεί έναν κλάδο του κόμματος του Μαλίκι, Dawa, μου είπε για τα δεινά της Βασόρας: κλειστά εργοστάσια, μπλακ άουτ στην ηλεκτροδότηση το καλοκαίρι, χιλιόμετρα από φτωχογειτονιές, αρδευτικά κανάλια που έχουν στερέψει. Αναρωτήθηκε πώς η επαρχία που προμηθεύει το 70% του πετρελαίου της χώρας μπορεί να είναι τόσο φτωχή. Είπε ότι στη Βασόρα θα έπρεπε να διεξάγουν δημοψήφισμα για μεγαλύτερη αυτονομία, ακόμη και πέρα από τις αντιρρήσεις του Μαλίκι και της κυβέρνησης στη Βαγδάτη.

Αν η Βασόρα καταφέρει να γίνει μια αυτόνομη περιοχή, ο Bazouni υποστηρίζει ότι η επαρχία θα πρέπει επίσης να αποκτήσει το δικαίωμα να διαπραγματευτεί όλες τις μελλοντικές συμβάσεις πετρελαίου στην περιοχή της, αλλά και να διαχειριστεί το δικό της λιμάνι και τα σύνορά της και να έχει τις δικές της δυνάμεις ασφαλείας. Θα επιστρέψει τα έσοδα από την κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο όταν τελικά νομοθετηθεί, καθώς και όποιες συμφωνίες έχει κάνει η Βασόρα με τη Βαγδάτη. Το πείραμα θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως πρότυπο για τις σχέσεις της πρωτεύουσας με άλλες ανήσυχες περιοχές, όπως οι δύο σουνιτικές επαρχίες που σήμερα ζητούν επίσης την ανεξαρτησία τους. Φυσικά, θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει διασπάσεις, ίσως βίαιες, εντός της σιϊτικής πλειοψηφίας της χώρας. Οι αξιωματούχοι, όπως ο Μαλίκι, που υποστηρίζουν μια ισχυρή εθνική κυβέρνηση θα μπορούσαν να συγκρουστούν με τους τοπικούς ομολόγους τους οι οποίοι επιθυμούν μεγαλύτερη εξουσία και έλεγχο των κερδοφόρων πόρων της Βασόρας. Ο πειρασμός τού να ελέγχουν μια σχεδόν αυτόνομη περιοχή θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει διαμάχες μεταξύ των τοπικών τμημάτων των σιϊτικών κομμάτων, καθένα από τα οποία θεωρεί τον εαυτό του ως νόμιμο κυβερνήτη της πλούσιας περιοχής. Πράγματι, ήταν αυτός ο ανταγωνισμός που οδήγησε τη Βασόρα στην ανομία πριν από την παρέμβαση του Μαλίκι το 2008. Οι κάτοικοι της Βασόρας φαίνεται να αναγνωρίζουν αυτούς τους κινδύνους, αλλά επειδή θεωρούν ότι η Βαγδάτη ενθυλακώνει τον πλούτο τους, δεν βλέπουν καμιά καλύτερη επιλογή.

«ΟΙ ΕΝΑΡΕΤΟΙ ΕΧΟΥΝ ΤΟΥΣ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥΣ ΤΟΥΣ»

Αντιμέτωπος με την προοπτική διάσπασης της σιϊτικής βάσης του, ο Μαλίκι έχει ξεκινήσει να αναζωπυρώνει τους φόβους του λαού για τη σουνιτική μειονότητα του Ιράκ. Φαίνεται να πιστεύει πως αν μπορεί να κρατήσει τους σιΐτες του Ιράκ φοβισμένους για τους σουνίτες, δεν θα τολμήσουν να διαπληκτιστούν μαζί του και να ρισκάρουν τη σιϊτική κυριαρχία της πολιτικής διαδικασίας. Ο Μαλίκι έχει αρχίσει να τονίζει ανάλογα τις αγριότητες που διαπράχθηκαν από τους σουνίτες την εποχή του Σαντάμ και κατά τον πρόσφατο εμφύλιο πόλεμο. «Κάθε επιτυχημένος έχει εχθρούς: οι ενάρετοι έχουν τους αντιπάλους τους. Ο Μωυσής έχει τον φαραώ του και κάθε Χουσεΐν έχει τον Γιαζίντ του» δήλωσε ο Μαλίκι σε ομιλία του την Πρωτοχρονιά, αναφερόμενος στον χαλίφη που έσφαξε τον Ιμάμη Χουσεΐν και τους οπαδούς του τον έβδομο αιώνα, γεννώντας το σύγχρονο σχίσμα μεταξύ σιϊτών και σουνιτών.

