Ο δρόμος προς τα άστρα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο δρόμος προς τα άστρα

Γιατί πρέπει να συνεχίσουμε προς το Διάστημα

Το 2010, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα διατύπωσε το όραμά του για το μέλλον της αμερικανικής εξερεύνησης του διαστήματος, η οποία περιελάμβανε μια ενδεχόμενη επανδρωμένη αποστολή στον Άρη. Μια τέτοια προσπάθεια θα κοστίσει σίγουρα εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια - ίσως ακόμη και 1 τρισ. Όποιο και αν είναι το ποσό, θα ήταν μια δαπανηρή επιχείρηση. Στο παρελθόν, μόνο τρία κίνητρα έχουν οδηγήσει τις κοινωνίες να δαπανήσουν ένα τέτοιο ποσό σε φιλόδοξα, παρακινδυνευμένα σχέδια: ο εορτασμός μιας θείας ή βασιλικής εξουσίας, η αναζήτηση του κέρδους και ο πόλεμος. Παραδείγματα εξέχουσας δύναμης με μεγάλες δαπάνες περιλαμβάνουν τις πυραμίδες στην Αίγυπτο, τον τρομερό στρατό από τερακότα που θάφτηκε μαζί με τον πρώτο αυτοκράτορα της Κίνας και το Ταζ Μαχάλ στην Ινδία. Αναζητώντας τα πλούτη του Νέου Κόσμου, οι μονάρχες της Ιβηρικής χρηματοδοτούσαν τα μεγάλα ταξίδια του Χριστόφορου Κολόμβου και του Φερδινάνδου Μαγγελάνου. Και τα στρατιωτικά κίνητρα ώθησαν το κτίσιμο του Σινικού Τείχους, το οποίο βοήθησε να κρατηθούν οι Μογγόλοι απ’ έξω, και το Manhattan Project, με το οποίο οι επιστήμονες συνέλαβαν, σχεδίασαν και κατασκεύασαν την πρώτη ατομική βόμβα.

Το 1957, η Σοβιετική εκτόξευση του πρώτου τεχνητού δορυφόρου στον κόσμο, του Σπούτνικ 1, τρόμαξε τις Ηνωμένες Πολιτείες στη διαστημική κούρσα. Ένα χρόνο αργότερα, γεννήθηκε η Εθνική Υπηρεσία Αεροναυτικής και Διαστήματος (NASA) μέσα σε μια ατμόσφαιρα που καθορίστηκε από ψυχροπολεμικούς φόβους. Αλλά για τα επόμενα χρόνια, η Σοβιετική Ένωση θα συνεχίσει να ξεπερνά τις Ηνωμένες Πολιτείες σε σχεδόν κάθε σημαντικό διαστημικό βήμα, συμπεριλαμβανομένου του πρώτου διαστημικού περίπατου, του μεγαλύτερης διάρκειας διαστημικού περίπατου, της πρώτης γυναίκας στο διάστημα, τον πρώτο διαστημικό σταθμό και τον περισσότερο χρόνο παραμονής στο Διάστημα. Αλλά ορίζοντας τον ανταγωνισμό στον Ψυχρό Πόλεμο ως έναν αγώνα δρόμου για το φεγγάρι και τίποτα άλλο, οι Ηνωμένες Πολιτείες έδωσαν στον εαυτό τους το δικαίωμα να αγνοήσουν τα ορόσημα που έχασαν στο μεσοδιάστημα.

Σε ομιλία του σε μια κοινή συνεδρίαση του Κογκρέσου τον Μάιο του 1961, ο πρόεδρος Τζον Κένεντι ανακοίνωσε το πρόγραμμα Απόλλων, δηλώνοντας ότι «πιστεύω πως αυτό το έθνος θα πρέπει να δεσμευτεί στην επίτευξη του στόχου, πριν να τελειώσει αυτή η δεκαετία, να προσεδαφίσει έναν άνθρωπο στο φεγγάρι και τον επιστρέψει με ασφάλεια στη Γη». Αυτά ήταν πανίσχυρα λόγια και ατσάλωσαν το έθνος. Όμως, ένα πιο αποκαλυπτικό απόσπασμα ήταν νωρίτερα στην ομιλία του, όταν ο Κένεντι αντικατόπτρισε την πρόκληση από το διαστημικό πρόγραμμα των Σοβιετικών: «Αν θέλουμε να κερδίσουμε τη μάχη που τώρα συμβαίνει σε όλο τον κόσμο μεταξύ ελευθερίας και τυραννίας, τα δραματικά επιτεύγματα στο Διάστημα που συνέβησαν τις τελευταίες εβδομάδες θα πρέπει να κάνουν σαφή σε όλους μας, όπως έκανε το Σπούτνικ το 1957, τον αντίκτυπο αυτής της περιπέτειας στα μυαλά των ανθρώπων παντού, που προσπαθούν να προσδιορίσουν ποιόν δρόμο πρέπει να ακολουθήσουν».

Η ομιλία του Κένεντι δεν ήταν απλώς μια πρόσκληση για πρόοδο ή για επιτεύγματα. Ήταν μια κραυγή μάχης ενάντια στον κομμουνισμό. Θα μπορούσε να πει απλά: «Ας πάμε στο φεγγάρι! Τι θαυμάσιο μέρος για να εξερευνηθεί!». Αλλά κανείς δεν θα υπέγραφε τον λογαριασμό. Και σε κάποιο σημείο, κάποιος πρέπει να υπογράψει τον λογαριασμό.

Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες δεσμευθούν για την επίτευξη του στόχου προσέγγισης του Άρη, σχεδόν σίγουρα θα το πράξουν σε αντίδραση προς την πρόοδο των άλλων εθνών - όπως συνέβη με τη NASA, το πρόγραμμα Απόλλων, και το σχέδιο για τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Την περασμένη δεκαετία, αστειεύτηκα με συναδέλφους μου ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα προσεδαφίσουν αστροναύτες στον Άρη σε ένα χρόνο ή δύο, μόνο αν οι Κινέζοι αφήσουν να διαρρεύσει ένα σημείωμα που αποκαλύπτει σχέδια για την κατασκευή στρατιωτικών βάσεων εκεί.

Το αστείο δεν φαίνεται και τόσο αστείο πια. Τον περασμένο Δεκέμβριο, η Κίνα κυκλοφόρησε ένα επίσημο έγγραφο στρατηγικής που περιγράφει ένα φιλόδοξο πενταετές πρόγραμμα για την προώθηση των δυνατοτήτων της στο Διάστημα. Σύμφωνα με το έγγραφο, η Κίνα σκοπεύει να «εκτοξεύσει διαστημικά εργαστήρια, επανδρωμένο διαστημόπλοιο και διαστημικά φορτηγά. Να κάνει τομές και να κυριαρχήσει σε διαστημικές τεχνολογίες – «κλειδιά», συμπεριλαμβανομένης μιας μεσοπρόθεσμης παραμονής αστροναυτών στο Διάστημα, την ανανεώσιμη υποστήριξη ζωής και ανεφοδιασμού καυσίμων. Να δοκιμάσει διαστημικές εφαρμογές σε μια ορισμένη έκταση και να κάνει τεχνολογικές προετοιμασίες για την κατασκευή διαστημικών σταθμών». Ένας πρωτοσέλιδος τίτλος στην εφημερίδα New York Times συνέλαβε το βασικό μήνυμα: «Διαστημικό σχέδιο από την Κίνα διευρύνει την πρόκληση για τις ΗΠΑ».

Όταν πρόκειται για τα διαστημικά προγράμματά της, η Κίνα δεν συνηθίζει να προωθεί μεγάλα αλλά ανεφάρμοστα οράματα. Μακράν τούτου: η χώρα έχει ένα εξαιρετικό ρεκόρ υλοποίησης των υποσχέσεών της. Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στην Κίνα το 2002 ως μέρος της υπηρεσίας μου σε μια επιτροπή του Λευκού Οίκου, άκουσα κινέζους αξιωματούχους να μιλούν για την αποστολή ενός ανθρώπου στο διάστημα στο εγγύς μέλλον. Ίσως να ήμουν επηρεασμένος από μια περίπτωση αμερικανικής ύβρης, αλλά ήταν εύκολο να σκεφτώ ότι «εγγύς μέλλον» σημαίνει δεκαετίες. Ωστόσο, 18 μήνες αργότερα, το φθινόπωρο του 2003, ο Yang Liwei έγινε o πρώτος Κινέζος «taikonaut», εκτελώντας 14 τροχιές γύρω από τη Γη. Πέντε χρόνια μετά από αυτό, ο Zhai Zhigang έκανε τον πρώτο κινεζικό διαστημικό περίπατο. Εν τω μεταξύ, τον Ιανουάριο του 2007, όταν η Κίνα ήθελε να καταστρέψει έναν μη λειτουργικό μετεωρολογικό δορυφόρο, ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός διεξήγαγε τον πρώτο «κινητικό φόνο» καταστρέφοντας τον δορυφόρο με ένα υψηλής ταχύτητας βλήμα επιφανείας – τροχιάς, το πρώτο τέτοιο χτύπημα από οιαδήποτε χώρα από τη δεκαετία του 1980. Με κάθε τέτοιο επίτευγμα, η Κίνα κινείται ένα βήμα πιο κοντά στο να γίνει μια αυτόνομη διαστημική δύναμη, φθάνοντας το επίπεδο (και ίσως ακόμη και πάνω από αυτό) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, όσον αφορά τη δέσμευση και τους πόρους.

Οι τελευταίες διαστημικές εξαγγελίες της Κίνας θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια άλλη «στιγμή Σπούτνικ» για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ωθώντας τη χώρα σε δράση μετά από μια περίοδο «αγρανάπαυσης» σχετικά με τις διαστημικές προσπάθειες της. Αλλά εκτός από τη νοσηρή δημοσιονομική κατάσταση της χώρας, ένα νέο εμπόδιο μπορεί να σταθεί στο δρόμο μιας ένθερμης και παραγωγικής αντίδρασης όσο στην εποχή του Κένεντι: ο κομματισμός που τώρα σκιάζει την εξερεύνηση του Διαστήματος.

ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Για δεκαετίες, η εξερεύνηση του Διαστήματος βρισκόταν πάνω από την κομματική πολιτική. Η υποστήριξη της NASA δεν ήταν διακομματική, ήταν ανεξάρτητη. Η δημόσια υποστήριξη για τη NASA, αν και έχει εξασθενίσει, γενικά δεν έχει συσχετιστεί με τις κατηγορίες που χωρίζουν συνήθως τους Αμερικανούς: φιλελεύθεροι εναντίον συντηρητικών, Δημοκρατικοί έναντι Ρεπουμπλικάνων, φτωχοί έναντι πλουσίων, αστοί εναντίον αγροτών. Αυτή η πολιτική ουδετερότητα αντανακλάται ακόμη και στους χώρους της NASA. Από το 2010, οι περιφέρειες του Κογκρέσου που φιλοξενούν τους δέκα κύριους χώρους της NASA εκπροσωπήθηκαν στη Βουλή από έξι Ρεπουμπλικανούς και τέσσερις Δημοκρατικούς. Μια παρόμοια ισορροπία υπήρχε στις αντιπροσωπείες στη Γερουσία από πολιτείες όπου βρίσκονται οι αντίστοιχοι χώροι: οκτώ Ρεπουμπλικάνοι και οκτώ Δημοκρατικοί.

