Το παράδειγμα του Μεξικό

Τα καρτέλ άρχισαν να σηκώνουν το ανάστημά τους στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν αρκετές μεξικανικές ομάδες λαθρεμπορίου ναρκωτικών, που μέχρι τότε διακινούσαν μαριχουάνα, δημιούργησαν μια διασύνδεση με τα καρτέλ της κοκαΐνης στην Κολομβία και, για μια καθορισμένη αμοιβή ανά κιλό, άρχισαν να μεταφέρουν ναρκωτικά στις Ηνωμένες Πολιτείες για λογαριασμό τους. Μέχρι τη δεκαετία του 1990, οι Κολομβιανοί είχαν αρχίσει να πληρώνουν τους Μεξικανούς με ποσότητες του ίδιου του προϊόντος, ζητώντας από τους νέους εταίρους τους να καθιερώσουν τα δικά του δίκτυα διανομής στις Ηνωμένες Πολιτείες και αλλού. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας, τα μεξικανικά καρτέλ είχαν αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό τα κολομβιανά και άρχισαν να διαφοροποιούν τη γκάμα των «προϊόντων» τους, πουλώντας ναρκωτικές ουσίες όπως ηρωίνη και μεθαμφεταμίνες παράλληλα με την κοκαΐνη. Επίσης, επεκτάθηκαν και σε άλλες μορφές οργανωμένου εγκλήματος, εκβιάζοντας νόμιμες επιχειρήσεις, κάνοντας απαγωγές για λύτρα και συμμετέχοντας στην παράνομη διακίνηση ανθρώπων. Ένα από τα καρτέλ έφτασε μέχρι του σημείου να κλέψει και να πωλήσει αργό πετρέλαιο της μεξικανικής κυβέρνησης από αγωγούς που διέτρεχαν τα εδάφη του καρτέλ.

Γύρω στην αλλαγή του αιώνα, τα καρτέλ είχαν γίνει τόσο ισχυρά που η μεξικανική κυβέρνηση θεώρησε ότι δεν μπορούσε να κάνει πολλά για να τους εναντιωθεί. Ο άμεσος προκάτοχος του Καλντερόν, ο Βισέντε Φοξ, προτίμησε να κάνει ότι δεν βλέπει το πρόβλημα, ενώ ο Ερνέστο Ζεντίγιο, ο οποίος προηγήθηκε του Φοξ, προσπάθησε να αντεπιτεθεί, αλλά διαπίστωσε ότι κάθε επιχείρηση που διέταζε να διεξαχθεί ετίθετο σχεδόν αμέσως σε κίνδυνο γιατί οι εκπρόσωποι της επιβολής του νόμου είχαν εξαγοραστεί. Τόσο ο Ζεντίγιο όσο και ο Φοξ ήθελαν να αντιμετωπίσουν την ατιμωρησία των καρτέλ, αλλά έμαθαν ότι οι αδύναμοι και διεφθαρμένοι θεσμοί επιβολής του νόμου στο Μεξικό δεν έστεκαν στο ύψος της αποστολής τους.

Μέχρι το 2006, η δύναμη των καρτέλ είχε φτάσει στο απόγειό της. Ο Καλντερόν άρχισε να εργάζεται αμέσως μετά την εκλογή του και η μάχη ξεκίνησε σχεδόν αμέσως. Λίγο πριν ο Καλντερόν αναλάβει τα καθήκοντά του, η Familia Michoacana είχε σφάξει τα μέλη ενός αντίπαλου καρτέλ και πέταξε τα κομμένα κεφάλια τους πάνω στην πίστα ενός νυχτερινού κλαμπ. Ο Καλντερόν, όταν ανέλαβε την προεδρία, συνειδητοποίησε ότι δεν μπορούσε να βασιστεί στην ομοσπονδιακή αστυνομία, την Agencia Federal de Investigación (AFI), προκειμένου να αποκαταστήσει την τάξη ή να εντοπίσει τους δράστες. Μετά από έρευνα, ο Καλντερόν ανακάλυψε ότι η AFI ήταν πλημμυρισμένη στη διαφθορά. Με τα χρόνια, τα καρτέλ είχαν δωροδοκήσει όχι μόνο τους περιφερειακούς διοικητές της AFI αλλά και υψηλού επιπέδου αξιωματικούς στην πόλη του Μεξικού, την έδρα του οργανισμού. Πράγματι, στις αρχές του 2008, ο δεύτερος υψηλότερος αξιωματούχος του AFI, συνελήφθη για τη λήψη εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων ως δωροδοκία από το καρτέλ Sinaloa. Εσωτερικές έρευνες αποκάλυψαν ότι όταν στελέχη της AFI πήγαιναν να συλλάβουν έμπορους ναρκωτικών, τα μέλη του καρτέλ συχνά τους δωροδοκούσαν εκ των προτέρων.

Η τοπική αστυνομία ήταν ακόμη πιο αναξιόπιστη. Όντες συχνά στο μισθολόγιο των καρτέλ στις αντίστοιχες περιοχές τους, οι αστυνομικοί όχι μόνο δεν συνεργάζονταν με την ομοσπονδιακή αστυνομία, αλλά συχνά προστάτευαν τα καρτέλ και τους ηγέτες τους. Η δημοτική αστυνομία ήταν ακόμα χειρότερη: χρονίως υποεκπαιδευμένη, κακοπληρωμένη και συχνά διεφθαρμένη.
Με περιορισμένες επιλογές, ο Καλντερόν στράφηκε στον στρατό, ο οποίος επειδή ποτέ δεν είχε συμμετάσχει σε έρευνα ή ενεργήσει εναντίον των καρτέλ, παρέμεινε σχετικά απρόσβλητος από την επιρροή τους. Ο Καλντερόν χρησιμοποίησε το στρατό ως μια επίδειξη δύναμης σε περιοχές που πλήττονται από τη βία των καρτέλ, όπως η Σιουδάδ Χουάρες, η Michoacán και η Veracruz, ώστε να στοχεύσουν χειρουργικά, να συλλάβουν, και, εάν είναι απαραίτητο, να σκοτώσουν τους ηγέτες των καρτέλ. Ωστόσο, ο Καλντερόν κατανοεί ότι ο στρατός μόνος του δεν θα μπορούσε να συντρίψει τα καρτέλ. Για να γίνει αυτό, θα χρειαστούν δυνάμεις ικανές να περιπολούν στις αστικές περιοχές, να συλλέγουν πληροφορίες και στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη δίωξη των διακινητών ναρκωτικών - λειτουργίες που μόνο εξειδικευμένες υπηρεσίες επιβολής του νόμου θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν. Για να κερδίσει αυτόν τον πόλεμο, ο Καλντερόν χρειάζεται αστυνομικούς στους οποίους θα μπορεί να βασιστεί.

ΦΡΑΓΜΟΣ ΣΤΗ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ

Ο Καλντερόν προχώρησε στη μεταρρύθμιση των μεξικανικών υπηρεσιών επιβολής του νόμου χρησιμοποιώντας μια στρατηγική με τρία σκέλη: τη δημιουργία μιας νέας επαγγελματικής ομοσπονδιακής αστυνομίας, την αναδιάρθρωση κάθε μιας από τις 32 τοπικές αστυνομικές δυνάμεις δίνοντάς τους και την ευθύνη της απαξιωμένης δημοτικής αστυνομίας και την αναδόμηση του δικαστικού και σωφρονιστικού συστήματος.

Ο Καλντερόν ξεκίνησε τις προσπάθειές του με την ομοσπονδιακή αστυνομία. Απηυδισμένος με τη διαφθορά της AFI, την κατάργησε τον Μάιο του 2009 και δημιούργησε μια εντελώς νέα δύναμη. Η νέα ομοσπονδιακή αστυνομία ξεκίνησε από το μηδέν, προσλαμβάνοντας καλά ελεγμένους απόφοιτους κολλεγίων, εκπαιδεύοντάς τους σε μια νέα ακαδημία αστυνομίας και προσφέροντάς τους υψηλότερες αποδοχές. Επίσης, θεσμοθέτησε παγκόσμιας κλάσης πρότυπα κατά της διαφθοράς και ένα αυστηρό τμήμα Εσωτερικών Υποθέσεων.