Η Κίνα σκάβει | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Κίνα σκάβει

Πώς το Πεκίνο στρίμωξε την αγορά σπανίων γαιών
Περίληψη: 

Τις τελευταίες δεκαετίες, η Κίνα έχει καταστεί η κορυφαία στον κόσμο παραγωγός σπάνιων γαιών, δηλαδή μιας ομάδας από ορυκτά «κλειδιά» για την κατασκευή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Τώρα, το Πεκίνο έχει αρχίσει να θεσπίζει ελέγχους τιμών και εξαγωγικές ποσοστώσεις για να ανεβάσει τις τιμές, αλλά το σχέδιο είναι πιθανό να αποτύχει.

Ο DAMIEN MA είναι αναλυτής για την Κίνα στο Eurasia Group.

Τον Σεπτέμβριο του 2010, αφότου συνελήφθη στην Ιαπωνία ένας Κινέζος καπετάνιος αλιευτικού σκάφους σε αμφισβητούμενα ύδατα στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας, το Πεκίνο φέρεται να απάντησε παρακρατώντας σπάνιες γαίες που προορίζονταν για το Τόκιο, μια ομάδα από 17 ορυκτά που χρησιμοποιούνται σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Απόκρυφα ονόματα όπως δημήτριο, δυσπρόσιο και λανθάνιο - στοιχεία που καταλαμβάνουν το κάτω μέρος του «περιοδικού πίνακα» στοιχείων και των οποίων οι μοναδικές ιδιότητες τα καθιστούν ιδανικά υλικά στις μπαταρίες που δίνουν ισχύ στα iPhones και σε ηλεκτρικά οχήματα - απέσπασαν ξαφνικά την παγκόσμια προσοχή. Δεν έχει σημασία αν το Πεκίνο όντως πραγματοποίησε την απειλή του (οι ανταποκρίσεις είναι λίγο θολές σχετικά με αυτό) αλλά η ζημιά είχε ήδη γίνει: Ο κόσμος είχε ξυπνήσει από το γεγονός ότι η υπέρμετρη εξάρτηση από την Κίνα για προμήθειες σπανίων γαιών θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την αλυσίδα διεθνούς εφοδιασμού υψηλής τεχνολογίας.

Σήμερα, η Κίνα παράγει περισσότερο από το 90% της παγκόσμιας προσφοράς σπάνιων γαιών, αλλά μόλις που διαθέτει περίπου το ένα τρίτο των παγκόσμιων αποθεμάτων αυτών των στοιχείων - με τα υπόλοιπα διάσπαρτα στις Ηνωμένες Πολιτείες (13%), στην Αυστραλία (5%), κ.λπ. Δεν ήταν πάντα έτσι. Πριν από μερικές δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες ηγούνταν της παραγωγής, κυρίως μέσω ενός μεγάλου ορυχείου στην Καλιφόρνια που ανήκει στην εταιρεία εξόρυξης Molycorp. Αλλά, καθώς οι περιβαλλοντικοί κανονισμοί της Καλιφόρνια αυστηροποιήθηκαν στη δεκαετία του 1990, οι δαπάνες αυξήθηκαν και τα κέρδη μειώθηκαν, ωθώντας την αμερικανική βιομηχανία τελικά να κλείσει το ορυχείο.

Εν τω μεταξύ, η Κίνα άρχισε να αναλαμβάνει τον ρόλο του παγκόσμιου προμηθευτή, υπό την ώθηση της υποτιθέμενης διακήρυξης του Κινέζου πατριάρχη Deng Xiaoping ότι «υπάρχει πετρέλαιο στη Μέση Ανατολή, αλλά υπάρχουν σπάνιες γαίες στην Κίνα». Τις τελευταίες δεκαετίες, η κινεζική παραγωγή σπάνιων γαιών εκτινάχθηκε στα ύψη, πάνω από την αντίστοιχη μείωση της παραγωγής αλλού. Και οι καταναλωτές πλήθυναν συνηθίζοντας σε αυτό που φαινόταν να είναι η Κίνα ένας χαμηλού κόστους και αξιόπιστος προμηθευτής.
Ωστόσο, πίσω από την βιτρίνα της σταθερότητας βρίσκεται μια βιομηχανία που χαρακτηρίζεται από κακοδιαχείριση. Κατ' αρχάς, η αντίληψη περί αφθονίας αυτών των πόρων οδήγησε σε μια γενική αδιαφορία για αποτελεσματική και σταδιακή παραγωγή. Κατά τις πρώτες ημέρες του πυρετού των κινεζικών σπάνιων γαιών, η διατήρηση των πόρων ήταν μια δευτερεύουσα σκέψη, καθώς οι ιδιώτες επιχειρηματίες, διαβλέποντας μια προσοδοφόρα αγορά έσπευσαν με ορμή. Πολλά από αυτά τα μικρής κλίμακας ανθρακωρυχεία λειτουργούν ανεπίσημα και ανησυχούν ελάχιστα για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ήταν τόσα πολλά που η κινεζική κυβέρνηση δεν μπορούσε να τα παρακολουθήσει όλα.

Όμως, οι επιμέρους προσπάθειές τους αθροίζονται. Μεταξύ του 1990 και του 2000, η κινεζική παραγωγή σπάνιων γαιών απογειώθηκε από μόλις 16.000 τόνους σε 73.000 τόνους. Και στην επόμενη δεκαετία, η Κίνα ουσιαστικά μονοπωλεί την εξόρυξη σπανίων γαιών. Στο απόγειό της το 2009, η Κίνα αντιπροσώπευε 129.000 από τους συνολικούς 132.000 τόνους που παράγονται σε όλο τον κόσμο - με άλλα λόγια, το 97% της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής. Εν τω μεταξύ, εξήγαγε περίπου το 40% με 50% της παραγωγής της.
Ωστόσο, καθώς η ζήτηση για αυτές τις πρώτες ύλες αυξανόταν, το Πεκίνο γινόταν όλο και περισσότερο δυσαρεστημένο για το ότι «πωλούσε χρυσό στους ξένους στην τιμή των κινεζικών ραδικιών» όπως λέει μια κινεζική έκφραση. Οι εθνικιστικές φωνές στην κινεζική αρθρογραφία των εφημερίδων υποστήριζαν ότι η Κίνα θα πρέπει να δημιουργήσει ένα καρτέλ σαν τον ΟΠΕΚ για τις σπάνιες γαίες ή ένα στρατηγικό απόθεμα. Οι εκκλήσεις ήταν χρωματισμένες με μια ατεκμηρίωτη άποψη μεταξύ πολλών Κινέζων ότι η Ιαπωνία κρατούσε ένα τέτοιο στρατηγικό απόθεμα για τον εαυτό της, στο οποίο είχε κρύψει σπάνιες γαίες που είχαν εισαχθεί από την Κίνα στην διάρκεια 20 ετών.

Επιπλέον, οι ίδιες σοβινιστικές φωνές παραπονούνταν ότι οι ανεπτυγμένες χώρες μεταθέτουν στην Κίνα τη βρώμικη δουλειά της εξόρυξης των σπανίων γαιών από το έδαφος, ενώ καρπώνονταν την προστιθέμενη αξία από το σχεδιασμό εξελιγμένων προϊόντων που χρησιμοποιώντας τις σπάνιες γαίες τους. Αυτά τα επιχειρήματα χτύπησαν μια ευαίσθητη χορδή, ειδικά προς το τέλος της δεκαετίας, όταν η Κίνα κατάρτιζε το δωδέκατο Πενταετές Σχέδιο Δράσης της, όπου η τεχνολογία και η καινοτομία πήραν κεντρική θέση. Η Κίνα δεν παραιτείτο πλέον από το να είναι το εργαστήρι του κόσμου. Ήθελε να γίνει η επόμενη Γερμανία, Ιαπωνία ή Ηνωμένες Πολιτείες. Ο τρόπος για να το κάνει αυτό, δικαίως πίστευε το Πεκίνο, θα ήταν να καρπώνεται περισσότερη αξία από τα προϊόντα που εξάγει η χώρα, όπως έχει κάνει κάθε επιτυχημένο βιομηχανικό έθνος πριν από αυτήν. Σκεφτείτε το iPhone. Κάθε μια συσκευή έχει ένα κόστος κατασκευής 6,50 δολαρίων, ή αλλιώς, η αξία που απολαμβάνει η Κίνα από την συναρμολόγηση της συσκευής είναι απλώς το 3,6% του συνολικού κόστους παραγωγής. Τα περιθώρια κέρδους για την Apple είναι κοντά στο 64%, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις. Οι σπάνιες γαίες, όπως το βλέπει το Πεκίνο, θα αποτελέσουν το βασικό συστατικό της ανόδου της Κίνας στην αλυσίδα των αξιών.