Όμως, αρχής γενομένης από το 2004, η ασυλία της NASA από τον κομματισμό άρχισε να ξεθωριάζει. Μετά τη μοιραία απώλεια του διαστημικού λεωφορείου Κολούμπια το 2003, στην οποία επτά μέλη του πληρώματος έχασαν τη ζωή τους, εμπειρογνώμονες, μέσα μαζικής ενημέρωσης, σχολιαστές και νομοθέτες άρχισαν να πιέζουν για ένα νέο όραμα για τη NASA. Λιγότερο από ένα χρόνο αργότερα, ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους ενέκρινε το στόχο αυτό με μια σειρά από πολιτικές που είναι γνωστές ως «Το όραμα για την εξερεύνηση του Διαστήματος». Το πρόγραμμα προέβλεπε την ολοκλήρωση του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού και την απόσυρση της κινητήριας δύναμης της NASA, δηλαδή το διαστημικό λεωφορείο, μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Τα χρήματα που θα εξοικονομούνταν από τον τερματισμό του προγράμματος του διαστημικού λεωφορείου θα χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία μιας νέας αρχιτεκτονικής εκτόξευσης που θα μπορούσε να πάρει Αμερικανούς σε προορισμούς μακρύτερα από την χαμηλή γήινη τροχιά.

Τον Φεβρουάριο του 2004, διορίστηκα από τον Μπους σε μια εννεαμελή Επιτροπή της οποίας η εντολή ήταν να χαράξει μια προσιτή και βιώσιμη πορεία για την εφαρμογή της νέας πολιτικής. Το σχέδιο έλαβε τελικά διακομματική υποστήριξη στο Κογκρέσο. Αλλά κατά τη διάρκεια της συζήτησης επί της ουσίας, κομματικές συμμαχίες άρχισαν να νοθεύουν ως και να καταργούν τις ιδέες των ανθρώπων για το Διάστημα. Μερικοί Δημοκρατικοί έσπευσαν να επικρίνουν το σχέδιο με το σκεπτικό ότι το έθνος δεν θα μπορούσε να το αντέξει οικονομικά, ακόμη και αν η Επιτροπή ήταν ρητά επιφορτισμένη με τη διατήρηση του κόστους υπό έλεγχο. Άλλοι παραπονέθηκαν για την έλλειψη λεπτομερειών επί του σχεδίου, αν και υποστηρικτικά έγγραφα ήταν ελεύθερα διαθέσιμα από το Λευκό Οίκο και από τη NASA. Ένας αριθμός φιλελεύθερων επικριτών αμφισβήτησαν τη σκοπιμότητα των δαπανών για το Διάστημα, όταν το κόστος της διεξαγωγής δύο πολέμων αποστράγγιζε ήδη το υπουργείο Οικονομικών και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση περιθωριοποιούσε άλλα σημαντικά προγράμματα προκειμένου να κάνει φορολογικές περικοπές. Προφανώς απέτυχαν να θυμηθούν ότι το 1969 οι Ηνωμένες Πολιτείες πήγαν στο φεγγάρι, ενώ πολεμούσαν σε δύο πολέμους – έναν ψυχρό και έναν θερμό - κατά τη διάρκεια της πιο ταραχώδους δεκαετίας στην αμερικανική ιστορία μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Μια τυπική απάντηση ήρθε από τον πρώην κυβερνήτη του Βερμόντ, Χάουαρντ Ντιν, ο οποίος τότε υποστηριζόταν για προεδρικός υποψήφιος των Δημοκρατικών: «Τυχαίνει να πιστεύω ότι η εξερεύνηση του Διαστήματος είναι καταπληκτική. Πού είναι η αύξηση της φορολογίας για να πληρωθεί αυτό; Δεν αξίζει την πτώχευση της χώρας». Γράφοντας στο περιοδικό New Yorker, ο Hendrik Hertzberg επέκρινε τον Μπους για «έλλειψη σοβαρότητας σχετικά με την διαπλανητική του επιχείρηση» και κατηγόρησε την τιμολόγησή του ως «τύπου σούπερ – μάρκετ». Επικρίσεις όπως αυτές αποκάλυψαν μια κομματική μεροληψία που δεν είχα συναντήσει μέσα σε δύο δεκαετίες έκθεσής μου στη διαστημική πολιτική.

Αφότου ανέλαβε ο Ομπάμα, οι Ρεπουμπλικανοί έχουν δουλέψει για την πολιτικοποίηση της εξερεύνησης του διαστήματος με όχι λιγότερη ζωντάνια. Σε ομιλία του στο Διαστημικό Κέντρο Κένεντι στις 15 Απριλίου 2010, ο Ομπάμα πρότεινε μια νέα διαστημική πολιτική, η οποία, μεταξύ άλλων, επαναβεβαίωσε το σχέδιο Μπους περί απόσυρσης του διαστημικού λεωφορείου. Περιέγραψε ένα ελπιδοφόρο όραμα για το μέλλον, χτισμένο γύρω από το στόχο της προσέγγισης πολλαπλών προορισμών πέρα από τη χαμηλή γήινη τροχιά, συμπεριλαμβανομένων των αστεροειδών. Ο Ομπάμα πήγε ακόμα ένα βήμα παραπέρα από ό, τι ο Μπους, γεγονός που υποδηλώνει ότι, δεδομένου ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ήδη πατήσει στο φεγγάρι, γιατί να επιστρέψουν εκεί; Με ένα προηγμένο όχημα εκτόξευσης, είπε, η NASA θα μπορούσε να παρακάμψει εντελώς το φεγγάρι και να κατευθυνθεί κατευθείαν προς τον Άρη περί τα μέσα του 2030.

Αντί να γιορτάσουν τις φιλοδοξίες του Ομπάμα, δεκάδες διαδηλωτές κατέκλυσαν τους διαδρόμους γύρω από το Διαστημικό Κέντρο Κένεντι εκείνη τη μέρα, κρατώντας πλακάτ που καλούσαν τον πρόεδρο να μην «καταστρέψει τη NASA». Ο συντηρητικός αρθρογράφος Τσαρλς Κραουτχάμερ χλεύαζε τον Ομπαμα ότι «παραιτήθηκε» από τον ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ στο Διάστημα, ονοματίζοντας το σχέδιό του ως «προσκλητήριο για υποχώρηση». Ο Ρεπουμπλικάνος κυβερνήτης του Τέξας, Ρικ Πέρι, κατηγόρησε τον Ομπάμα ότι «αφήνει τους Αμερικανούς αστροναύτες με μόνη εναλλακτική λύση να κάνουν ωτοστόπ στο Διάστημα». Εκλαμβάνοντάς τις όπως εμφανιζόντουσαν, αυτές οι αντιδράσεις στο σχέδιο του Ομπάμα θα μπορούσαν να αντανακλούν ειλικρινείς διαφορές απόψεων. Αλλά η κομματική φύση τους αποκαλύφθηκε από το στόχο τους: στο τέλος - τέλος, δεν ήταν ο Ομπάμα αλλά ο Μπους που είχε αρχικά ζητήσει το τέλος του προγράμματος του διαστημικού λεωφορείου.

Τελικά, ο αγώνας κατά του σχεδίου του Ομπάμα κατέληξε να αφορά μόνο στις θέσεις εργασίας. Το σχέδιο αυτό αφήνει ένα κενό αβέβαιου μεγέθους μεταξύ της σταδιακής κατάργησης του προγράμματος του διαστημικού λεωφορείου και των νέων εκτοξεύσεων πέρα από χαμηλή γήινη τροχιά, πράγμα που σημαίνει ότι για κάποιο χρονικό διάστημα δεν θα υπήρχε ανάγκη εργαζομένων στο διαστημικό λεωφορείο, ιδιαίτερα δε οι εργολάβοι που εργάζονται με τη NASA για την υποστήριξη των εργασιών εκτόξευσής του. Δεδομένου ότι το διαστημικό λεωφορείο αποτελεί σημαντικό μέρος της NASA, και δεδομένου ότι οι βιομηχανικοί εταίροι της NASA είναι ευρέως διασκορπισμένοι σε όλη τη χώρα, οι συνέπειες της ανεργίας θα γίνουν αισθητές πολύ πέρα από τη Διαστημική Ακτή της Φλόριντα. Στην ομιλία του Απριλίου του 2010 , ο πρόεδρος υποσχέθηκε τη χρηματοδότηση προγραμμάτων επιμόρφωσης για τους εργαζομένους των οποίων οι θέσεις εργασίας θα καταργηθούν. Σημείωσε, επίσης, ότι το σχέδιό του θα διαγράψει λιγότερες θέσεις εργασίας από όσες το Όραμα για την Εξερεύνηση του Διαστήματος που παρουσίασε ο Μπους, αν και σημείωσε τη διαφορά με τη ρήση «Παρά τις κάποιες αναφορές για το αντίθετο, το σχέδιό μου θα προσθέσει περισσότερες από 2.500 θέσεις εργασίας κατά μήκος της Διαστημικής Ακτής τα επόμενα δύο χρόνια, σε σύγκριση με το πρόγραμμα της προηγούμενης κυβέρνησης». Μια μαθηματικά ισοδύναμη αλλά χωρίς περιστροφές έκδοση της εν λόγω δήλωσης θα ήταν, «το σχέδιο του Μπους θα καταστρέψει 10.000 θέσεις εργασίας ενώ το δικό μου σχέδιο μόνο 7.500».

Αυτή η έμφαση στις θέσεις εργασίας οδήγησε τη δημόσια συζήτηση σε μια αδιέξοδη ρητορική, αφού λίγοι πολιτικοί μπορούν να αντέξουν να υπερασπίζονται μια ομοσπονδιακή υπηρεσία, πολύ δε περισσότερο τη NASA, ως ένα τεράστιο κυβερνητικό πρόγραμμα εργασίας. Έτσι, αντί να δώσει έμφαση στις επιπτώσεις του σχεδίου του στην απασχόληση, ο Ομπάμα έχει επικεντρωθεί στον ιστορικό αντίκτυπο που έχουν τα διαστημικά ταξίδια στην τεχνολογία και την καινοτομία. Σε μια ενθουσιώδη ομιλία του στην Εθνική Ακαδημία Επιστημών το 2009 για να επισημάνει στους επιστήμονες τα μελλοντικά οφέλη από την «Πράξη για την Αμερικανική Ανάκτηση και Επανεπένδυση» (American Recovery and Reinvestment Act), ο πρόεδρος σημείωσε ότι το πρόγραμμα Απόλλων «παρήγαγε τεχνολογίες που βελτίωσαν την αιμοκάθαρση καθώς και συστήματα καθαρισμού του νερού, αισθητήρες που ανιχνεύουν επικίνδυνα αέρια, οικοδομικά υλικά που βοηθούν στην εξοικονόμηση ενέργειας και πυράντοχα υφάσματα που χρησιμοποιούνται από τους πυροσβέστες και τους στρατιώτες. Και γενικότερα, η τεράστια επένδυση της εποχής - στην επιστήμη και την τεχνολογία, στην εκπαίδευση και τη χρηματοδότηση της έρευνας - παρήγαγε ένα μεγάλο ξέσπασμα περιέργειας και δημιουργικότητας, της οποίας τα οφέλη ήταν ανυπολόγιστα». Θα μπορούσε να προσθέσει πολύ περισσότερα σε αυτόν τον κατάλογο των επαναστατικών τεχνολογιών συμπεριλαμβάνοντας την ψηφιακή απεικόνιση, τους εμφυτεύσιμους βηματοδότες, τα συστήματα αποφυγής σύγκρουσης αεροσκαφών, την χειρουργική επέμβαση ακριβείας LASIK για τα μάτια και τους δορυφόρους εντοπισμού θέσης, γνωστότερους ως «GPS».

