Η νέα κατάσταση στην Ευρώπη | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η νέα κατάσταση στην Ευρώπη

Η Ελλάδα μπορεί να φύγει από το ευρώ αλλά η ευρωζώνη πρόκειται να επιζήσει
Περίληψη: 

Τα προβλήματα της ευρωζώνης - συμπεριλαμβανομένης της πιθανότητας εξόδου της Ελλάδας - δεν θεωρούνται πλέον ως κρίση. Αυτό που μοιάζει με σημαντική αστάθεια είναι στην πραγματικότητα μόνο η αργή κίνηση της διευθέτησης της νέας οικονομικής τάξης στη γηραιά ήπειρο.

Ο R. DANIEL KELEMEN είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και διευθυντής του Κέντρου Ευρωπαϊκών Σπουδών στο πανεπιστήμιο Rutgers. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Eurolegalism: The Transformation of Law and Regulation in the European Union [1] (Harvard University Press, 2011).

Τα προβλήματα της ευρωζώνης δεν θεωρούνται πλέον ως μια κρίση, μια κατάσταση αστάθειας που θα μπορούσε είτε να βελτιωθεί γρήγορα ή να κάνει μια δραματική στροφή προς το χειρότερο. Είναι, αντίθετα, η νέα φυσιολογική κατάσταση στην Ευρώπη - επώδυνη, σίγουρα, αλλά που θα διαρκέσει για τα επόμενα χρόνια. Οι πολίτες, οι επενδυτές και οι πολιτικοί θα πρέπει να ξεχάσουν την ιδέα ότι υπάρχει κάποια μαγική συνταγή που θα μπορούσε γρήγορα να θεραπεύσει τις ασθένειες της Ευρώπης. Με την ίδια λογική, παρά την πραγματική πιθανότητα μιας ελληνικής εξόδου, η ευρωζώνη δεν είναι στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το κοινό νόμισμα θα επιδείξουν συνοχή, αλλά ο δρόμος προς την ανάκαμψη θα είναι μακρύς.

Έχουν περάσει σχεδόν δυόμισι χρόνια από τότε που η νεοεκλεγείσα σοσιαλιστική κυβέρνηση στην Ελλάδα ανακάλυψε την έκταση στην οποία η προκάτοχός της είχε συσσωρεύσει χρέη, επισπεύδοντας μια οικονομική θύελλα που έχει αφήσει στο πέρασμά της περικεκομμένους προϋπολογισμούς, κυβερνήσεις υπό κατάρρευση και μια ανεργία ρεκόρ. Με κάθε δραματική καμπή της κρίσης, οι αναλυτές προέβλεπαν το ξεκαθάρισμα αυτής της ιστορίας. Αλλά επανειλημμένως, μια οριστική λύση - είτε μια σταθερή πολιτική είτε μια πλήρης κατάρρευση – δεν μπορούσε να αναδειχθεί.

Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει γρήγορη απόδραση από την δύσκολη θέση που βρίσκεται η ευρωζώνη. Το διαζύγιο δεν είναι λύση. Αν και ορισμένοι οικονομολόγοι προτείνουν ότι οι προβληματικές χώρες της περιφέρειας θα μπορούσαν να εγκαταλείψουν το ευρώ και να επιστρέψουν σε εθνικό νόμισμα προκειμένου να ανακτηθεί η ανταγωνιστικότητα και να αποκατασταθεί η ανάπτυξη, καμία χώρα δεν θα εγκαταλείψει οικειοθελώς την ευρωζώνη. Κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με οικονομική αυτοκτονία. Το χρηματοπιστωτικό της σύστημα θα καταρρεύσει και οι επακόλουθες μαζικές αναλήψεις από τις τράπεζες και οι ταραχές θα κάνουν την σημερινή κοινωνική αναταραχή να φαίνεται σαν περίπατος. Επιπλέον, ακόμη και μετά από μερική χρεοκοπία, η κυβέρνηση της χώρας που θα βγει από το ευρώ και οι επιχειρήσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα θα εξακολουθούν να επιβαρύνονται με μεγάλο χρέος που είναι εκφρασμένο σε ευρώ. Καθώς η αξία του νέου εθνικού νομίσματος θα πέσει κατακόρυφα, το χρέος θα γίνει ανυπόφορο και η κυβέρνηση, που πλέον θα βρίσκεται έξω από το κλαμπ, δεν θα είναι σε θέση να στραφεί στην ευρωζώνη για βοήθεια.

Ορισμένοι οικονομολόγοι προχωρούν περαιτέρω και υποστηρίζουν ότι οι χώρες στην περιφέρεια της Ευρώπης θα μπορούσαν να αναπτυχθούν εκτός του μανδύα του ευρώ. Αυτό είναι εξίσου μη πειστικό. Οι οικονομίες των χωρών της νότιας Ευρώπης πάσχουν από βαθιά διαρθρωτικά προβλήματα προγενέστερα του ευρώ. Τα ισπανικά ποσοστά ανεργίας κυμαίνονταν μεταξύ 15% και 22% στο μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1990. Η Ελλάδα ήταν σε κατάσταση χρεοκοπίας για το ήμισυ σχεδόν της ιστορίας της ως ανεξάρτητου κράτους. Οι χώρες αυτές είναι πολύ πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν τα βαθύτερα προβλήματά τους και να ευδοκιμήσουν στο εσωτερικό της ευρωζώνης παρά έξω από αυτήν.

Άλλοι, έχουν προτείνει ότι η Γερμανία και άλλες χώρες του πυρήνα -κουρασμένες από τη χρηματοδότηση ατελείωτων διασώσεων - θα μπορούσαν να εγκαταλείψουν το ευρώ. Αυτό είναι ακόμα λιγότερο πιθανό. Η Γερμανία είναι ο μεγαλύτερος ωφελημένος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και του κοινού νομίσματος. Το 40% των γερμανικών εξαγωγών πηγαίνουν σε χώρες της ευρωζώνης και το κοινό νόμισμα έχει μειώσει το κόστος των συναλλαγών και ενίσχυσε την γερμανική ανάπτυξη. Το ξήλωμα της ευρωζώνης θα αφανίσει τις γερμανικές τράπεζες και το νέο γερμανικό νόμισμα θα ανατιμηθεί γρήγορα, καταστρέφοντας το οικονομικό μοντέλο της χώρας που βασίζεται στις εξαγωγές.

Μια σειρά από πολιτικές μεταρρυθμίσεις μπορούν να βελτιώσουν την οικονομική κατάσταση της ευρωζώνης, αλλά καμία δεν είναι πανάκεια: Τα ευρωομόλογα, η αύξηση των επενδύσεων στις προβληματικές οικονομίες μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και άλλων ταμείων, αυστηρότεροι κανονισμοί στις τράπεζες, ένα κοινό σύστημα ασφάλισης καταθέσεων, η μετατόπιση από τις περικοπές του προϋπολογισμού προς τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν την παραγωγικότητα και την ενθάρρυνση του ιδιωτικού τομέα, η δημιουργία θέσεων απασχόλησης - όλα αυτά θα μπορούσαν να βελτιώσουν την οικονομική κατάσταση της Ευρώπης και πρέπει να εφαρμοστούν.

Αλλά κανένα από αυτά τα μέτρα δεν θα αποκαταστήσει γρήγορα την ανάπτυξη ή θα φέρει την απασχόληση στα προ κρίσης επίπεδα. Και τούτο επειδή δεν εστιάζουν στο κεντρικό οικονομικό πρόβλημα της Ευρώπης: τη μαζική συσσώρευση χρέους στις χώρες της περιφέρειας κατά τη διάρκεια της πιστωτικής άνθησης της τελευταίας δεκαετίας. Στα χρόνια πέριξ του 2000 ένα τεράστιο ποσό κεφαλαίων έρευσε από τις χώρες της βόρειας Ευρώπης σε δανειολήπτες του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα στην Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ισπανία. Η Γερμανία και άλλες χώρες με πλεονάσματα τρεχουσών συναλλαγών πλημμύρισαν την περιφέρεια με εύκολες πιστώσεις και η περιφέρεια τις καταβρόχθισε. Αυτό έδωσε ώθηση στην εγχώρια ζήτηση και δημιούργησε ανάπτυξη στην περιφέρεια, αλλά ενθάρρυνε και έναν μισθολογικό πληθωρισμό, γεγονός που υπονόμευσε την ανταγωνιστικότητα και άφησε ως αποτέλεσμα τεράστια χρέη. Όπως οι οικονομολόγοι Κάρμεν Ράινχαρτ και Κένεθ Ρογκόφ έχουν επισημάνει, όταν οι χώρες υποφέρουν από ύφεση που προκαλείται από μια οικονομική κρίση και υπερβολικό χρέος, θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανακάμψουν.

Με αμφότερες την διάλυση και τις άμεσες λύσεις στο τραπέζι, λοιπόν, η ευρωζώνη μπαίνει σε μια νέα φυσιολογική κατάσταση. Καθώς η Ένωση βγαίνει σιγά-σιγά από τον οικονομική λάκκο, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι το σύστημα τής οικονομικής της διακυβέρνησης έχει ήδη μεταμορφωθεί ριζικά κατά τα τελευταία δύο χρόνια.