Η πραγματική σφαγή των αμνών

Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που υιοθετήθηκε το 1948, διατυπώνει την ιδέα ότι είναι απαράδεκτο να μην αναγνωρίζεται η αξιοπρέπεια ως σύμφυτη σε όλα τα μέλη της ανθρώπινης οικογένειας. Η πεφωτισμένη αυτή θέση αποτέλεσε ένα τεράστιο βήμα προόδου σε σχέση με προγενέστερες, πιο στενές απόψεις όσον αφορά την αποτίμηση των ηθικών αξιών. Εντούτοις, και σήμερα ακόμη, από την ευρεία αυτή κατηγορία αποκλείεται ένας πολύ μεγαλύτερος αριθμός πλασμάτων που μπορούν και να απολαμβάνουν τη ζωή αλλά και να υποφέρουν: είναι τα ζώα, ή τουλάχιστον εκείνα που αισθάνονται τον πόνο, στα οποία περιλαμβάνονται τουλάχιστον όλα τα σπονδυλωτά. Αυτά έχουν επίσης το δικαίωμα αυτής της εύνοιας. Ο πόνος είναι πόνος, ανεξαρτήτως του είδους στο οποίο ανήκει η ύπαρξη που τον αισθάνεται.

Το ενδιαφέρον για την ευζωία των ζώων δεν είναι μια ιδέα καινούργια. Τον 4ο αιώνα π.Χ. ο Κινέζος ταοϊστής φιλόσοφος Τζουανγκτζί είπε πως η συμπόνια πρέπει να διαποτίσει τις σχέσεις όχι μόνο μεταξύ των ανθρώπων αλλά και μεταξύ όλων των πλασμάτων που έχουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται ή να αισθάνονται. Σύμφωνα με τη βουδιστική διδασκαλία, η φροντίδα για όλα τα πλάσματα που προαναφέρθηκαν, αποτελεί βασική ηθική επιταγή. Ο Ινδός αυτοκράτορας Ασόκα, που κυβέρνησε τον 3ο αιώνα π.Χ., εξέδωσε διατάγματα κατά της αναίτιας θανάτωσης ή του ακρωτηριασμού των ζώων, συμπεριλαμβανομένης και της θήρας ως αθλήματος. Ο ίδιος δημιούργησε νοσοκομεία ζώων και προώθησε, χωρίς όμως να επιβάλει, ένα χορτοφαγικό διαιτολόγιο. Κατά τον 17ο αιώνα στην Ιαπωνία, ο Τοκουγκάουα Τσουναγιόσι, ο αποκαλούμενος Σκυλο-σογκούν καθιέρωσε μια σειρά από κανόνες για την προστασία των ζώων και ιδιαίτερα των σκύλων. Η εβραϊκή Βίβλος ορίζει το Σάββατο ως ημέρα ανάπαυσης για τα βόδια και για τους ανθρώπους, ενώ άλλα κείμενα προστάζουν τους Εβραίους να απαλλάσσουν από τον πόνο τα ζώα, ακόμη κι αν ανήκουν σε εχθρούς. Επίσης, το Κοράνι ενθαρρύνει τους μουσουλμάνους να μεταχειρίζονται με καλοσύνη τα ζώα. Λέγεται ότι ο προφήτης Μωάμεθ προτίμησε να κόψει το μανίκι από ένα πουκάμισό του, παρά να ενοχλήσει μια γάτα που κοιμόταν πάνω του.

Το σύγχρονο κίνημα για την ευζωία των ζώων πρωτοεμφανίστηκε στη Δύση. Ξεκίνησε στις αρχές του 19ου αιώνα, πρώτα στο Ηνωμένο Βασίλειο και αργότερα σε άλλα κράτη της Ευρώπης και στη Βόρειο Αμερική, όταν οι κυβερνήσεις ψήφισαν νόμους για την προστασία των ζώων από ορισμένες -τουλάχιστον- μορφές βαρβαρότητας, όπως η μαστίγωση και ο ξυλοδαρμός, ή η στέρηση της τροφής και του νερού. Τα δυτικά κράτη προχώρησαν σε επέκταση της νομικής προστασίας των ζώων σε διάφορους τομείς, όπως για παράδειγμα στα πειράματα που κάνουν χρήση ζώων, και αργότερα, στα αγροκτήματα όπου εκτρέφονται ζώα και στη σφαγή τους για κατανάλωση. Σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζει μια σειρά προστατευτικών μέτρων για τα αγροτικά ζώα. Στα μέτρα αυτά περιλαμβάνεται η απαγόρευση των ατομικών στάβλων για τις χοιρομητέρες, του μακροχρόνιου εγκλεισμού των μικρών μοσχαριών και των μεμονωμένων κλουβιών για τις κλώσες. Εν τω μεταξύ, οι εθνικές κυβερνήσεις και η διεθνής κοινότητα ολοένα και περισσότερο εκφράζουν την ανησυχία τους για τα αγροτικά ζώα, όπου και αν αυτά εκτρέφονται.

Ωστόσο, παρά τη σημειούμενη πρόοδο στις εγχώριες πολιτικές, στις οποίες περιλαμβάνονται ποικίλοι αλλά περιορισμένοι νόμοι, σε διεθνές επίπεδο απουσιάζει ένα γενικό ρυθμιστικό πλαίσιο για την ευζωία των ζώων. Παρά το γεγονός ότι από παλιά υπάρχουν διεθνείς συμφωνίες για την προστασία ορισμένων ειδών από το κυνήγι, όπως -για παράδειγμα- η συμφωνία του 1964 που καθιέρωσε η Διεθνής Επιτροπή Φαλαινοθηρίας, εντούτοις δεν υφίστανται παρόμοιες συμφωνίες που να αφορούν τη μεταχείριση των ζώων που εκτρέφονται για να καταναλωθούν από ανθρώπους ή για να παραγάγουν αυγά ή γάλα.