Αυτά αποτελούν απολύτως λογικά επιχειρήματα για τη στήριξη των δαπανών για το Διάστημα. Ωστόσο, υπήρχε κάτι υποκριτικό στη ρητορική του Ομπάμα. Η νομοθεσία για την αναζωπύρωση της οικονομίας πρότεινε το διπλασιασμό των προϋπολογισμών του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών, του Γραφείου Επιστημών του υπουργείου Ενέργειας και του Εθνικού Ινστιτούτου Προτύπων και Τεχνολογίας. Αλλά παρότι ο Ομπάμα απηύθυνε επαίνους στην κληρονομιά της διαστημικής έρευνας, το μόνο που πήρε η NASA από το νόμο για την αναζωπύρωση της οικονομίας ήταν ένα κατ’ αποκοπήν ποσό ενός 1 δισ. δολαρίων. Δεδομένου ότι η εξερεύνηση του διαστήματος αποτέλεσε την ψυχή της ρητορικής στην ομιλία του Προέδρου, η απουσία πρόσθετων δολαρίων αγνόησε κάθε λογική, πολιτική, ακόμα και συναισθηματική ανάλυση.

Στη δεύτερη ομιλία του «για την Κατάσταση του Έθνους» τον Ιανουάριο του 2011, ο Ομπάμα για άλλη μια φορά αναφέρθηκε στην διαστημική κούρσα ως καταλύτη για την επιστημονική και τεχνολογική καινοτομία. Σημείωσε στη συνέχεια τις βαριές επενδύσεις που άλλες χώρες κάνουν τώρα στο τεχνολογικό μέλλον τους και το γεγονός ότι το εκπαιδευτικό σύστημα των ΗΠΑ έχει μείνει πίσω, δηλώνοντας ότι αυτές οι ενοχλητικές ανισορροπίες είναι η «στιγμή Σπούτνικ» αυτής της γενεάς. Έβαλε τέσσερις στόχους: να υπάρχουν ένα εκατομμύριο ηλεκτρικά αυτοκίνητα στους δρόμους, να αναπτυχθεί η επόμενη γενιά ασύρματων υπηρεσιών υψηλής ταχύτητας Internet στο 98% όλων των Αμερικανών μέχρι το 2015, να αντλείται το 80% της ηλεκτρικής ενέργειας στις ΗΠΑ από «καθαρές» πηγές ενέργειας και να παράσχει στο 80% των Αμερικανών πρόσβαση σε σιδηροδρομικές γραμμές υψηλής ταχύτητας μέχρι το 2035.

Όλοι αυτοί είναι αξιέπαινοι στόχοι. Αλλά το να εκληφθεί αυτός ο κατάλογος ως οι μελλοντικοί καρποί μιας σύγχρονης «στιγμής Σπούτνικ» είναι αποκαρδιωτικό για τους υπερασπιστές της εξερεύνησης του Διαστήματος. Αποκαλύπτει μια αλλαγή οράματος στη διάρκεια των δεκαετιών, από τα όνειρα για το αύριο στα όνειρα για τις τεχνολογίες που υπάρχουν ήδη.

Υπάρχει επίσης ένα βαθύτερο ελάττωμα στο σχέδιο του Ομπάμα. Σε μια δημοκρατία, ένας πρόεδρος που αρθρώνει έναν στόχο με ημερομηνία ολοκλήρωσής του πολύ πέρα από τη λήξη της θητείας του δεν μπορεί να προσφέρει καμιά εγγύηση για το πότε θα επιτευχθεί ο στόχος αυτός. Ο Κένεντι ήξερε πολύ καλά τι έκανε το 1961, όταν έθεσε ως στόχο να προσεδαφιστεί ένας άνθρωπος στο φεγγάρι «πριν τελειώσει αυτή η δεκαετία». Αν ζούσε και είχε εκλεγεί για δεύτερη θητεία, θα ήταν πρόεδρος ως τις 19 Ιανουαρίου 1969. Και αν το 1967 δεν είχε ξεσπάσει η πυρκαγιά στο Απόλλων 1 που σκότωσε τρεις αστροναύτες, το πρόγραμμα Απόλλων δεν θα είχε καθυστερήσει και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι βέβαιο ότι θα είχαν φτάσει στο φεγγάρι υπό την εποπτεία του Κένεντι. Τώρα, φανταστείτε εάν το 1961 ο Κένεντι είχε ζητήσει την επίτευξη του στόχου «κάποια στιγμή στη δεκαετία του 1980». Με μια δήλωση σαν κι αυτήν, δεν είναι σαφές κατά πόσο οι Αμερικανοί αστροναύτες θα έχουν αφήσει ποτέ τη Γη. Αλλά αυτό είναι ό, τι έχει κάνει ο Ομπάμα ουσιαστικά μιλώντας για μια αποστολή στον Άρη μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2030. Όταν ένας πρόεδρος υπόσχεται κάτι πέρα από τα χρόνια της θητείας του, δεν είναι ουσιαστικά υπόλογος. Δεν είναι ο δικός του προϋπολογισμός που πρέπει να τελειώσει τη δουλειά. Ένας άλλος πρόεδρος κληρονομεί το πρόβλημα, και γίνεται μια μπάλα που πολύ εύκολα χάνεται, ένα σχέδιο που εγκαταλείπεται πολύ εύκολα, ένα όνειρο που εύκολα αναβάλλεται. Έτσι, αν και η ρητορική της ομιλίας Ομπάμα για το Διάστημα ήταν ενθουσιαστική και οραματική, η πολιτική της ομιλίας του ήταν, εμπειρικά, μια καταστροφή. Το μόνο πράγμα που εγγυάται να συμβεί στη θητεία του, είναι η διακοπή της πρόσβασης των Ηνωμένων Πολιτειών στο Διάστημα.

ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΗΛΕΣΚΟΠΙΟ HUBBLE

Ο κομματισμός γύρω από την εξερεύνηση του διαστήματος και την περιστολή της διαστημικής πολιτικής των ΗΠΑ αποτελούν μέρος μιας γενικότερης τάσης: της παρακμής των επιστημών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Καθώς το ενδιαφέρον για την επιστήμη ελαττώνεται, η χώρα χάνει έδαφος έναντι του υπόλοιπου βιομηχανικού κόσμου σε κάθε βήμα τεχνολογικής επάρκειας. Για παράδειγμα, τις τελευταίες δεκαετίες, το ποσοστό των αμερικανικών υποβολών για δημοσίευση σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά έχει μειωθεί ελάχιστα ή διατηρείται στα ίδια επίπεδα, ενώ τα ποσοστά των αντίστοιχων υποβολών από τη Βραζιλία, την Κίνα, την Ιαπωνία και τη Δυτική Ευρώπη έχουν αυξηθεί κατακόρυφα. Στοιχεία σχετικά με τη μεταπτυχιακού επιπέδου εκπαίδευση λένε μια παρόμοια ιστορία. Σύμφωνα με την τελευταία διαθέσιμη ετήσια απογραφή από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών, σχεδόν το ένα τρίτο των μεταπτυχιακών φοιτητών στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας στις Ηνωμένες Πολιτείες και περισσότερο από το ήμισυ των μεταδιδακτορικών ερευνητών στους ίδιους τομείς είναι ξένοι υπήκοοι που εργάζονται ή σπουδάζουν στη χώρα με προσωρινή βίζα. Επιπλέον, αυτοί οι αριθμοί καλύπτουν εν μέρει το γεγονός ότι σε μερικά από τα καλύτερα τμήματα Μηχανικών των ΗΠΑ, σχεδόν όλοι οι μαθητές είναι αλλοδαποί.

Μέχρι πρόσφατα, οι περισσότεροι από τους φοιτητές έρχονταν στις Ηνωμένες Πολιτείες, έπαιρναν τα πτυχία τους και ευχαρίστως έμεναν για απασχόληση στις ΗΠΑ σε θέσεις εργασίας υψηλής τεχνολογίας. Τώρα, όμως, οι επικεφαλής των τμημάτων ανεπίσημα αναφέρουν ότι οι ξένοι υπήκοοι σε μεταπτυχιακά τους προγράμματα επιλέγουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους με μεγαλύτερη συχνότητα, λόγω ενός συνδυασμού του διαδεδομένου αντιμεταναστευτικού αισθήματος στις ΗΠΑ και των αυξημένων επαγγελματικών ευκαιριών στην Κίνα, την Ινδία και την Ανατολική Ευρώπη - οι χώρες των οποίων οι πολίτες καταγράφουν την μεγαλύτερη εκπροσώπηση στην προηγμένη επιστήμη και τα ακαδημαϊκά προγράμματα εφαρμοσμένης μηχανικής στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό δεν είναι διαρροή εγκεφάλων, γιατί ποτέ οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν διεκδίκησαν εξ’ αρχής αυτούς τους μαθητές, αλλά είναι ένα είδος παλινδρόμησης εγκεφάλων. Έτσι, αυτό που είναι κακό για την Αμερική είναι καλό για τον κόσμο. Στην επόμενη φάση αυτής της μετατόπισης, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να αναμένουν ότι θα αρχίσουν να χάνουν τα ταλέντα που εκπαιδεύουν άλλα ταλέντα, κάτι το οποίο θα είναι καταστροφικό. Από την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης, οι επενδύσεις στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας έχουν αποδειχθεί αξιόπιστες «μηχανές» οικονομικής ανάπτυξης. Εάν το εγχώριο ενδιαφέρον σε αυτούς τους τομείς δεν αναγεννηθεί σύντομα, ο άνετος τρόπος ζωής στον οποίο οι Αμερικανοί έχουν συνηθίσει θα βρει ένα σύντομο τέλος.

Παρ 'όλα αυτά, εξακολουθούν να υπάρχουν λόγοι για αισιοδοξία. Ένα από τα πιο δημοφιλή μουσεία στον κόσμο, με ποσοστό προσέλευσης που συναγωνίζεται αυτά του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης, της πινακοθήκης Uffizi και του Μουσείου του Λούβρου, είναι το Εθνικό Μουσείο Αέρα και Διαστήματος, στην Ουάσιγκτον. Μερικοί από τους επισκέπτες του είναι, φυσικά, ξένοι τουρίστες. Αλλά το συνεχές ενδιαφέρον των Αμερικανών σε εκθέματα όπως το πρωτότυπο αεροπλάνο των αδελφών Ράιτ του 1903 και ο θαλαμίσκος του Apollo 11 που πήγε στο φεγγάρι, αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο μια διαρκής συναισθηματική επένδυση στην εξερεύνηση του Διαστήματος έχει γίνει μέρος της αμερικανικής κουλτούρας.

Ή σκεφτείτε την τύχη του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble. Η επιστημονική κληρονομιά του Hubble είναι αδιάβλητη. Τα στοιχεία του έχουν χρησιμοποιηθεί σε περισσότερες δημοσιευμένες έρευνες από οποιοδήποτε άλλο μεμονωμένο επιστημονικό όργανο, σε οποιονδήποτε κλάδο σπουδών. Ανάμεσα στα κύρια σημεία των επιτευγμάτων του Hubble είναι ο τρόπος που βοήθησε την επίλυση της εδώ και δεκαετίες συζήτησης για την ηλικία του γνωστού σύμπαντος (πλέον συμφωνήθηκε ότι είναι περίπου 14 δισεκατομμύρια χρόνια). Ωστόσο, το 2004, όταν η NASA ανακοίνωσε την πρόθεσή της να ακυρώσει την επικείμενη αποστολή επισκευής του Hubble λόγω έλλειψης κεφαλαίων και κινδύνων που συνεπάγεται η χρήση του γηρασμένου στόλου των διαστημικών λεωφορείων, οι πιο δυνατές φωνές των διαφωνούντων δεν ήταν αυτές των επιστημόνων, αλλά μάλλον εκείνες των καθημερινών Αμερικανών.

Το Hubble είναι το πρώτο και μοναδικό διαστημικό τηλεσκόπιο που παρατηρεί τον κόσμο χρησιμοποιώντας κυρίως το ορατό φως. Ευκρινείς, ζωντανές και λεπτομερείς εικόνες του σύμπαντος το καθιστούν ένα είδος υπέρτατου ανθρώπινου οφθαλμού στο Διάστημα. Δεν έχει σημασία τι αποκαλύπτει το Hubble - πλανήτες, πυκνά αστρικά πεδία, πολύχρωμα διαστρικά νεφελώματα, θανατηφόρες μαύρες τρύπες, συγκρουόμενους γαλαξίες -κάθε εικόνα ανοίγει ένα παράθυρο του σύμπαντος. Το Hubble ενηλικιώθηκε στη δεκαετία του 1990, κατά τη διάρκεια της εκθετικής αύξησης της πρόσβασης στο διαδίκτυο. Σύντομα, εικόνες του Hubble, η καθεμιά πιο υπέροχη από την προηγούμενη, έγιναν screensaver και «ταπετσαρία» στην επιφάνεια εργασία στους υπολογιστές ανθρώπων που ποτέ δεν είχαν λόγο να ενθουσιαστούν, έστω και ήπια, για τη θέση της Γης στο σύμπαν. Αυτές οι πανέμορφες εικόνες έκαναν τους Αμερικανούς να αισθάνονται ότι συμμετείχαν στην κοσμική ανακάλυψη. Και έτσι, όταν η πηγή αυτών των εικόνων απειλήθηκε, ακολούθησε ένας χείμαρρος από επιστολές στους διευθυντές των ΜΜΕ, online σχόλια και τηλεφωνήματα στο Κογκρέσο, κάνοντας έκκληση στη NASA να αποκαταστήσει την χρηματοδότηση του Hubble. Δεν ξέρω κανένα προηγούμενο σημείο στην ιστορία της επιστήμης, που το κοινό υιοθέτησε ένα επιστημονικό όργανο. Η σε μεγάλο βαθμό ανοργάνωτη εκστρατεία για να σωθεί το Hubble πέτυχε: η απόφαση ανατράπηκε και η χρηματοδότηση αποκαταστάθηκε.

Το Hubble προσφέρει άλλο ένα μάθημα για την αξία της εξερεύνησης του Διαστήματος. Όταν ξεκίνησε το 1990, ένα ελάττωμα στο σχεδιασμό των οπτικών συστημάτων του παρήγαγε απελπιστικά θολές εικόνες, προς μεγάλη απογοήτευση της NASA. Τρία χρόνια αργότερα, διορθωτικά οπτικά είχαν εγκατασταθεί. Αλλά κατά τη διάρκεια του ενδιάμεσου χρόνου, οι αστροφυσικοί στο Ινστιτούτο Space Telescope Science της Βαλτιμόρης, την έδρα της έρευνας για το Hubble, συνέχισαν τη συλλογή των θολών στοιχείων και επίσης εργάστηκαν για τον σχεδιασμό προηγμένου λογισμικού επεξεργασίας εικόνας για να βοηθήσει στον εντοπισμό και την απομόνωση αστέρων που στο τηλεσκόπιο φαίνονται συνωστισμένοι, σαν να είναι εικόνες με κακή εστίαση. Εν τω μεταξύ, σε συνεργασία με το Hubble οι επιστήμονες, ιατρικοί ερευνητές στο Κέντρο Lombardi Comprehensive Cancer στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Georgetown είδαν ότι η πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι αστροφυσικοί ήταν παρόμοια με εκείνη που αντιμετωπίζουν οι γιατροί στην οπτική αναζήτηση για όγκους σε μαστογραφίες. Με τη βοήθεια της χρηματοδότησης από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών, οι ερευνητές του Lombardi προσάρμοσαν τις τεχνικές που οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν στο Hubble για να αναλύσουν τις θαμπές εικόνες του τηλεσκοπίου και τις εφάρμοσαν στη μαστογραφία, οδηγώντας σε σημαντικές προόδους στην έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνου του μαστού. Αμέτρητες γυναίκες είναι ζωντανές σήμερα λόγω των προσπαθειών να διορθωθεί ένα ελάττωμα σχεδιασμού στο διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble.

ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Κανένας δεν μπορεί να προβλέψει αυτού του είδους τα αποτελέσματα, αλλά παρόμοια σενάρια πολύτιμων ανακαλύψεων συμβαίνουν συνεχώς. Η διασταυρούμενη γονιμοποίηση κλάδων σχεδόν πάντα ενθαρρύνει την καινοτομία. Σαφώς καθορισμένα, με στοχοπροσηλωμένη υποστήριξη για συγκεκριμένα αποτελέσματα σε συγκεκριμένους τομείς μπορούν να αποδώσουν εξελικτική πρόοδο, αλλά η διασταυρούμενη γονιμοποίηση που περιλαμβάνει μια ποικιλία επιστημών ενθαρρύνει πολύ πιο εύκολα τις επαναστατικές ανακαλύψεις. Και τίποτα δεν κεντρίζει αυτή την γονιμοποίηση πιο πολύ από την εξερεύνηση του Διαστήματος, η οποία αντλεί από τις τάξεις των αστροφυσικών, βιολόγων, χημικών, μηχανικών, γεωλόγων άλλων πλανητών και άλλους λιγότερο ειδικούς σε αυτούς τους τομείς. Χωρίς υγιή ομοσπονδιακή υποστήριξη για το διαστημικό πρόγραμμα, οι φιλοδοξίες στεγνώνουν και η οικονομία που κάποτε ήκμασε σε μια κουλτούρα καινοτομίας υποχωρεί από την παγκόσμια σκηνή.

Αφθονούν κι άλλοι σοβαροί λόγοι υπέρ της υποστήριξης της επιστήμης του διαστήματος. Οι άνθρωποι θα πρέπει να ψάξουν τον Άρη και να μάθουν γιατί το υγρό νερό δεν τρέχει πάνω στην επιφάνειά του. Κάτι κακό συνέβη εκεί, και θα ήταν σημαντικό να εντοπιστούν τυχόν σημάδια ότι κάτι παρόμοιο ίσως συμβεί και στη Γη. Θα πρέπει να επισκεφθούμε έναν αστεροειδή και να μάθουμε πώς να τον εκτρέψουμε – στο κάτω - κάτω, αν ανακαλύψουμε ότι ένας από αυτούς κατευθύνεται προς τη Γη, θα ήταν μάλλον ενοχλητικό για τους έλλογους ανθρώπους που διαθέτουν αντίχειρα να έχουν την ίδια μοίρα με τους δεινόσαυρους των οποίων ο εγκέφαλος ήταν όσο ένα μπιζέλι. Θα πρέπει να τρυπήσουμε τον πάχους πολλών μιλίων πάγο της Ευρώπης, του κατεψυγμένου φεγγαριού του Δία, και να εξερευνήσουμε τον υγρό ωκεανό που βρίσκεται από κάτω για ζωντανούς οργανισμούς. Θα πρέπει να επισκεφθούμε τον Πλούτωνα και άλλα παγωμένα σώματα στο εξωτερικό ηλιακό σύστημα, επειδή περιέχουν ενδείξεις για την προέλευση του πλανήτη μας. Και θα πρέπει να εξετάσουμε την πυκνή ατμόσφαιρα της Αφροδίτης για να καταλάβουμε γιατί το φαινόμενο του θερμοκηπίου έχει πάει στραβά κι εκεί, αυξάνοντας τις επιφανειακές θερμοκρασίες έως τους 500 βαθμούς Κελσίου. Κανένα μέρος του ηλιακού συστήματος δεν θα πρέπει να είναι πέραν των δυνατοτήτων μας και κανένα μέρος του κόσμου δεν θα πρέπει να κρύβεται από τα τηλεσκόπιά μας.

Αυτό που έχουν κοινό τα σχέδια του Μπους και του Ομπάμα, εκτός από το να έχουν εκτεθεί σε κομματικές διαφορές, είναι η απουσία της χρηματοδότησης που θα φέρει τα οράματά τους πιο κοντά στο παρόν, πόσω μάλλον σε ένα απροσδιόριστο μέλλον. Στο τρέχον οικονομικό και πολιτικό κλίμα, μπορεί να είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια μεγάλη υποστήριξη σε μια ανανεωμένη δέσμευση για την εξερεύνηση του Διαστήματος - ακόμα και απέναντι σε μια άμεση πρόκληση από την Κίνα. Πολλοί θα ρωτήσουν, «Γιατί δαπανούμε δισεκατομμύρια δολάρια εκεί πάνω στο Διάστημα όταν έχουμε πιεστικά προβλήματα εδώ κάτω στη Γη;». Αυτό το ερώτημα πρέπει να αντικατασταθεί από ένα πιο διαφωτιστικό: «Ως ένα ποσοστό του ενός δολαρίου που πλήρωσα σε φόρους σήμερα, ποιο είναι το συνολικό κόστος του συνόλου των διαστημικών τηλεσκοπίων και των πλανητικών ανιχνευτών των ΗΠΑ, των οχημάτων ρόβερ στον Άρη, του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, του πρόσφατα τερματισθέντος διαστημικού λεωφορείου, των τηλεσκοπίων που περιμένουν να μπουν σε τροχιά και των αποστολών που περιμένουν να πετάξουν;». Η απάντηση είναι το ήμισυ ενός σεντ. Κατά τη διάρκεια της εποχής του χιλιοτραγουδισμένου Απόλλωνα, η κορύφωση των δαπανών της NASA (το 1965 - 66) ανήλθε σε λίγο περισσότερο από τέσσερα σεντς ανά δολάριο φόρου. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες αποκαταστήσουν την χρηματοδότηση για τη NASA ακόμη και στο ένα τέταρτο εκείνου του επιπέδου - μια δεκάρα για κάθε δολάριο φόρου - η χώρα θα μπορούσε να ανακτήσει την υπεροχή της σε έναν τομέα που διαμόρφωσε την άνοδό της στον εικοστό αιώνα.

Ακόμη και σε δύσκολους οικονομικούς καιρούς, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ένα αρκετά πλούσιο έθνος για να αγκαλιάσουν μια επένδυση στο δικό τους μέλλον με έναν τρόπο που θα οδηγήσει την οικονομία, τις συλλογικές φιλοδοξίες της χώρας, και, πάνω απ' όλα, τα όνειρα των επόμενων γενεών. Φανταστείτε τον ενθουσιασμό όταν η NASA, ενισχυμένη από ένα πλήρως χρηματοδοτούμενο μακροπρόθεσμο σχέδιο, αρχίζει να επιλέγει τους πρώτους αστροναύτες που θα περπατήσουν στον Άρη. Σήμερα, αυτοί οι φιλομαθείς επιστήμονες και μελλοντικοί εξερευνητές βρίσκονται στο γυμνάσιο. Καθώς θα γίνονται διασημότητες τους οποίους άλλοι θα προσπαθούν να μιμηθούν, οι Ηνωμένες Πολιτείες για άλλη μια φορά θα γίνουν μάρτυρες του πώς οι διαστημικές φιλοδοξίες μπορούν να διαμορφώσουν τη μοίρα των εθνών.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/137277/neil-degrasse-tyson/the-ca...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr