Η άνοδος και η πτώση του HOMO ECONOMICUS | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η άνοδος και η πτώση του HOMO ECONOMICUS

Ο μύθος του ορθολογικού ανθρώπου και η χαοτική πραγματικότητα

Ας δούμε μερικά. Ο αμερικανός ψυχολόγος Solomon Asch εξέτασε την ασφυκτική πίεση που ασκεί η κοινωνία στην ατομική κρίση. Ο Asch εξέταζε ομάδες εννέα ατόμων, εκ των οποίων οι οχτώ ήταν συνεργάτες του και το ένα ήταν το πραγματικά υπό εξέταση άτομο. Στη συνέχεια ζητούσε από όλη την ομάδα να απαντήσει σε μια σειρά από δώδεκα ερωτήσεις, ενώ το υπό εξέταση άτομο άκουγε τις περισσότερες από τις απαντήσεις των άλλων πριν απαντήσει και αυτό ενώπιον της ομάδας. Οι σωστές απαντήσεις ήταν προφανείς, αλλά οι συνεργάτες του Asch έδιναν σκόπιμα λανθασμένες απαντήσεις στις εφτά από τις δώδεκα ερωτήσεις. Αντιμέτωπα με μια ομάδα ανθρώπων που έδινε ομόφωνα άλλες απαντήσεις περίπου το 1/3 των ανυποψίαστων ατόμων που εξετάστηκαν έδιναν επίσης λάθος απάντηση προκειμένου να μην έρθουν σε αντίθεση με την ομάδα. Σημειώνεται ότι η οικονομική θεωρία υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει κοινωνία και σχέσεις μεταξύ ατόμων αλλά μόνο σχέση μεταξύ ατόμου και αγαθού.

Σε πείραμα των Tversky και Kahneman, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να υπολογίσουν το ποσοστό των κρατών του ΟΗΕ που είναι Αφρικανικές χώρες. Ωστόσο, πριν επιλέξουν τους ζητήθηκε να γυρίσουν ένα τροχό της τύχης (όμοιο με αυτό που χρησιμοποιούν σε τηλεπαιχνίδια) με αριθμούς από το 1 μέχρι το 100. Όπως έδειξε το πείραμα αν ο τροχός της τύχης σταματούσε σε μικρό αριθμό οι συμμετέχοντες είχαν την τάση να εκτιμούν επίσης μικρό αριθμό αφρικανικών κρατών – μελών του ΟΗΕ ενώ αντίθετα αν ο τροχός σταματούσε σε μεγάλο αριθμό έδιναν κατά πολύ μεγαλύτερο αριθμό κρατών. Όταν καλούμαστε να εκτιμήσουμε ένα μέγεθος που δεν ξέρουμε έχουμε την τάση να επηρεαζόμαστε ακόμα και από τυχαία γεγονότα.

Όπως προκύπτει από την εμπειρία τα σφάλματα, οι αστοχίες και οι κακοί υπολογισμοί είναι ο κανόνας, όχι η τελειότητα. Ο homo sapiens, δεν είναι μια ψυχρή αριθμομηχανή υπολογισμού της ικανοποίησης που αντλεί από κάθε επιμέρους δράση, αλλά, πολλά περισσότερα. Είναι πλάσμα πολυσύνθετων ψυχικών και νοητικών διεργασιών και διαθέσεων που η δυναμική αλληλεπίδραση με το κοινωνικό δίκτυο και το περιβάλλον οδηγεί στις πιο απρόβλεπτες αντιδράσεις και συμπεριφορές.

Ο homo sapiens, δηλαδή όλοι εμείς, παραμένει ένα αινιγματικό πλάσμα: οι αισθήσεις, η γλώσσα, η λειτουργία της μνήμης και της αντίληψης, η σκέψη, ο τρόπος λήψης αποφάσεων, η νοημοσύνη και ο συναισθηματικός κόσμος αποτελούν πολύπλοκες λειτουργικές δομές τις οποίες κατανοούμε σε περιορισμένο βαθμό.

Όλα αυτά τα άβολα ευρήματα επιστημών όπως η βιολογία, η κοινωνιολογία, η ανθρωπολογία, η νευρωεπιστήμη, η ψυχολογία κ.α. η Οικονομική Επιστήμη επιλέγει να τα αγνοεί και να τα θεωρεί εκτός θέματος, επιμένοντας σε μια ακραία απλοποιημένη προσέγγιση της ανθρώπινης φύσης και στην πεποίθηση της απόλυτης υπεροχής της ελεύθερης αγοράς.

Οπότε, τι πρέπει να περιμένουμε από το μέλλον; Η γνώση ως θεμελιώδης αξία είναι εκείνη που μπορεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο να προστατεύσει τον άνθρωπο από τα τυχαία δεινά της ζωής του. Και το βιβλίο «Η άνοδος και η πτώση του Homo Economicus» αποτελεί μια καλή γνωστική βάση για την οικονομία όπως έχει εξελιχθεί μέχρι σήμερα.

[1] http://homoeconomicusanodosptosi.wordpress.com/

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr