Οι μαχητές του χαρτοφύλακα

Μια από τις πραγματικά απογοητευτικές πτυχές της ιστορίας του Πακιστάν είναι η αποκάλυψη αποδεικτικών στοιχείων ότι, στις κρίσιμες στιγμές, η κεντρική γραφειοκρατία της χώρας έδωσε στους κυβερνώντες της εκάστοτε εποχής ορθολογικές και σοφές συμβουλές, απλώς και μόνο για να αγνοηθεί από αυτούς.

Το 1952, για παράδειγμα, ο G. Ahmed, υπουργός Εσωτερικών του Πακιστάν, κάλεσε τον πρωθυπουργό Khwaja Nazimuddin να συγκρατήσει τα μέλη του κόμματός του από το να διαχειρίζονται το κράτος σαν να ήταν ιδιοκτησία τους, να εγκαταλείψει την χειραγώγηση των θρησκευτικών φονταμενταλιστών για να αποκομίσει βραχυπρόθεσμα πολιτικά κέρδη και να επικεντρωθεί στη χάραξη πολιτικής. Ο Ναζιμουντίν αγνόησε τον Αχμέντ. Τον Μάρτιο του 1953, σεκταριστικές ταραχές ξέσπασαν στην Πουντζάμπ καθώς αντίπαλες φατρίες του κυβερνώντος κόμματος ευθυγραμμίστηκαν με θρησκευτικούς φονταμενταλιστές. Ο Γενικός Κυβερνήτης και ο στρατός βρήκαν την ευκαιρία να διώξουν τον Ναζιμουντίν, εγκαθιδρύοντας την γραφειοκρατία και την υπεροχή του στρατού επί της εκλεγμένης κυβέρνησης.

Ομοίως, στις αρχές και τα μέσα της δεκαετίας του 1980, ο Syed Ijlal Haider Zaidi, ο υπουργός Θεσμών (υπεύθυνος για τις διοικητικές αποσπάσεις και μεταθέσεις εντός της πολιτικής γραφειοκρατίας) παρήγαγε μια σειρά από προφητικές περιλήψεις για τον Zia-ul Haq, τον τρίτο στρατιωτικό δικτάτορα του Πακιστάν. Τα κείμενά του αφορούσαν στην ανάγκη για μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης και αποκατάσταση της επαρχιακής διοίκησης. Ο Ζαΐντι πρότεινε μια σειρά από εφικτές λύσεις, όπως η δημιουργία εξειδικευμένων ελίτ πολιτικών υπηρεσιών για τη διαχείριση της εκπαίδευσης, της υγείας και των υποδομών, την αποκατάσταση της επιτόπου εποπτείας και την ενίσχυση των επαρχιακών κυβερνήσεων. Αυτά όλα θα μπορούσαν να είχαν υλοποιηθεί, λόγω των σχετικά υγιών οικονομικών του Πακιστάν εκείνη τη χρονική στιγμή. Αντ' αυτού, ο Ζία επέλεξε να μην κάνει τίποτα.

Το 2000, ο Zafar Iqbal Rathore, ένας συνταξιούχος αστυνομικός που υπηρετούσε ως πρόεδρος των Ομάδων Έρευνας για την Αστυνομική Μεταρρύθμιση του Πακιστάν, συμβούλεψε το τέταρτο στρατιωτικό καθεστώς της χώρας, αυτό με επικεφαλής τον Περβέζ Μουσάραφ, να δημιουργήσει ουδέτερους φορείς που θα εποπτεύουν τις μεταθέσεις, τις προαγωγές και την πειθαρχία των αξιωματικών. Αυτό είχε ως στόχο να μειώσει τις αυθαιρεσίες μέσα στην κρατική μηχανή, ξεκινώντας με το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης επεκτεινόμενο τελικά σε άλλους πολιτικούς τομείς. Η συμβουλή του είχε την ίδια μοίρα με τις προηγούμενες αξιόλογες προσπάθειες να δοθούν συμβουλές στους κυβερνώντες.

Έκτοτε, τα προβλήματα που εντόπισαν ο Αχμέντ, ο Ζαΐντι και ο Ραθορί έχουν ενταθεί. Τώρα, η ικανότητα του κράτους να αντιμετωπίσει κάθε ένα από αυτά, πόσο μάλλον την δυσλειτουργία που κρύβεται πίσω από όλα μαζί, είναι αμφίβολη. Αυτό που συνέδεε όλες τις συμβουλές των προαναφερθέντων ανδρών ήταν η ιδέα ότι το κράτος έπρεπε να είναι λιγότερο αυθαίρετο και ότι οι κυβερνώντες πρέπει να δεχτούν κάποια θεσμική αυτονομία: Κάθε βαθμίδα της κυβέρνησης (ομοσπονδιακό, επαρχιακό και τοπικό επίπεδο) χρειάζεται επαρκή ανεξαρτησία για να ανταποκριθεί σε συγκεκριμένες ανάγκες. Και ότι απαιτείται μια ικανή, με κίνητρα, καλά αμειβόμενη, νομοταγής και αποτελεσματική δημόσια διοίκηση. Οι δημόσιοι υπάλληλοι θα είναι η πρώτη γραμμή στον αγώνα κατά των αρχέγονων πιέσεων - συγγένεια, οικογένεια, φυλή, αίρεση, και ούτω καθεξής - που κράτησε πίσω τη χώρα. Θα λειτουργούν σαν παράγοντες εναρμόνισης. Αυτή η σοφή συμβουλή ως συνήθως έπεφτε στο κενό, γιατί είναι αντίθετη με τη διεστραμμένη λογική του πακιστανικού πολιτισμού της εξουσίας.

Παραδοσιακά, τα κράτη της Νότιας Ασίας ήταν οργανωμένα σε τρεις βασικές αρχές. Πρώτον, ότι το κράτος ήταν η προσωπική περιουσία του ηγεμόνα. Δεύτερον, ότι η διαχείριση του κράτους απαιτεί από τον κυβερνήτη να διορίσει δικούς του πιστούς υπηρέτες στο στρατό, στις δημόσιες υπηρεσίες καθώς και στα θρησκευτικά ιδρύματα. Τρίτον, ότι ο κυβερνήτης ήταν έδινε λόγο στον θεό και δεν μπορούσε να αμφισβητηθεί νομίμως.

Στην πράξη, αυτό σήμαινε ότι οι ηγέτες της Νότιας Ασίας ασκούσαν αυθαίρετη εξουσία μέσω και επί των υπαλλήλων τους, που ήταν εξαιρετικά ανασφαλείς και μπορούσαν να απομακρυνθούν ανά πάσα στιγμή για κάποιο καπρίτσιο του κυβερνήτη. Αφού αυτό θα μπορούσε να συμβεί ανά πάσα στιγμή, οι υπηρέτες των αρχόντων οδηγήθηκαν να λεηλατούν όσο το δυνατόν περισσότερο πλούτο για όσο χρόνο μπορούσαν. Ο Kautilya, πρωθυπουργός του ιδρυτή της δυναστείας Mauryan (περ. 320 π.Χ.) σύγκρινε περίφημα τους υπηρέτες του αυτοκράτορα με τα ψάρια στη θάλασσα, θεωρώντας ότι είναι αδύνατον να υπολογιστεί πόσο νερό έπιναν. Στην αυτοκρατορία Mughal, μερικές εκατοντάδες ανώτεροι στρατιωτικοί και πολιτικοί αξιωματούχοι υπέκλεπταν κατά κανόνα περισσότερο από το ήμισυ του συνόλου των εσόδων του κράτους, συγκεντρώνοντας τεράστιες περιουσίες. Κατανάλωναν όσο περισσότερο μπορούσαν και όσο πιο γρήγορα μπορούσαν, δεδομένου ότι η ικανότητα του αυτοκράτορα να αποσύρει την εύνοιά του και να κατάσχει τις περιουσίες τους κυριαρχούσε πάντοτε.

Κάτω από την βρετανική βασιλεία (Raj), ο οποίος διαδέχθηκε επισήμως τους Mughals το 1858, οι αποικιοκράτες προσπάθησαν να ξαναφτιάξουν τη Νότια Ασία, καθ’ ομοίωσίν τους. Είχαν μεγάλη εκτίμηση στους θεσμούς, το κράτος δικαίου, την αξιοκρατία και την κοινωνική υπεροχή έναντι του στρατού. Προσπάθησαν να ενσταλάξουν αυτές τις αξίες στους υποτελείς τους και έτσι έσπειραν την Νότια Ασία με τις βασικές πολιτιστικές προϋποθέσεις της συνταγματικής δημοκρατίας. Ένα παράδειγμα ήταν η σταθερή ανάπτυξη της τοπικής αυτοδιοίκησης, οργανωμένης στην αρχή της αυτο-φορολογίας. Ένα άλλο ήταν η πρόσληψη δημοσίων υπαλλήλων τόσο από την Αγγλία όσο και από την Ινδία μέσω διαγωνισμών.