Το νέο ΝΑΤΟ

Μετά τον τερματισμό του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου η κατάληψη σχεδόν της μισής Ευρώπης από τους σοβιετικούς δημιούργησε στους δυτικοευρωπαίους τον φόβο για ενδεχόμενη επίθεση της Μόσχας για τη κατάληψη και της υπόλοιπης Ευρώπης. Έτσι κατέληξαν τον Μάρτιο του 1948 στη σύναψη του συμφώνου των Βρυξελλών, μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ολλανδίας και Λουξεμβούργου, που αργότερα εξελίχθηκε στη Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση. Παρά ταύτα η ανισορροπία των δυνάμεων ήταν αισθητή και γι’ αυτό οι ευρωπαίοι αποζητούσαν τη στήριξη των ΗΠΑ.

Αλλά την εποχή εκείνη στις Ηνωμένες Πολιτείες κυριαρχούσε το σύνθημα «επιστροφή των στρατιωτών στη Πατρίδα» και κατά συνέπεια δεν υπήρχε καμία διάθεση για στρατιωτική υποστήριξη προς την Ευρώπη. Όμως, ο αποκλεισμός του Βερολίνου από τους σοβιετικούς που διήρκεσε έναν περίπου χρόνο (Ιούνιος 1948 – Μάιος 1949) έπεισε την αμερικανική πολιτική ηγεσία και κυρίως τον αμερικανό πρόεδρο Χάρι Τρούμαν ότι οι σοβιετικοί με την ενέργειά τους αυτή έκαναν επίδειξη δυνάμεως. Και ότι το επόμενο βήμα στόχευε στην επέκταση του κομμουνισμού με την υποδούλωση της δυτικής Ευρώπης. Η κατάληψη από τους σοβιετικούς της δυτικής Ευρώπης σήμαινε πλήρη έλεγχο ολόκληρου του ευρασιατικού χερσαίου χώρου, πράγμα το οποίο η αμερικανική πολιτική ήθελε να αποτρέψει με κάθε θυσία. Ο κίνδυνος ήταν προφανής. Έτσι αποφασίστηκε η ανάληψη πρωτοβουλίας από την αμερικανική πολεμική αεροπορία που δημιούργησε μια τεράστια αερογέφυρα με την οποία επιτεύχθηκε ο συνεχής εφοδιασμός των αποκλεισμένων κατοίκων του Δυτικού Βερολίνου. Το εγχείρημα δεν ήταν εύκολο. Παρά ταύτα πέτυχε. Η αερογέφυρα του Βερολίνου μετέφερε περίπου 2.000.000 τόνους φορτίου με 238.616 πτήσεις σε διάστημα 318 ημερών. Οι 2.100.000 κάτοικοι του δυτικού Βερολίνου σώθηκαν από τη λιμοκτονία και το χειμωνιάτικο ψύχος. Τελικά, η αποφασιστικότητα του προέδρου Τρούμαν ο οποίος απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου σχετικά με την τύχη του δυτικού Βερολίνου απάντησε με τρόπο κατηγορηματικό «Οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να το εγκαταλείψουν. Τελεία και παύλα!» ανάγκασε τους σοβιετικούς να υποχωρήσουν και στις 12 Μαΐου 1949 ήραν τον αποκλεισμό του Βερολίνου.

Συγχρόνως, η σκληρή αυτή γραμμή της Μόσχας έπεισε την Ουάσιγκτον για την ανάγκη δημιουργίας μίας συμμαχίας με τη Δυτική Ευρώπη. Έτσι, ύστερα από διαπραγματεύσεις υπογράφτηκε στην Ουάσιγκτον στις 4 Απριλίου 1949, και ενόσω ο αποκλεισμός του Βερολίνου συνεχιζόταν, ο Οργανισμός του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (North Atlantic Treaty Organization) ΝΑΤΟ. Στον οργανισμό αυτόν μετείχαν οι ΗΠΑ και ο Καναδάς και οι ευρωπαϊκές χώρες Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Δανία, Πορτογαλία και Ισλανδία. Στα αρχικά 12 ιδρυτικά του μέλη προσετέθη η Δυτική Γερμανία και ύστερα από τρία χρόνια η Ελλάδα και η Τουρκία. Κύρια αποστολή του ΝΑΤΟ, που ήταν ένας καθαρά αμυντικός οργανισμός, ήταν η αποτροπή της επεκτάσεως της σοβιετικής κυριαρχίας και στα άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Με άλλα λόγια αποστολή του ΝΑΤΟ ήταν η προάσπιση της ελευθερίας των λαών της δυτικής Ευρώπης από την τότε πανίσχυρη στρατιωτική μηχανή της Σοβιετικής Ένωσης. Γι’ αυτό άλλωστε η βασική αρχή, η οποία δίεπε τη λειτουργία του ΝΑΤΟ ήταν η απαγόρευση συμμετοχής των νατοϊκών στρατευμάτων σε επιχειρήσεις εκτός περιοχής (out of area).

Η σύνθεση και η οργάνωση του ΝΑΤΟ ήταν δομημένες στον κυρίαρχο ρόλο των ΗΠΑ. Οι Ευρωπαίοι αποδέχθηκαν την αμερικανική επικυριαρχία διότι είχαν πλήρη αντίληψη της αδυναμίας τους να αντιπαραταχθούν σε ενδεχόμενη σοβιετική ενέργεια. Αλλά και διότι δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα, λόγω της οικονομικής αιμορραγίας που είχαν υποστεί κατά τη διάρκεια του δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, να αναλάβουν τα τεράστια έξοδα του οργανισμού αυτού.

Λίγο αργότερα τα κράτη που βρίσκονταν κάτω από τη σοβιετική επιρροή συνέπηξαν ως αντίπαλο δέος του ΝΑΤΟ το Σύμφωνο της Βαρσοβίας.

Όμως, στη πρώτη του φάση η στρατιωτική οργάνωση του ΝΑΤΟ ήταν σε σπαργανώδη κατάσταση. Η επιτυχημένη έκρηξη της σοβιετικής ατομικής βόμβας αλλά και η νίκη του Μάο Τσε Τουνγκ και η κομμουνιστικοποίηση της Κίνας ήραν τις αμερικανικές επιφυλάξεις και επιτάχυναν το ρυθμό στρατιωτικής αναπτύξεως της Συμμαχίας.

Ένα άλλο σοβαρό επεισόδιο που εδραίωσε την απόφαση της αμερικανικής ηγεσίας για την περαιτέρω ενίσχυση του ΝΑΤΟ υπήρξε η πολεμική σύρραξη μεταξύ των δύο κρατών της διηρημένης Κορέας. Ο πόλεμος αυτός ξεκίνησε από την προσπάθεια της Βόρειας Κορέας που με τη βοήθεια της Κίνας και της Σοβιετικής Ένωσης προσπάθησε να καταλάβει τη Νότια Κορέα που ανήκε στο δυτικό στρατόπεδο. Η αμερικανική αντίδραση υπήρξε ακαριαία. Με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (από τις εργασίες του οποίου είχε αποχωρήσει αρκετούς μήνες πριν η Σοβιετική Ένωση) οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής με τους συμμάχους τους αντιμετώπισαν την κομμουνιστική πρόκληση. Η σύρραξη που διήρκεσε τρία χρόνια (οι εχθροπραξίες άρχισαν τον Ιούνιο του 1950 και τερματίστηκαν τον Ιούλιο του 1953) έληξε χωρίς νικητή και χαμένο διότι κατέληξε στο ίδιο σημείο από όπου είχε αρχίσει, στον 38ο παράλληλο.

Στις αρχές της δεκαετίες του 1990 η αυτοκαταστροφή του ρωσικού κομμουνιστικού καθεστώτος οδήγησε στη διάλυση της Σοβιετικής Ενώσεως και του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Και έτσι το 1999 το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε σε Τσεχία, Πολωνία και Ουγγαρία – ενώ το 2004 προστέθηκαν στο ΝΑΤΟ άλλες επτά πρώην κομμουνιστικές χώρες.

Όμως, ταυτόχρονα, τέθηκε σε αμφισβήτηση η ανάγκη ύπαρξης του ΝΑΤΟ. Διότι αφού η Βορειοατλαντική Συμμαχία συγκροτήθηκε για να αντιμετωπίσει έναν συγκεκριμένο αντίπαλο, που όμως έπαψε να υπάρχει πλέον, η λογική οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η ύπαρξη του ΝΑΤΟ δεν είναι πλέον απαραίτητη.