Η στρατηγική αυτή σηματοδοτεί μια διακοπή της ρητορικής του Μαλίκι το 2008, όταν, προκειμένου να παρατείνει την εντολή του, χρησιμοποίησε τον εθνικό στρατό για να πολεμήσει σιϊτικές παραστρατιωτικές οργανώσεις και μελέτησε το ενδεχόμενο να δημιουργήσει συμμαχίες με σουνίτες ηγέτες. Οι σχέσεις αυτές εγκαταλείφθηκαν μέσα στο άγριο πολιτικό κλίμα των εθνικών εκλογών του 2010 και τον επακόλουθο ανταγωνισμό μεταξύ Μαλίκι και Αλαουί. Η επακόλουθη προσπάθεια του Μαλίκι να εδραιώσει την εξουσία του κατέληξε στο να βασίζεται ολοένα και περισσότερο σε φονταμενταλιστικά σιϊτικά κόμματα. Από τις εκλογές, ο Μαλίκι και οι υποστηρικτές του έχουν πολώσει τους πολιτικούς της χώρας, προσπαθώντας να συλλάβουν σουνίτες πολιτικούς και ανακοινώνοντας μια σειρά από ματαιωμένες τρομοκρατικές συνομωσίες σουνιτών.

Ως αποτέλεσμα, ενώ πριν από δύο χρόνια πολλοί Σουνίτες έβλεπαν ευνοϊκά τον Μαλίκι, τώρα τον θεωρούν έναν τύραννο υποστηριζόμενο από το Ιράν που θέλει να καταστρέψει την κοινότητά τους. Σύμφωνα με πρώην σουνίτες συμμάχους του Maliki, η σουνιτική κοινότητα φοβάται πλέον ότι εάν ο Μαλίκι γαντζωθεί στην εξουσία, θα συνεχίσει να καταδιώκει σουνίτες με αυθαίρετες συλλήψεις και εκστρατείες εκφοβισμού. Ο πρόεδρος του κοινοβουλίου Osama al-Nujaifi, ένας σουνίτης του ιρακινού συνδέσμου, έχει προειδοποιήσει ότι εάν η Βαγδάτη εξακολουθήσει να διεξάγει τέτοιες εχθρικές ενέργειες, ο σουνιτικός πληθυσμός θα αναγκαστεί να κηρύξει αυτόνομες τις δικές του περιοχές. Πράγματι, πολλοί σουνίτες ηγέτες υπερασπίζονται πλέον την αυτοδιοίκηση, μια ιδέα με την οποία ήταν αντίθετοι το 2005, όταν κατοχυρώθηκε νόμιμα στο Σύνταγμα (ένα άρθρο το οποίο ο Μαλίκι εξακολουθεί να αγνοεί). Εκείνη την εποχή, οι σουνίτες ηγέτες αντιμετώπιζαν την ομοσπονδοποίηση (φεντεραλισμό) ως συνταγή για την καταστροφή του Ιράκ και απεχθάνονταν τους Κούρδους για την αυτονομία τους στο βορρά. Σήμερα, θεωρούν τον τρόπο με τον οποίο έχουν αναπτυχθεί οι Κούρδοι απόδειξη ότι ο μόνος τρόπος για να γίνει μια δίκαιη κατανομή του πλούτου του Ιράκ και για να προστατεύσουν τον εαυτό τους από τη Βαγδάτη είναι να δημιουργήσουν ένα ομοσπονδιακό Ιράκ.

Τον περασμένο Οκτώβριο, όταν οι δυνάμεις ασφαλείας της Βαγδάτης συνέλαβαν δεκάδες γηραιούς πρώην οπαδούς του Μπάαθ στην επαρχία Σαλαχουντίν όπου η πλειοψηφία είναι σουνίτες, το Σαλαχουντίν έγινε η πρώτη περιοχή σουνιτών που έκανε έκκληση για ένα ομοσπονδιακό σύστημα. Η πρόσφατη ιστορία της Σαμάρα, μιας πόλης με στρατηγική σημασία στο Σαλαχουντίν όπου βρίσκεται το ιερό τζαμί Askariya, δίνει ένα μέτρο του τιμήματος που έχουν πληρώσει οι απλοί πολίτες από τις σεκταριστικές μάχες του Ιράκ. Η πόλη ήταν κάποτε ένα μοντέλο πλούσιας πολυπολιτισμικής παράδοσης της χώρας, ενώ οι σιΐτες λάτρευαν το τζαμί με τον χρυσό τρούλο και απολάμβαναν την φροντίδα της σουνιτικής πλειοψηφίας της πόλης. Αλλά το 2006, η Αλ Κάιντα στο Ιράκ ανατίναξε το ιερό, με αποτέλεσμα την ανάφλεξη του εμφυλίου πολέμου στη χώρα. Οι δρόμοι της πόλης ανήκαν στην Αλ Κάιντα και στο πεζικό της, το οποίο τρομοκρατούσε τον τοπικό πληθυσμό. Τώρα, έξι χρόνια αργότερα, η βία έχει υποχωρήσει και σιΐτες προσκυνητές ταξιδεύουν και πάλι για να προσευχηθούν στη Σαμάρα -αλλά το ιερό παραμένει περιφραγμένο με γιγάντιες τσιμεντένιες μπάρες που το κάνουν να μοιάζει με φυλακή υψίστης ασφαλείας. Οι σουνίτες κάτοικοι της Σαμάρα, που κάποτε προσεύχονταν στο ιερό τέμενος και γιόρταζαν εκεί τους γάμους τους, διατηρούν σε μεγάλο βαθμό την απόστασή τους. Οι άνδρες στέκονται αδρανείς μπροστά σε άδεια καταστήματα ένδυσης και ξενοδοχεία που κάποτε στέγαζαν τους προσκυνητές, αλλά πλέον είναι ουσιαστικά αποκλεισμένοι από το εμπόριο. Ακόμα και οι ντόπιοι έχουν σταματήσει να ψωνίζουν στο εμπορικό κέντρο της πόλης προκειμένου να αποφύγουν την εθνική αστυνομία που τρομοκρατεί όσους πλησιάζουν πολύ το ιερό.

Όσο πιο πολύ η Βαγδάτη επιβάλλει τη θέλησή της στις σουνιτικές περιοχές, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες για εξάπλωση των σεκταριστικών ταραχών. Καθώς δεν υπάρχει κανένα σχέδιο για να σπάσει το πολιτικό αδιέξοδο της χώρας, η μόνη πορεία που απέμεινε για όλες τις πλευρές είναι η μικροπολιτική, με τους σουνίτες να απαιτούν όλο και πιο έντονα την ελευθερία και τη Βαγδάτη να ανταπαντά με εκφοβισμό. Ακόμη και οι Κούρδοι του Ιράκ ενθαρρύνουν τους σουνίτες να πιέσουν για την αυτοδιάθεση: πιστεύουν ότι αν οι σουνίτες, που είναι παραδοσιακά εχθρικοί προς τις κουρδικές φιλοδοξίες, αποδέχονταν την ομοσπονδοποίηση, θα νομιμοποιούνταν τα δικά τους προνόμια και θα εμπόδιζαν τη Βαγδάτη από κάθε προσπάθεια να περιορίσει την εξουσία τους.

Η ομοσπονδοποίηση θα μπορούσε πράγματι να καταλήξει να είναι ένας αποτελεσματικός μηχανισμός ώστε οι σιΐτες, οι σουνίτες και οι Κούρδοι της χώρας να ζουν μαζί ειρηνικά - αλλά για να λειτουργήσει θα πρέπει να προηγηθεί μια διαδικασία γνήσιας εθνικής συμφιλίωσης. Χωρίς κοινή διαδικασία λήψης αποφάσεων στην κυβέρνηση, συνολικούς θεσμούς και εμπιστοσύνη και σεβασμό στους νόμους, η ομοσπονδοποίηση θα οδηγούσε σε κατακερματισμό του Ιράκ, μετατρέποντας τη χώρα σε πεδίο μάχης ανάμεσα στο Ιράν και τον σουνιτικό μουσουλμανικό κόσμο. Σε αυτό το σενάριο, το Ιράκ θα υπήρχε μόνο κατ’ όνομα, αφήνοντας συχνά διάφορες περιοχές να πολεμούν μεταξύ τους αλλά και στο έλεος των ξένων δυνάμεων. Οι πολίτες θα υπέμεναν τρομοκρατικές επιθέσεις, παγιδευμένοι στις επακόλουθες περιφερειακές διαμάχες για το πετρέλαιο και το νερό. Η έννοια του Ιράκ ως ένα σύγχρονο έθνος-κράτος θα εξασθενούσε, υποβιβασμένη στην κατηγορία των αποτυχημένων αποικιακών πειραμάτων του εικοστού αιώνα.

ΔΙΑΣΩΖΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Η μόνη ελπίδα που έχει το Ιράκ για να διαφύγει ένα μέλλον γεμάτο πόλεμο ή μια διεφθαρμένη, αυταρχική διακυβέρνηση είναι να αρχίσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η διεθνής κοινότητα να πιέζουν σκληρά για την κατανομή της εξουσίας και υπέρ της δημοκρατίας. Από τις εκλογές του 2010 στο Ιράκ, η Ουάσιγκτον έχει αποτύχει εντελώς σε αυτό το στόχο. Όμως, οι αμερικανοί αξιωματούχοι δεν πρέπει να παραμείνουν σιωπηλοί μπροστά σε παράνομες κρατήσεις πολιτών και καταπίεση των πολιτικών ελευθεριών: ούτε θα πρέπει να υποχωρήσουν από τις συμφωνίες για κατανομή της εξουσίας που βοήθησαν να επιτευχθούν, για χάρη βραχυπρόθεσμων πολιτικών σκοπιμοτήτων. Ακόμη και με τους στρατιώτες των ΗΠΑ να φεύγουν από τη χώρα, οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν την επιρροή τους στο Ιράκ. Μπορούν και πρέπει, για παράδειγμα, να απειλούν να κρατήσουν κλειδωμένο το Ιράκ στο λεγόμενο «Κεφάλαιο 7» των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο στερεί το Ιράκ από την πλήρη κυριαρχία και απαιτεί να πληρωθούν οι αποζημιώσεις στο Κουβέιτ. Και θα πρέπει να προειδοποιήσουν το Ιράκ ότι θα ακυρώσουν την πώληση των αμερικανικών μαχητικών αεροσκαφών, τανκς και εξοπλισμού παρακολούθησης στην κυβέρνηση αν δεν αλλάξει πορεία. Οι ηγέτες του Ιράκ πρέπει να γνωρίζουν ότι η διεθνής κοινότητα έχει «κόκκινες γραμμές» και ότι δεν θα ανεχθεί τις μυστικές φυλακές, τη χρήση βασανιστηρίων για την απόσπαση ομολογιών και την παρενόχληση των ακτιβιστών υπέρ της δημοκρατίας. Όσον αφορά τον κίνδυνο του να σπρώξουν τη Βαγδάτη κοντά στην Τεχεράνη, αν και το Ιράν θα έπνιγε ευχαρίστως το Ιράκ σε έναν ασφυκτικό εναγκαλισμό, η ίδια η πολύπλοκη ιστορία του Ιράκ σχετικά με τον πόλεμο με τον γείτονά του σημαίνει ότι το Ιράκ θα συνεχίσει να αναζητά μια σχέση με τη Δύση, εν μέρει για να αντισταθμίσει την Τεχεράνη.

Οι τοπικές εκλογές του 2013 και οι εθνικές εκλογές τον επόμενο χρόνο θα είναι ένα τεστ για το αν οι ηγέτες του Ιράκ πράγματι πιστεύουν στην αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση ή αν αυτοί που βρίσκονται τώρα στην εξουσία θα προσπαθήσουν να κρατηθούν σε αυτήν με όποιο μέσο χρειαστεί. Προς το παρόν, ο Μαλίκι καταδιώκει έναν αριθμό αξιωματούχων της εκλογικής επιτροπής χρησιμοποιώντας έρευνες για διαφθορά. Και τον Ιανουάριο του 2011, κέρδισε μια δικαστική απόφαση που έθεσε την επιτροπή υπό την εξουσία του και όχι υπό το Κοινοβούλιο. Ενώ ορισμένοι ιρακινοί αξιωματούχοι αναρωτιούνται αν οι επόμενες εκλογές θα είναι ελεύθερες και δίκαιες, πολλοί πρώην στρατιωτικοί αξιωματούχοι των ΗΠΑ αναρωτιούνται αν οι εκλογές θα γίνουν τελικά.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να εξασφαλίσουν ότι θα γίνουν και ότι θα είναι ελεύθερες και δίκαιες και δεν πρέπει να ανεχθούν οποιαδήποτε δημοκρατική οπισθοδρόμηση για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας. Για να αντιμετωπίσουν τον Μαλίκι και την κυβέρνησή του σχετικά με τις αυθαιρεσίες και τις πολιτικές συλλήψεις μπορεί να πιέσουν τις διμερείς σχέσεις, το να αγνοούν, όμως, τέτοια θέματα έχει βοηθήσει μόνο την παρούσα, βαθιά προβληματική κατάσταση του Ιράκ. Αν το Ιράκ υποκύψει σε δικτατορία ή πόλεμο, αυτή θα είναι η κληρονομιά των Ηνωμένων Πολιτειών στη χώρα. Αλλά το Ιράκ δεν θα πρέπει να ξεγραφτεί. Με εξωτερική βοήθεια, θα μπορούσε ακόμα και τώρα να διέλθει της σύγχυσης, με μια εκλεγμένη κυβέρνηση που είναι κάπως υπεύθυνη και κάπως αντιπροσωπευτική. Μια τέτοια έκβαση θα βοηθούσε σε μεγάλο βαθμό στην εξιλέωση των καταστροφικών ατυχημάτων που προκάλεσαν οι Ηνωμένες Πολιτείες εκεί.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/137103/ned-parker/the-iraq-we-lef...

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση https://twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση http://www.facebook.com/pages/Foreign-Affairs-Hellenic-Edition/191397164...