Κατά την περασμένη δεκαετία, όμως, η πρόνοια για τα αγροτικά ζώα αναδείχθηκε σε ζήτημα διεθνούς ενδιαφέροντος. Η αλλαγή αυτή οφείλεται εν μέρει στην αύξηση του διεθνούς εμπορίου ζώων και ζωικών προϊόντων, και εν μέρει στις αντιδράσεις των ανθρώπων στη Δύση απέναντι σε αυτό που θεωρούν ως βάναυση πρακτική, τόσο στις χώρες τους όσο και εκτός των συνόρων τους. Μεταξύ του 1980 και του 2006 οι συνολικές εξαγωγές κρέατος υπερτριπλασιάστηκαν, οι εξαγωγές γαλακτοκομικών υπερδιπλασιάστηκαν και οι εξαγωγές αυγών σχεδόν διπλασιάστηκαν. Αυτή η αύξηση της εμπορικής δραστηριότητας όσον αφορά τα ζωικά προϊόντα, ενέτεινε τη συνειδητοποίηση γύρω από το ζήτημα της μέριμνας για την προστασία των ζώων, όσο και για τις καθαυτές εξαγωγές των ζώων. Τον περασμένο Ιούνιο, για παράδειγμα, ένα πρόγραμμα της αυστραλιανής τηλεόρασης πρόβαλε ένα απόρρητο βίντεο που παρουσίαζε τη σφαγή εγχωρίων βοοειδών, τα οποία είχαν εξαχθεί ζωντανά στην Ινδονησία. Στο βίντεο οι εργάτες εμφανίζονταν να χτυπούν τα ζώα και να τα καθηλώνουν στο έδαφος, να τα δένουν ενώ αυτά είχαν πλήρη συνείδηση, ήταν πανικόβλητα και με τα μάτια γουρλωμένα περίμεναν το μαχαίρι του σφαγέα. Τέτοιες αποτρόπαιες σκηνές είναι απολύτως απαράδεκτες για το αυστραλιανό κοινό. Λίγο καιρό μετά την προβολή του προγράμματος, η Καμπέρα ανέστειλε τις εξαγωγές ζωντανών βοοειδών στην Ινδονησία, μέχρις ότου η κυβέρνηση της τελευταίας έδωσε την άδειά της να πραγματοποιούνται επιθεωρήσεις που θα διασφάλιζαν ότι οι επικρατούσες συνθήκες στα σφαγεία θα ήταν πιο ανθρώπινες.

Ένα νέο κίνημα αναδύεται. Καθώς αυξάνει ολοένα ο αριθμός των ζώων που εκτρέφονται για τις διεθνείς αγορές και ο κόσμος όλο και περισσότερο μπορεί να έχει πρόσβαση σε οπτικό υλικό σχετικό με τη μεταχείριση των ζώων (πράγμα πολύ δύσκολο στο παρελθόν), εκείνοι που διαμορφώνουν πολιτική, άνθρωποι των επιχειρήσεων, μη κυβερνητικές οργανώσεις και απλοί άνθρωποι, δείχνουν αυξημένο ενδιαφέρον για τη μεταχείριση των ζώων, όπου και αν βρίσκονται. Δεν είναι πλέον αρκετή η μέριμνα των κυβερνήσεων για ευζωία των ζώων εντός των συνόρων τους. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα ζήτημα που γρήγορα λαμβάνει διεθνείς προεκτάσεις.

ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΟΣΧΑΡΙ ;

Στις μέρες μας, η οικονομική ανάπτυξη και η εξαπλούμενη ευημερία στον κόσμο, οδηγούν σε αύξηση της ζήτησης για ζωικά προϊόντα. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η αυξημένη διεθνής ζήτηση προκάλεσε σχεδόν τριπλασιασμό της συνολικής παραγωγής κρέατος στον αναπτυσσόμενο κόσμο, από το 1980 έως το 2002, από 45 σε 134 εκατομμύρια τόνους. Τη μεγαλύτερη κλιμάκωση, μάλιστα, παρουσίασαν οι χώρες που γνωρίζουν ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη, με πρώτη την Κίνα. Σύμφωνα με στοιχεία του FAO, του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 στις αναπτυσσόμενες χώρες η κατανάλωση γάλακτος σχεδόν διπλασιάστηκε, η κατανάλωση κρέατος υπερτριπλασιάστηκε και η κατανάλωση αυγών πενταπλασιάστηκε. Εντούτοις, παρά την αυξημένη κατανάλωση στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ο μέσος άνθρωπος μιας βιομηχανικής χώρας είναι αυτός που εξακολουθεί να καταναλώνει πολύ περισσότερα ζωικά προϊόντα κάθε χρόνο: 82 κιλά κρέας, 208 κιλά γαλακτοκομικά και 13 κιλά αυγά, σε σύγκριση με τα 31 κιλά κρέατος, 50 κιλά γαλακτοκομικών και 8 κιλά αυγών κατ’ άτομο στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Η παγκόσμια παραγωγή αγροτικών ζώων ενισχύθηκε για να ανταποκριθεί στην αυξημένη ζήτηση. Μόνο το 2009, περισσότερα από 60 δισεκατομμύρια χερσαία ζώα (σχεδόν εννέα φορές περισσότερα από τον ανθρώπινο πληθυσμό της γης) σφαγιάστηκαν για τροφή. Στον αριθμό αυτόν περιλαμβάνονται κατά προσέγγιση 52 δισεκατομμύρια κοτόπουλα, 1,34 δισεκατομμύριο χοίροι, 656 εκατομμύρια γαλοπούλες, 521 εκατομμύρια πρόβατα, 403 εκατομμύρια κατσίκια και 298 εκατομμύρια βοοειδή. Επιπλέον, την ίδια χρονιά παρήχθησαν 1,18 τρισεκατομμύριο αυγά για βρώση.

Αυτοί οι δυσθεώρητοι αριθμοί εντείνουν τις ανησυχίες σχετικά με τη μόλυνση, την αυξημένη ζήτηση για σιτηρά και σόγια, που είναι απαραίτητα για τη διατροφή αυτών των ζώων, αλλά και για τη σημαντική επιβάρυνση που η παραγωγή αγροτικών ζώων επιφέρει στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Ταυτοχρόνως, οι συνθήκες υπό τις οποίες διαβιούν τα ζώα θέτουν προβλήματα όσον αφορά την ευζωία τους. Η μεγάλη πλειοψηφία της διεθνούς παραγωγής ζωικών προϊόντων προέρχεται από συστήματα εντατικής κτηνοτροφίας εγκλεισμού, τα οποία στερούν τα ζώα από μια διαβίωση που είναι συμβατή με τη φυσιολογική συμπεριφορά του είδους τους. Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς αυξανόταν η επιθυμία στον κόσμο για κρέας, αυγά και γάλα, το μοντέλο του μακροχρόνιου εγκλεισμού στη ζωική παραγωγή αναπτύχθηκε αρχικά στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική και στη συνέχεια σταδιακά εκτόπισε τις πιο παραδοσιακές κτηνοτροφικές πρακτικές. Σήμερα, βιομηχανικά συστήματα όπως εκείνα που αγοράζουν τουλάχιστον το 90% των ζωοτροφών τους από άλλες επιχειρήσεις και στεγάζουν ένα και μόνο είδος με συνθήκες εντατικής κτηνοτροφίας, προσφέρουν σχεδόν τα δύο-τρίτα της παγκόσμιας παραγωγής πουλερικών, κρέατος και αυγών και περισσότερο από το μισό της παραγωγής χοιρινού. Και αυτές οι βιομηχανικές μέθοδοι θέτουν αυστηρούς περιορισμούς στα ζώα, τόσο από την άποψη του χώρου όσο και της κατά φύσιν συμπεριφοράς τους.

Αν λάβουμε υπόψη απλώς και μόνο τους αριθμούς των κοτόπουλων που εκτρέφονται ετησίως για το κρέας και τα αυγά τους, αντιλαμβανόμαστε ότι η βιομηχανία πουλερικών είναι μάλλον εκείνη που περισσότερο από κάθε άλλη παραβιάζει κατάφωρα τους κανόνες για την ευζωία των ζώων. Για παράδειγμα, οι όρνιθες ωοπαραγωγής εκτρέφονται σε άδεια συρμάτινα κουτιά, γνωστά ως κλωβοστοιχίες. Αυτά τα κλουβιά είναι τόσο μικρά που ακόμη και αν φιλοξενούσαν μία μόνο κότα, αυτή δεν θα μπορούσε να τεντώσει εντελώς τις φτερούγες της. Συχνά, λοιπόν, σε κάθε τέτοιο κλουβί οι κότες είναι τουλάχιστον τέσσερις ή και περισσότερες. Υπό αυτές τις συνθήκες συνωστισμού, τα πτηνά είναι ανίκανα να αναπτύξουν τη συνήθη κοινωνική ιεραρχία τους. Οι πιο αδύναμες κότες δεν μπορούν να αποφύγουν τις πιο αυταρχικές συγκατοίκους τους και, κατά συνέπεια, υφίστανται ραμφίσματα στα φτερά και στον κορμό τους, με αποτέλεσμα τον τραυματισμό ή και τη θανάτωσή τους. Όμως, αντί να τους προσφέρουν περισσότερο χώρο ή να προχωρήσουν σε γενετική επιλογή χαρακτηριστικών που θα ελαχιστοποιούσε την επιθετική συμπεριφορά, πολλοί ωοπαραγωγοί καυτηριάζουν μέρος από το ράμφος των πτηνών, συνήθως με μια καυτή λεπίδα χρησιμοποιώντας σπανίως αναισθησία. Στο τεύχος της επιθεώρησης The State of the Animals 2001, μια ομάδα επιφανών επιστημόνων που ασχολούνται με τα ζώα χαρακτήρισαν τη διαδικασία αυτή ως «εμβαλωματική λύση που συγκαλύπτει βασικές περιβαλλοντικές και διαχειριστικές ελλείψεις».

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει απαγορεύσει τη χρήση των κλωβοστοιχιών συρματοπλέγματος από τον Ιανουάριο του 2012. Στο εξής οι Ευρωπαίοι παραγωγοί θα πρέπει να εκτρέφουν τις κότες σε περιβάλλον εκτός κλουβιών ή τουλάχιστον να χρησιμοποιούν εμπλουτισμένα κλουβιά με κουρνιάστρες και ξύστρες, ώστε να είναι σε θέση να ικανοποιούν ορισμένα από τα βασικά συμπεριφορικά ένστικτά τους. Αν και αυτού του είδους τα κλουβιά αποτελούν μια βελτίωση, εξακολουθούν να καθηλώνουν τις κότες σε καθεστώς μακροχρόνιου εγκλεισμού, στερώντας τους τα μέσα να συμπεριφερθούν όπως υπαγορεύουν τα ένστικτά τους.

Επίσης, η συντριπτική πλειοψηφία των κοτόπουλων που εκτρέφονται για το κρέας τους, διαβιούν σε συνθήκες περιορισμού, συνήθως σε ευρύχωρα παραπήγματα που μπορούν να στεγάσουν περισσότερα από 20.000 πτηνά. Οι συνθήκες συνωστισμού είναι τόσο ασφυκτικές, ώστε το κάθε κοτόπουλο δεν διαθέτει χώρο μεγαλύτερο από το ισοδύναμο ενός κοινού επιστολόχαρτου. Κοντά στους περιορισμούς που επιβάλλονται από αυτού του είδους τις πρακτικές εγκλεισμού, η διαδεδομένη χρήση της επιλεκτικής εκτροφής έρχεται να προσθέτει το δικό της αρνητικό βάρος στην ευζωία δεκάδων δισεκατομμυρίων ζώων ετησίως. Πολύ απλά, τα κοτόπουλα εξαναγκάζονται να μεγαλώνουν πολύ γρηγορότερα και να παχαίνουν πολύ περισσότερο από ό,τι είναι φυσικό ή υγιεινό: το 1925, τα κοτόπουλα έφθαναν να ζυγίζουν 1,13 κιλό μέσα σε περίπου 16 εβδομάδες. Σήμερα, τα κοτόπουλα της εμπορικής κτηνοτροφίας φθάνουν να ζυγίζουν 2,5 κιλά μέσα σε λιγότερο από επτά εβδομάδες. Αυτοί οι αφύσικοι και ταχείς ρυθμοί ανάπτυξης είναι εξουθενωτικοί για πολλά κοτόπουλα, τα οποία υποφέρουν από οστεϊκές παραμορφώσεις, ανωμαλίες στη βάδιση, ρήξεις στους τένοντες και παθήσεις του μεταβολισμού, παρά το γεγονός ότι σφάζονται όταν ακόμη βρίσκονται σε νεαρή ηλικία. Όταν φθάνουν στο ιδανικό βάρος σφαγής, δηλαδή -κατά προσέγγιση- στην 42η ημέρα της ζωής τους, πολλά κοτόπουλα δεν είναι σε θέση να περπατήσουν καλά και υποφέρουν, καθώς τα αδύναμα οστά τους δεν μπορούν να στηρίξουν τα αφύσικα βαριά σώματά τους.

Από τα θηλαστικά που καταναλώνει ο άνθρωπος, τα γουρούνια εκτρέφονται σε μεγάλο αριθμό και είναι -ίσως- τα πιο έξυπνα από τα ζώα που συνήθως τρώγονται. Οι μέθοδοι που ακολουθεί η εμπορική κτηνοτροφία έχουν υποβαθμίσει αυτά τα ζώα σε εγκλεισμό σε μεγάλα υπόστεγα στρωμένα με γυμνό τσιμέντο ή σχάρες, όπου στερούνται οποιουδήποτε νοητικού ερεθίσματος ή στοιχειωδών ανέσεων. Οι συνθήκες αυτές τους προκαλούν εκνευρισμό, ανία και σωματική δυσφορία. Όταν τα θηλυκά ετοιμάζονται να γεννήσουν, συνηθίζουν να κατασκευάζουν μια φωλιά από άχυρα ή φύλλα και μικρά κλαδιά, έτσι ώστε να δημιουργήσουν ένα άνετο και ασφαλές μέρος όπου θα φροντίσουν το μικρό τους. Όμως, σε πολλά από τα σημερινά βιομηχανικά χοιροστάσια, οι χοιρομητέρες εξακολουθούν να κρατούνται σταβλισμένες σε κλουβιά χωρίς την οποιαδήποτε στρωμνή, τόσο στενά ώστε να μη μπορούν ούτε να στριφογυρίσουν ή να κάνουν πάνω από ένα βήμα μπρος ή πίσω. Μόλις φθάσει η στιγμή του τοκετού, μεταφέρονται συνήθως σε ειδικά μεταλλικά κιβώτια, ελάχιστα μεγαλύτερα από τις διαστάσεις του σώματός τους, κατασκευασμένα έτσι ώστε να αποχωρίζουν τη μητέρα από τα χοιρίδια. Σε αυτά τα γυμνά και στενά κιβώτια, που ουσιαστικά κρατούν τα ζώα ακίνητα, οι χοιρομητέρες γεννούν και φροντίζουν τα μωρά τους, αν και μόνο για μια περιορισμένη χρονική περίοδο σε σύγκριση με εκείνη της φυσικής διαδικασίας, επειδή τα χοιρίδια απογαλακτίζονται πριν από την ώρα τους και απομακρύνονται από τη μάνα τους για «πάχυνση». Μετά, τα θηλυκά πρέπει να εγκυμονήσουν και πάλι. Αν και τα κιβώτια τοκετού για τις χοιρομητέρες έχουν ήδη απαγορευθεί σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σιγά-σιγά καταργούνται σε ορισμένες αμερικανικές πολιτείες, χρησιμοποιούνται ευρύτατα αλλού και εξακολουθούν να αποτελούν το κοινό αγροτικό μοντέλο.

Αυτές οι μέθοδοι, που αναπτύχθηκαν κατά τα τελευταία 60 χρόνια, προκειμένου να περιοριστεί η ανάγκη για εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, έχουν ως αποτέλεσμα μια σταθερή παραγωγή, που δεν επηρεάζεται από την εποχή ή τις καιρικές συνθήκες. Η επιδίωξη της αποδοτικότητας και της δημιουργίας οικονομιών κλίμακας, έγινε αιτία να εξαπλωθούν αυτές οι μέθοδοι από τις χώρες της Δύσης σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, ιδιαίτερα σε εκείνες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό για τα ζώα: περισσότερα ζώα σε περισσότερα μέρη ζουν φυλακισμένα σε περιοριστικές συνθήκες, απολύτως αποξενωμένα από το φυσικό τους περιβάλλον. Εξωθούνται σε υπέρβαση των φυσιολογικών ορίων τους, για να παραγάγουν ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες αυγών, γάλακτος και κρέατος. Το τραγικό είναι ότι την ώρα που αυτές οι μέθοδοι τροποποιούνται ή ακόμη και καταργούνται στις χώρες όπου πρωτοεφαρμόστηκαν, καθιερώνονται με την παλιά, απαράλλαχτη μορφή τους σε άλλες χώρες του κόσμου. Η εξαγωγή των βιομηχανοποιημένων μοντέλων ζωικής παραγωγής προξένησε μια χωρίς προηγούμενο δυστυχία στα ζώα, εκτός του ότι επιβάρυνε τους φτωχούς με ακριβότερες τιμές για σιτηρά, ότι προκάλεσε υψηλότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και μια σειρά απειλών κατά της υγείας του ανθρώπου, όπως είναι οι διάφορες ζωονόσοι και η μόλυνση της γης, της ατμόσφαιρας και των υδάτων.

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΤΑΒΛΟΥ

Η επανάληψη των χειρότερων μορφών εντατικής κτηνοτροφίας στις αναπτυσσόμενες χώρες, είναι πολύ λυπηρή είδηση. Υπάρχει όμως ελπίδα: οι λαοί των βιομηχανικών κρατών αρχίζουν να εκδηλώνουν ανησυχία για τη μεταχείριση που έχουν τα ζώα έξω από τα σύνορα των χωρών τους. Παράλληλα, ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες διαθέτουν ήδη νομοθεσία για την προστασία των ζώων, αν και με μεγάλες διαφοροποιήσεις στην εφαρμογή της, ενώ άλλες χώρες όπως η Κίνα, βρίσκονται σε διαδικασία μελέτης του θέματος. Εν τω μεταξύ, οι διεθνείς κανονισμοί παρουσιάζουν κάποια πρόοδο, όπως και οι επιχειρηματικές πολιτικές που ευνοούν τη βελτίωση των συνθηκών ευζωίας των ζώων στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Το ζήτημα τώρα είναι το κατά πόσον αυτά τα βήματα μπορούν να ενσωματωθούν σε ένα συγκεντρωτικό και ενιαίο πλαίσιο κανόνων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξε πρωτοπόρος στην ψήφιση νομοθεσίας που αποσκοπούσε στη βελτίωση της ευζωίας των αγροτικών ζώων πέρα από τα εθνικά σύνορα της κάθε χώρας. Σε έναν μεγάλο βαθμό, η προσπάθεια αυτή οφείλεται στη στάση των πολιτών: τον Μάρτιο του 2007 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε στη δημοσιότητα μια έρευνα με τίτλο «Τοποθετήσεις των Πολιτών της ΕΕ για την Ευζωία των Ζώων», μέσα από την οποία γινόταν γνωστό ότι ποσοστό μεγαλύτερο του 34% εκείνων που ερωτήθηκαν, θεωρούσαν πως το ζήτημα της ευζωίας των ζώων αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα και το βαθμολόγησαν με δέκα στα δέκα, ενώ ποσοστό μόλις 2% έκρινε το ζήτημα ως μη σημαντικό. Οι ερωτηθέντες αξιολόγησαν συνολικά το θέμα της ευζωίας των ζώων με 7,8 βαθμούς. Οι ευρωπαϊκοί λαοί δεν είναι ευχαριστημένοι με τους υφιστάμενους κανονισμούς. Παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία των πιο σημαντικών κανονισμών για την ευζωία των ζώων στην ΕΕ (για παράδειγμα, η απαγόρευση του ατομικού σταβλίσματος των χοιρομητέρων, των κλωβοστοιχιών συρματοπλέγματος και των ατομικών κλωβών εγκλεισμού για μοσχάρια που εκτρέφονται για το κρέας τους), θεσπίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στα πρώτα χρόνια του αιώνα μας, μια ισχυρή πλειοψηφία (77%) εκείνων που ερωτήθηκαν κατά την έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2007 δήλωσαν πως επιθυμούν περαιτέρω βελτίωση στον τομέα της προστασίας των αγροτικών ζώων.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχει επίσης μεγάλο ενδιαφέρον του κοινού για την ευημερία των ζώων. Για παράδειγμα, το 64% των ερωτηθέντων σε έρευνα που πραγματοποίησε η Gallup το 2008, τάχθηκαν υπέρ μιας «αυστηρής νομοθεσίας» που θα διέπει τη μεταχείριση των αγροτικών ζώων. Μια έρευνα του 2007, που χρηματοδοτήθηκε από την American Farm Bureau Federation, κατέδειξε ότι το 95% εκείνων που ερωτήθηκαν δήλωσαν πως γι’ αυτούς έχει σημασία ο τρόπος φροντίδας των αγροτικών ζώων και μάλιστα το 76% εξ αυτών υποστήριξε ότι η ευημερία αυτών των ζώων είναι πιο σημαντική από τις χαμηλές τιμές του κρέατος. Όσες φορές αυτά τα ζητήματα τέθηκαν σε πραγματική ψηφοφορία, τα αποτελέσματα επικύρωσαν τις προαναφερθείσες απόψεις: στην Καλιφόρνια, για παράδειγμα, δημοψήφισμα που διεξήχθη το 2008 με θέμα την απαγόρευση των κλωβοστοιχιών και των παχνιών για χοιρομητέρες και μοσχάρια, εξασφάλισε πλειοψηφία 63%. Εντούτοις, στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν ισχύουν σε ομοσπονδιακό επίπεδο οι κανονισμοί για την προστασία των ζώων, κυρίως λόγω της ύπαρξης ισχυρών και παγιωμένων αγροτικών λόμπι.

Στην Κίνα, όπου η παραγωγή τροφίμων δεν υπόκειται σε αυστηρές ρυθμίσεις και όπου τα ζώα συχνά εκτρέφονται υπό τρομερές συνθήκες, η στάση του κόσμου είναι επίσης ευνοϊκή για λήψη μέτρων προστασίας των ζώων εκτροφής. Μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε εκεί το 2005 από το Διεθνές Ταμείο για την Ευημερία των Ζώων (IFAW), έδειξε ότι το 90% των ερωτηθέντων πιστεύουν πως έχουν ηθική υποχρέωση να εξαλείψουν τον πόνο στα ζώα και το 77% τάσσεται υπέρ της εφαρμογής μιας νομοθεσίας που θα το εξασφαλίζει.

Εξάλλου, υπάρχουν δείγματα ότι η στάση των εμπορικά και πολιτικά ισχυρών κύκλων στην Κίνα αρχίζει να αλλάζει. Το 2007, ο διευθυντής του Ερευνητικού Ινστιτούτου για την Ασφάλεια των Ζωικών Προϊόντων Chaoyang Anhua του Πεκίνου και ο πρόεδρος του Κινεζικού Γενικού Εμπορικού Επιμελητηρίου, υπέγραψαν μνημόνιο συνεργασίας με την Παγκόσμια Εταιρεία Προστασίας Ζώων για πιο ανθρωπιστική σφαγή. Στη συμφωνία γίνεται λόγος για προσπάθειες, συμπεριλαμβανομένης και της εκπαίδευσης, για τη διασφάλιση ανθρωπιστικών όρων κατά τη μεταφορά, τη διακίνηση, την αναισθητοποίηση και τη σφαγή των αγροτικών ζώων στην Κίνα. Μέχρι τον Αύγουστο του 2009, περισσότερα από 2.300 άτομα από σχεδόν 930 εταιρείες από διάφορα μέρη της Κίνας επιμορφώθηκαν στον τομέα της προστασίας των ζώων. Αν λάβουμε υπόψη το μέγεθος και την κλίμακα της κτηνοτροφικής βιομηχανίας στην Κίνα, αυτοί οι αριθμοί μπορεί να φανούν άνευ σημασίας. Αυτό, όμως, που είναι σημαντικό είναι ότι ηγετικά στελέχη του τομέα, επιστήμονες και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη στη χώρα, δεσμεύτηκαν και προωθούν τη λειτουργία εκπαιδευτικών μονάδων για τη διαχείριση των αγροτικών ζώων.

Το 2007, επίσης, μια ομάδα Κινέζων νομικών εμπειρογνωμόνων υπέβαλε στη Διαρκή Επιτροπή του Εθνικού Λαϊκού Κογκρέσου πρόταση νόμου για την προστασία των ζώων. Ο προτεινόμενος νόμος θα ήταν το πρώτο μέρος μιας εθνικής νομοθεσίας για τη μέριμνα των ζώων και θα προϋπέθετε μια σειρά προστατευτικών μέτρων για τα ζώα στα αγροκτήματα, στα εργαστήρια και στον τομέα της ψυχαγωγίας, καθώς επίσης και στα κατοικίδια, στα ζώα υπηρεσίας και στα άγρια ζώα. Αν και ο νόμος δεν έχει ακόμη ψηφιστεί, οι βασικές αρχές του, που αναγνωρίζουν την ανάγκη προστασίας των ζώων και ρύθμισης κανόνων στη διαχείρισή τους, αποτελούν δείγματα αλλαγής νοοτροπίας. Ο Τσανγκ Γιουέν, ένας από τους συντάκτες του νόμου και ερευνητής στο Ινστιτούτο Δικαίου της Κινεζικής Ακαδημίας κοινωνικών Επιστημών, δήλωσε το 2009 στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Ξινχούα ότι είναι «πεπεισμένος πως, σε συντονισμό με την ενίσχυση της ευαισθητοποίησης του κοινού για την ευζωία των ζώων, οι νόμοι και οι ρυθμίσεις προς αυτήν την κατεύθυνση θα γίνουν πιο εξελιγμένοι και επαρκείς».

Η ΜΕΡΙΜΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΕΙΤΑΙ

Αν και η εθνική νομοθεσία παίζει κομβικό ρόλο στη βελτίωση του ζητήματος της μέριμνας για τα ζώα εκτροφής, ωστόσο δεν αποτελεί και τη μόνη λύση. Πράγματι, ακόμη και στις χώρες όπου ισχύουν νόμοι για την προστασία των ζώων, οι μηχανισμοί εποπτείας και επιβολής είναι περιορισμένοι. Σε έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό περιπτώσεων, η καταναλωτική αγορά χαράσσει νέες πολιτικές και οι διεθνείς οργανώσεις συμβάλλουν στην αύξηση της συνειδητοποίησης και συμπληρώνουν τα κενά που υπάρχουν στις εθνικές νομοθεσίες.

Η ανάγκη βελτίωσης των συνθηκών ευζωίας για τα αγροτικά ζώα έχει γίνει αποδεκτή από μια σειρά τέτοιων πολυμερών οργανισμών, περιλαμβανομένης και της Παγκόσμιας Οργάνωσης για την Υγεία των Ζώων (γνωστής ως ΟΙΕ, από τα αρχικά της στα γαλλικά). Η ΟΙΕ ιδρύθηκε το 1924 από την ανάγκη να καταπολεμηθεί η παγκόσμια διάδοση των ζωονόσων και σήμερα, έχοντας επίγνωση της σχέσης ανάμεσα στη διαχείριση των ζώων και την ευζωία τους, έχει επεκτείνει την προσοχή της από την υγεία των ζώων στην ευημερία τους. Το 2008 περισσότεροι από 400 σύνεδροι συναντήθηκαν στο Κάιρο, στο πλαίσιο του 2ου Παγκοσμίου Συνεδρίου για την Ευζωία των Ζώων, όπου κατέληξαν σε απόφαση που αναφέρει ότι η ηθική είναι εξίσου σημαντική με την επιστήμη στην ανάπτυξη των κριτηρίων ευζωίας των ζώων. Για την ΟΙΕ, έναν επιστημονικό φορέα για την υγεία και τις ασθένειες των ζώων, η αναγνώριση της ηθικής διάστασης της κακομεταχείρισης των ζώων αποτελεί μια βαρυσήμαντη μεταστροφή στο υψηλότερο επίπεδο.

Οι πρακτικές που ακολουθούνται στη ζωική παραγωγή δεν επηρεάζουν μόνο την ευζωία και την υγεία των ίδιων των ζώων, αλλά άπτονται, επίσης, και της ασφάλειας των τροφίμων, του περιβάλλοντος και της βιωσιμότητας της ανθρώπινης κοινότητας. Αναγνωρίζοντας το γεγονός, ο FAO ένωσε τις δυνάμεις του με το παγκόσμιο αίτημα για βελτίωση της ποιότητας ζωής των ζώων, αναγνωρίζοντας τις μυριάδες επενέργειες από τον τρόπο εκτροφής των αγροτικών ζώων. Το 2008 ο FAO συγκάλεσε φόρουμ με αντικείμενο τις πρακτικές για την ευζωία των ζώων, το οποίο κατέληξε σε έκθεση που αναφέρει ότι όσο συνεχίζουν να αυξάνουν οι πληθυσμοί των ανθρώπων και των αγροτικών ζώων, «η επακόλουθη κλιμάκωση της ζωικής παραγωγής θα θέτει μια σειρά ηθικών ζητημάτων, συμπεριλαμβανομένης της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και της ασφαλούς πρόσβασης στα τρόφιμα, τομείς που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη εκ παραλλήλου με το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ευζωία των ζώων». Και πιο κάτω, «η ευζωία των ζώων αναγνωρίζεται ως απολύτως σχετιζόμενη με την επίτευξη της διεθνούς ανάπτυξης».

Λίγο μετά τη συνάντηση του 2008, ο FAO ξεκίνησε τη λειτουργία του Gateway to Farm Animal Welfare, μιας διαδικτυακής πύλης που μεταδίδει πληροφορίες για διάφορες πλευρές της κτηνοτροφίας, συμπεριλαμβανομένης και της ευζωίας, σε διάφορες χώρες και αγροτικούς τομείς. Χρησιμεύει ως ενιαίο σημείο πρόσβασης για επιστημονικές αναφορές, περιπτωσιολογικές μελέτες, δυνατότητες κατάρτισης, καταλόγους εμπειρογνωμόνων, εκδηλώσεις και άλλα πολλά. Το πόρταλ στοχεύει στο να διευκολύνει τη ροή της πληροφόρησης ανά τον κόσμο, καταρχάς για τους επαγγελματίες και τους παραγωγούς των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών. Μέσω του πόρταλ ο FAO εξηγεί τη μεγάλη σημασία που έχει η έμφαση στην ευζωία των ζώων: «Σε πολλές περιοχές, η εξασφάλιση της προμήθειας τροφίμων για τους ανθρώπους εξαρτάται από την υγεία και την παραγωγικότητα των ζώων και αυτά με τη σειρά τους εξαρτώνται από τη φροντίδα και τη διατροφή που δέχονται». Όπως, όμως, επισημαίνει ο FAO, «παρά τις προφανείς θετικές επιπτώσεις τους, οι πρακτικές ευζωίας των ζώων δεν εφαρμόζονται ικανοποιητικά» τόσο στα παραδοσιακά όσο και στα βιομηχανικά αγροκτήματα.

Ο ιδιωτικός τομέας προβάλλει, επίσης, την ευζωία των ζώων εκτροφής ως αναγκαίο συστατικό ισχυρών επιχειρηματικών προτύπων. Το 2006, ο Διεθνής Οργανισμός Χρηματοδότησης (IFC), μέλος του ομίλου της Παγκόσμιας Τράπεζας, δημοσίευσε μελέτη με τίτλο «Δημιουργώντας Επιχειρηματικές Ευκαιρίες μέσω της Βελτίωσης της Ευζωίας των Ζώων», με την οποία κατέδειξε ότι ολοένα και περισσότερο οι καταναλωτές ανά τον κόσμο απαιτούν η τροφή τους να παράγεται με ανθρωπισμό και ασφάλεια, πράγμα που με τη σειρά του σημαίνει ότι «η ευζωία των ζώων είναι εξίσου σημαντική για εμπορικούς λόγους, τόσο άμεσα, με τη συνολική ανάπτυξη της βιωσιμότητας του επιχειρηματικού αυτού τομέα, όσο και έμμεσα, με την απάντηση στις προσδοκίες της κοινωνίας για τον τρόπο μεταχείρισης των ζώων και τον τρόπο παραγωγής των τροφίμων.

Μόλις πέρυσι, ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (γνωστός ως ISO), που αποτελεί δίκτυο εθνικών φορέων τυποποίησης για 163 χώρες, εξέδωσε το γενικό πλαίσιο «ISO 26000», που χρησιμεύει ως το διεθνώς αποδεκτό πρότυπο κοινωνικής υπευθυνότητας τόσο για τον δημόσιο όσο και για τον ιδιωτικό τομέα. Στο νέο κείμενο επισημαίνεται ότι για πρώτη φορά ο ISO περιλαμβάνει αναφορές στην ευζωία των ζώων, ζητώντας από εκείνους που ακολουθούν το προαναφερθέν γενικό πλαίσιο, να σεβαστούν «την ευζωία των ζώων, όταν θίγεται η ζωή και η υπόστασή τους, καθιερώνοντας αξιοπρεπείς συνθήκες για τη συντήρηση, την τροφοδοσία, την παραγωγή, τη μεταφορά και τη χρησιμοποίηση των ζώων».

Αν και τέτοιες πρωτοβουλίες αποτελούν ευπρόσδεκτη πρόοδο, εντούτοις απαιτείται ακόμη περισσότερη δουλειά. Με δεδομένο το γεγονός ότι η παραγωγή ζώων εκτροφής επηρεάζει ποικίλες κοινότητες, ανθρώπινες και μη, μια στρατηγική συνεργασίας που θα ενοποιεί τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα κρίνεται αναγκαία. Η Global Animal Partnership, μια διεθνής φιλανθρωπική οργάνωση που ιδρύθηκε το 2008 και ασχολείται με την ευημερία των ζώων, ενσαρκώνει αυτήν την πολυμερή προσέγγιση. (Η μία από τους δύο συντάκτες αυτού του δοκιμίου είναι διευθύντρια αυτής της οργάνωσης). Φέρνει κοντά γεωργούς και κτηνοτρόφους, υπέρμαχους της ευζωίας των ζώων, επιστήμονες που ασχολούνται με τη συμπεριφορά των ζώων και εκπροσώπους του λιανικού εμπορίου τροφίμων, με στόχο να συμφωνήσουν σε κοινές αρχές και να υψώσουν από κοινού τη φωνή τους για τη συνεχή βελτίωση στην κτηνοτροφία. Αναγνωρίζοντας την υπάρχουσα ποικιλομορφία στις μεθόδους της ζωικής παραγωγής, η πρωτοβουλία που αποτελεί τη ναυαρχίδα της οργάνωσης είναι η εκπόνηση ενός προγράμματος αξιολόγησης, το οποίο περιλαμβάνει διάφορες ομάδες κλιμακούμενων προϋποθέσεων, που καλύπτουν σχεδόν κάθε πλευρά της παραγωγής στο αγρόκτημα. Το πρόγραμμα των πέντε σημείων για την αξιολόγηση της ευζωίας των ζώων, σε αντίθεση με άλλα δυαδικά σχήματα πιστοποίησης, ενθαρρύνει την καινοτομία και δίνει τη δυνατότητα στους κτηνοτρόφους να ανεβούν τα σκαλοπάτια στη λεγόμενη κλίμακα της ευζωίας. Οι συμμετέχοντες γεωργοί και κτηνοτρόφοι υιοθετούν τις προδιαγραφές παραγωγής και αποδέχονται έλεγχο και πιστοποίηση από ανεξάρτητα τρίτα μέρη. Μέσα σε διάστημα μικρότερο των τριών ετών, περισσότερες από 1.750 γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, που συνολικά εκτρέφουν περισσότερα από 140 εκατομμύρια ζώα ετησίως, έκαναν αίτηση γι’ αυτήν την πιστοποίηση. Η κλιμακωτή δομή του προγράμματος επιτρέπει τη συμμετοχή σε μια μεγάλη ποικιλία παραγωγών, από μικρές φάρμες μέχρι μεγάλης εμβέλειας επιχειρήσεις. Το κάθε στάδιο του προγράμματος περιλαμβάνει έναν κύκλο αναλυτικών προδιαγραφών, που καλύπτουν βασικές παροχές όπως η τροφή, το νερό, η στέγη και βελτιώσεις που ενθαρρύνουν την αναζήτηση τροφής και άλλες φυσιολογικές συμπεριφορές των ζώων. Οι προαναφερθείσες κλίμακες οδηγούν προοδευτικά σε ανώτερες πρακτικές ευζωίας, στις οποίες περιλαμβάνονται η απαγόρευση της μεταφοράς ζώντων ζώων, καθώς επίσης και παραμορφώσεων, όπως το κόψιμο του ράμφους ή ο ευνουχισμός. Το κλιμακωτό σύστημα παρέχει κίνητρα στους παραγωγούς για να βελτιώσουν τις κτηνοτροφικές μεθόδους και να τροποποιήσουν τα συστήματα παραγωγής με τρόπους που να οδηγούν σε άνοδο της ποιότητας ζωής των ζώων. Στις υψηλότερες κλίμακες του προγράμματος εντάσσεται η διευρυμένη πληροφόρηση για τους καταναλωτές και, σε πολλές περιπτώσεις, η δυνατότητα στους πιστοποιημένους παραγωγούς να χρεώνουν υψηλότερες τιμές. Από το πρόγραμμα επωφελούνται επίσης και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη: οι έμποροι λιανικής είναι σε θέση να προσφέρουν μεγαλύτερη γκάμα προϊόντων για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των πελατών, οι καταναλωτές έχουν στη διάθεσή τους διαφανείς και πιο ακριβείς πηγές πληροφόρησης για το πώς εκτράφηκαν τα ζώα που έδωσαν το προσφερόμενο για αγορά κρέας και, ασφαλώς, τα ζώα που εκτρέφονται με τα συστήματα αυτά απολαμβάνουν μια καλύτερη ζωή. Η Global Animal Partnership ολοκλήρωσε πέρυσι ένα πιλοτικό πρόγραμμα σε συνεργασία με την Whole Foods Market, τη μεγαλύτερη εταιρεία λιανικής φυσικών τροφίμων στη Βόρεια Αμερική, και τώρα βρίσκεται σε συζητήσεις με εστιατόρια, παραγωγούς και παντοπώλες, σε μια σειρά χωρών σε ολόκληρο τον κόσμο.

Με δεδομένο το τεράστιο μέγεθος της εντατικής κτηνοτροφίας, από την άποψη του αριθμού των ζώων που εκτρέφονται και των επιπτώσεων στην ευζωία τους, στην ανθρώπινη υγεία και στα περιορισμένα αποθέματα του πλανήτη, η αίσθηση του επείγοντος είναι προφανής. Είτε κάποιος περνάει τη ζωή του σε κάποια αίθουσα διοικητικού συμβουλίου στην Ινδία, σε μια κρατική υπηρεσία στη Ρωσία, σε μια πανεπιστημιακή αίθουσα στη Βραζιλία ή σε μια φάρμα του Καναδά, όλοι όσοι σχετίζονται με την παγκόσμια βιομηχανία τροφίμων, ως παραγωγοί ή ως καταναλωτές, έχουν την υποχρέωση να βρουν λύσεις στα προβλήματα που προκαλεί η εξάπλωση της εντατικής κτηνοτροφίας εγκλεισμού σε όλο τον κόσμο. Είναι καιρός να επιτευχθεί μια παγκόσμια δέσμευση για να περιοριστεί ο πόνος στα ζώα και να μετριαστούν οι πολλές ακούσιες και ανεπιθύμητες συνέπειες από την εκτροφή τους.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/137188/miyun-park-and-peter-singe...

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση https://twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση http://www.facebook.com/pages/Foreign-Affairs-Hellenic-Edition/191397164...