Γιατί το Ιράν πρέπει να αποκτήσει την πυρηνική βόμβα

Τους τελευταίους μήνες έχουμε γίνει μάρτυρες μιας έντονης συζήτησης για τον καλύτερο τρόπο που οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ θα ανταποκριθούν στις πυρηνικές δραστηριότητες του Ιράν. Καθώς η συζήτηση μαινόταν, οι Ηνωμένες Πολιτείες ενίσχυσαν το ήδη ισχυρό καθεστώς κυρώσεων κατά της Ισλαμικής Δημοκρατίας και η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε τον Ιανουάριο ότι θα ξεκινήσει εμπάργκο για το ιρανικό πετρέλαιο την 1η Ιουλίου. Παρά το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η ΕΕ και το Ιράν πρόσφατα επέστρεψαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, μια απτή αίσθηση της κρίσης εξακολουθεί να πλανάται.

Δεν θα έπρεπε. Οι περισσότεροι Αμερικανοί, Ευρωπαίοι και Ισραηλινοί πολιτικοί σχολιαστές προειδοποιούν ότι ένα πυρηνικά εξοπλισμένο Ιράν θα ήταν η χειρότερη δυνατή έκβαση της τρέχουσας κρίσης. Στην πραγματικότητα, θα ήταν πιθανώς το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα: αυτό που πιθανότατα θα αποκαταστήσει τη σταθερότητα στη Μέση Ανατολή.

Η ΔΥΝΑΜΗ ΠΑΡΑΚΑΛΑΕΙ ΝΑ ΙΣΟΡΡΟΠΗΣΕΙ

Η κρίση για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν θα μπορούσε να λήξει με τρεις διαφορετικούς τρόπους. Πρώτον, διπλωματία σε συνδυασμό με σοβαρές κυρώσεις θα μπορούσαν να πείσουν το Ιράν να εγκαταλείψει την επιδίωξη ενός πυρηνικού όπλου. Αλλά το αποτέλεσμα αυτό είναι απίθανο: η ιστορική καταγραφή δείχνει ότι μια χώρα που προσπαθεί να αποκτήσει πυρηνικά όπλα σπάνια αποθαρρύνεται. Η τιμωρία ενός κράτους μέσω οικονομικών κυρώσεων δεν εκτροχιάζει αποφασιστικά το πυρηνικό του πρόγραμμα. Παράδειγμα η Βόρεια Κορέα, η οποία κατάφερε να φτιάξει πυρηνικά όπλα παρά τους αμέτρητους γύρους κυρώσεων από τα Ηνωμένα Έθνη και τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας. Εάν η Τεχεράνη κρίνει ότι η ασφάλειά της εξαρτάται από την κατοχή πυρηνικών όπλων, οι κυρώσεις είναι απίθανο να αλλάξουν το σκεπτικό της. Στην πραγματικότητα, η προσθήκη ακόμα περισσότερων κυρώσεων τώρα θα μπορούσε να κάνει το Ιράν να αισθάνεται ακόμα πιο ευάλωτο, δίνοντας ακόμα ένα λόγο να επιδιώξει την προστασία του με το ύστατο αποτρεπτικό όπλο.

Το δεύτερο δυνατό αποτέλεσμα είναι ότι το Ιράν σταματά τις δοκιμές για πυρηνικό όπλο, αλλά αναπτύσσει μια εναλλακτική ικανότητα, την ικανότητα να κατασκευάσει και να δοκιμάσει ένα πυρηνικό όπλο αρκετά γρήγορα. Το Ιράν δεν θα είναι η πρώτη χώρα που θα αποκτήσει ένα εξελιγμένο πυρηνικό πρόγραμμα, χωρίς να φτιάξει τελικά μια πραγματική βόμβα. Η Ιαπωνία, για παράδειγμα, διατηρεί μια τεράστια πολιτική πυρηνική υποδομή. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι θα μπορούσε να παραγάγει ένα πυρηνικό όπλο σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Μια τέτοια εναλλακτική δυνατότητα θα μπορούσε να ικανοποιήσει τις εγχώριες ανάγκες των πολιτικών ηγετών του Ιράν εξασφαλίζοντας τους σκληροπυρηνικούς ότι μπορούν να απολαμβάνουν όλα τα οφέλη που έχει μια πυρηνική βόμβα (όπως η αυξημένη ασφάλεια), χωρίς τα μειονεκτήματα (όπως η διεθνής απομόνωση και καταδίκη). Το πρόβλημα είναι ότι η εναλλακτική ικανότητα μπορεί να μην λειτουργήσει όπως θα έπρεπε.

Τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους Ευρωπαίους συμμάχους τους κατά κύριο λόγο τους απασχολεί ο πολεμικός εξοπλισμός, οπότε μπορεί να δεχτούν ένα σενάριο στο οποίο το Ιράν σταματά πριν την κατασκευή ενός πυρηνικού όπλου. Ωστόσο, το Ισραήλ έχει καταστήσει σαφές ότι θεωρεί απαράδεκτη απειλή ακόμα και μόνο μια αυξημένη ιρανική ικανότητα πυρηνικού εμπλουτισμού. Είναι πιθανό, λοιπόν, ότι μια επαληθεύσιμη δέσμευση από το Ιράν ότι σταματά την κατασκευή ενός πυρηνικού όπλου θα μπορούσε να κατευνάσει τις μεγάλες δυτικές δυνάμεις, αλλά θα άφηνε ανικανοποίητους τους Ισραηλινούς. Το Ισραήλ θα φοβόταν λιγότερο ένα δυνητικό πυρηνικό όπλο από όσο ένα πραγματικό και ως εκ τούτου πιθανόν θα συνεχίσει τις επικίνδυνες προσπάθειές του να ανατρέψει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν μέσω σαμποτάζ και δολοφονιών – κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει το Ιράν στο συμπέρασμα ότι μια εναλλακτική ικανότητα είναι τελικά αποτρεπτικά ανεπαρκής και ότι μόνο ο πραγματικός πυρηνικός εξοπλισμός μπορεί να του παρέχει την ασφάλεια που επιδιώκει.

Η τρίτη πιθανή έκβαση της αντιπαράθεσης είναι ότι το Ιράν συνεχίζει την τρέχουσα πορεία του και προχωράει σε δημόσια δοκιμή ενός πυρηνικού όπλου. Αμερικανοί και Ισραηλινοί αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι αυτή η εξέλιξη θα είναι απαράδεκτη, υποστηρίζοντας ότι ένα πυρηνικό Ιράν είναι μια εξαιρετικά τρομακτική προοπτική, αποτελώντας ακόμη και μια ζωτική απειλή. Τέτοια διατύπωση είναι χαρακτηριστική των μεγάλων δυνάμεων, οι οποίες ιστορικά ενοχλούνται κάθε φορά που μια άλλη χώρα αρχίζει να αναπτύσσει ένα δικό της πυρηνικό όπλο. Ωστόσο, μέχρι τώρα, κάθε φορά που μια άλλη χώρα έχει καταφέρει να βρει το δρόμο της ως το πυρηνικό κλαμπ, τα άλλα μέλη πάντα αλλάζουν πλεύση και αποφασίζουν να ζήσουν με αυτή την νέα κατάσταση. Στην πραγματικότητα, μειώνοντας τις ανισορροπίες σχετικά με την στρατιωτική δύναμη, τα νέα πυρηνικά κράτη προσφέρουν γενικά περισσότερη περιφερειακή και διεθνή σταθερότητα, όχι λιγότερη.

Το περιφερειακό πυρηνικό μονοπώλιο του Ισραήλ, το οποίο έχει αποδειχθεί εξαιρετικά ανθεκτικό μέσα στις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, έχει προκαλέσει μεγάλη αστάθεια στη Μέση Ανατολή. Σε καμία άλλη περιοχή του κόσμου δεν υπάρχει ένα μοναχικό, ανεξέλεγκτο πυρηνικό κράτος. Είναι το πυρηνικό οπλοστάσιο του Ισραήλ και όχι η επιθυμία του Ιράν να αποκτήσει ένα αντίστοιχο οπλοστάσιο, που έχει συμβάλει περισσότερο στη σημερινή κρίση. Η ισχύς, στο κάτω – κάτω, παρακαλεί να είναι ισορροπημένη. Αυτό που είναι εκπληκτικό στην περίπτωση του Ισραήλ είναι ότι πέρασε τόσος πολύς καιρός για να αναδυθεί ένας πιθανός εξισορροπιστής.

Φυσικά, είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί το Ισραήλ θέλει να παραμείνει η μοναδική πυρηνική δύναμη στην περιοχή και γιατί είναι πρόθυμο να χρησιμοποιήσει βία για να εξασφαλίσει αυτό το καθεστώς. Το 1981, το Ισραήλ βομβάρδισε το Ιράκ για να αποφευχθεί η πρόκληση στο πυρηνικό μονοπώλιο του. Έκανε το ίδιο στη Συρία το 2007 και τώρα εξετάζει παρόμοια δράση κατά του Ιράν. Αλλά αυτές οι πράξεις που έχουν επιτρέψει στο Ισραήλ να διατηρήσει το πυρηνικό προνόμιό του βραχυπρόθεσμα, προβάλλουν μία ανισορροπία που δεν είναι βιώσιμη σε μακροπρόθεσμη βάση. Η αποδεδειγμένη ικανότητα του Ισραήλ να χτυπήσει πιθανούς πυρηνικούς αντιπάλους ατιμωρητί έχει αναπόφευκτα κάνει τους εχθρούς του να επιθυμούν να αναπτύξουν τα μέσα για να αποτρέψουν το Ισραήλ από το να κάνει πάλι τα ίδια. Με τον τρόπο αυτό, οι σημερινές εντάσεις εξηγούνται καλύτερα όχι ως τα πρώτα στάδια μιας σχετικά πρόσφατης ιρανικής πυρηνικής κρίσης, αλλά μάλλον ως το τελικό στάδιο μιας δεκαετούς πυρηνικής κρίσης στη Μέση Ανατολή που θα σταματήσει μόνο όταν αποκατασταθεί η ισορροπία στρατιωτικής ισχύος.

ΑΒΑΣΙΜΟΙ ΦΟΒΟΙ

Ένας λόγος που ο κίνδυνος ενός πυρηνικού Ιράν έχει χονδροειδώς διογκωθεί είναι ότι η συζήτηση γύρω από αυτό έχει διαστρεβλωθεί από άστοχες ανησυχίες και θεμελιώδεις παρανοήσεις για το πώς συμπεριφέρονται τα κράτη γενικά στο διεθνές σύστημα. Η πρώτη εξέχουσα ανησυχία, η οποία υποσκελίζει πολλές άλλες, είναι ότι το ιρανικό καθεστώς είναι εγγενώς παράλογο. Παρά τη διαδεδομένη πεποίθηση περί του αντιθέτου, η ιρανική πολιτική δεν γίνεται με «τρελομουλάδες», αλλά με απόλυτα υγιείς αγιατολάχ που θέλουν να επιβιώσουν ακριβώς όπως οποιοιδήποτε άλλοι ηγέτες. Παρά το γεγονός ότι οι ηγέτες του Ιράν επιδίδονται σε εμπρηστική ρητορική μίσους, δεν εμφανίζουν καμία τάση αυτοκαταστροφής. Θα ήταν σοβαρό λάθος για τους πολιτικούς στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ να συμπεράνουν κάτι διαφορετικό.

Όμως, είναι ακριβώς αυτό που έχουν κάνει πολλοί αξιωματούχοι και οι αναλυτές στις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Απεικονίζοντας το Ιράν ως παράλογο μπόρεσαν να υποστηρίξουν ότι η λογική της πυρηνικής αποτροπής δεν ισχύει για την Ισλαμική Δημοκρατία. Αν το Ιράν αποκτήσει πυρηνικά όπλα, προειδοποιούν, δεν θα διστάσει να τα χρησιμοποιήσει σε ένα πρώτο χτύπημα ενάντια στο Ισραήλ, ακόμα κι αν κάτι τέτοιο θα προκαλέσει μαζική ανταπόδοση και τον κίνδυνο να καταστραφούν όλα όσα το ιρανικό καθεστώς θέλει διακαώς να διατηρήσει.

Αν και είναι αδύνατο να είναι κανείς σίγουρος περί των ιρανικών προθέσεων, είναι πολύ πιο πιθανό ότι αν το Ιράν επιθυμεί πυρηνικά όπλα, είναι για να πετύχει την δική του ασφάλεια και όχι για να βελτιώσει τις επιθετικές του δυνατότητες (ή να καταστρέψει τον εαυτό του). Το Ιράν μπορεί να είναι αδιάλλακτο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και προκλητικό έναντι των κυρώσεων, αλλά ακόμα ενεργεί για να εξασφαλίσει τη δική του προστασία. Οι ηγέτες του Ιράν δεν προσπάθησαν, για παράδειγμα, να κλείσουν τα Στενά του Ορμούζ, παρά την θορυβώδη ανακοίνωση προειδοποιήσεων ότι θα μπορούσαν να το πράξουν αφότου η ΕΕ ανακοίνωσε την εφαρμογή του προγραμματισμένου εμπάργκο επί του ιρανικού πετρελαίου τον Ιανουάριο. Το ιρανικό καθεστώς σαφώς συμπέρανε ότι δεν ήθελε να προκαλέσει αυτό που σίγουρα θα ήταν μια ταχεία και καταστροφική αμερικανική απάντηση σε μια τέτοια κίνηση.

Παρ' όλα αυτά, ακόμη και ορισμένοι παρατηρητές και πολιτικοί οι οποίοι αποδέχονται ότι το ιρανικό καθεστώς εξακολουθεί να είναι ορθολογικό ανησυχούν ότι ένα πυρηνικό όπλο θα το αποθρασύνει, παρέχοντας στην Τεχεράνη μια ασπίδα που θα της επιτρέψει να δρα πιο επιθετικά και να αυξήσει την υποστήριξή της στην τρομοκρατία. Ορισμένοι αναλυτές φοβούνται ακόμη ότι το Ιράν θα προμηθεύσει αμέσως πυρηνικά όπλα σε τρομοκράτες. Το πρόβλημα με αυτές τις ανησυχίες είναι ότι βρίσκονται σε αντίθεση με τα πεπραγμένα κάθε κράτους που κατέχει πυρηνικά όπλα, ξεκινώντας από το 1945. Η ιστορία δείχνει ότι όταν οι χώρες αποκτούν τη βόμβα, αισθάνονται όλο και πιο ευάλωτες και αποκτούν πλήρη επίγνωση ότι τα πυρηνικά όπλα τις κάνουν πιθανούς στόχους στα μάτια των μεγάλων δυνάμεων. Αυτή η συνειδητοποίηση αποθαρρύνει τα πυρηνικά κράτη από τολμηρές και επιθετικές δράσεις. Η μαοϊκή Κίνα, για παράδειγμα, έγινε πολύ λιγότερο πολεμοχαρής μετά την απόκτηση πυρηνικών όπλων το 1964, και η Ινδία και το Πακιστάν έχουν γίνει πολύ πιο επιφυλακτικές από τη στιγμή που απέκτησαν πυρηνικά. Δεν υπάρχει σοβαρός λόγος να πιστεύουμε ότι το Ιράν θα σπάσει αυτή την παράδοση.

Όσον αφορά τον κίνδυνο μιας μεταβίβασης πυρηνικών προς τρομοκράτες, καμία χώρα δεν θα μπορούσε να μεταφέρει πυρηνικά όπλα χωρίς να διατρέξει υψηλό κίνδυνο να αποκαλυφθεί. Οι αμερικανικές δυνατότητες παρακολούθησης θα αποτελούσαν σοβαρό εμπόδιο, όπως και η εντυπωσιακή και αυξανόμενη ικανότητα των Ηνωμένων Πολιτειών στον εντοπισμό της πηγής του σχάσιμου υλικού. Επιπλέον, οι χώρες δεν μπορούν ποτέ να έχουν τον πλήρη έλεγχο ή ακόμη και να προβλέψουν τη συμπεριφορά των τρομοκρατικών ομάδων που χρηματοδοτούν. Όταν μια χώρα όπως το Ιράν αποκτά πυρηνική δυνατότητα, έχει κάθε λόγο να διατηρήσει τον απόλυτο έλεγχο του οπλοστασίου της. Στο κάτω - κάτω, η κατασκευή μιας βόμβας είναι δαπανηρή και επικίνδυνη. Δεν θα ήταν λογικό να χαρίσει το προϊόν της επένδυσης αυτής σε ομάδες που δεν μπορεί να εμπιστευθεί ή να διαχειριστεί.

Μια άλλη συχνά εκφρασμένη ανησυχία είναι ότι εάν το Ιράν αποκτήσει τη βόμβα, άλλα κράτη της περιοχής θα ακολουθήσουν το παράδειγμά του, γεγονός που θα οδηγήσει σε μια κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών στη Μέση Ανατολή. Όμως, η πυρηνική εποχή είναι τώρα σχεδόν 70 ετών, και μέχρι στιγμής, οι φόβοι περί διάδοσης έχουν αποδειχθεί αβάσιμοι. Η καθαρή έννοια του όρου «διάδοση» σημαίνει μια ταχεία και ανεξέλεγκτη εξάπλωση. Τίποτα τέτοιο δεν έχει συμβεί. Στην πραγματικότητα, από το 1970 υπήρξε αισθητή επιβράδυνση στην εμφάνιση νέων πυρηνικών κρατών. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύει κανείς ότι το φαινόμενο αυτό θα αλλάξει τώρα. Σε περίπτωση που το Ιράν γίνει η δεύτερη πυρηνική δύναμη της Μέσης Ανατολής από το 1945, είναι μάλλον απίθανο ότι θα σηματοδοτήσει την έναρξη μιας πυρηνικής διολίσθησης. Όταν το Ισραήλ απέκτησε τη βόμβα στη δεκαετία του 1960, ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση με πολλούς από τους γείτονές του. Τα πυρηνικά όπλα του ήταν μια πολύ μεγαλύτερη απειλή για τον αραβικό κόσμο από όσο είναι σήμερα το πρόγραμμα του Ιράν. Αν ένα πυρηνικό Ισραήλ δεν προκάλεσε κούρσα εξοπλισμών τότε, δεν υπάρχει κανένας λόγος να το κάνει τώρα ένα πυρηνικό Ιράν.

ΜΕΙΝΕΤΕ ΗΣΥΧΟΙ

Το 1991, οι ιστορικά αντίπαλες χώρες Ινδία και Πακιστάν, υπέγραψαν μια συνθήκη που συμφωνούν να μην στοχεύουν η μια τις πυρηνικές εγκαταστάσεις της άλλης. Συνειδητοποίησαν ότι πολύ πιο ανησυχητική από την πυρηνική αποτρεπτική ισχύ του αντιπάλου ήταν η αστάθεια που παράγεται από τις σχετικές προκλήσεις. Από τότε, ακόμη και σε περιόδους υψηλών εντάσεων και επικίνδυνων προκλήσεων, οι δύο χώρες διατήρησαν την ειρήνη. Το Ισραήλ και το Ιράν θα έκαναν καλά να εξετάσουν αυτό το προηγούμενο. Εάν το Ιράν γίνει πυρηνικό, το Ισραήλ και το Ιράν θα αποτρέπουν το ένα το άλλο, όπως κάνουν πάντα οι πυρηνικές δυνάμεις. Δεν έχει υπάρξει ποτέ ένας πλήρους κλίμακας πόλεμος ανάμεσα σε δύο πυρηνικά κράτη. Μόλις το Ιράν διασχίσει το πυρηνικό κατώφλι, η αποτροπή θα εφαρμοστεί, έστω και αν το ιρανικό οπλοστάσιο είναι σχετικά μικρό. Καμία άλλη χώρα της περιοχής δεν θα έχει κίνητρο να αποκτήσει την δική της πυρηνικό ικανότητα και η τρέχουσα κρίση θα λυθεί τελικά, οδηγώντας σε μια Μέση Ανατολή που θα είναι πιο σταθερή από ό, τι είναι σήμερα.

Για το λόγο αυτό, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους δεν πρέπει να αναλάβουν τον κόπο να εμποδίσουν τους Ιρανούς να αναπτύξουν ένα πυρηνικό όπλο. Η διπλωματία μεταξύ του Ιράν και των μεγάλων δυνάμεων θα πρέπει να συνεχιστεί, γιατί οι ανοικτές γραμμές επικοινωνίας κάνουν τις δυτικές χώρες να αισθάνονται καλύτερα απέναντι σε ένα πυρηνικό Ιράν. Αλλά οι σημερινές κυρώσεις στο Ιράν μπορεί να αποσυρθούν: βλάπτουν πρωτίστως τους απλούς Ιρανούς, χωρίς σοβαρό λόγο.

Το πιο σημαντικό είναι ότι οι πολιτικοί και οι πολίτες στον αραβικό κόσμο, την Ευρώπη, το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει αισθάνονται άνετα με το γεγονός ότι η ιστορία έχει δείξει πως όπου εμφανίζονται πυρηνικές δυνατότητες, το ίδιο κάνει και η σταθερότητα. Όταν πρόκειται για πυρηνικά όπλα, τώρα όπως και πάντα, ίσως τα περισσότερα να είναι καλύτερα.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/137731/kenneth-n-waltz/why-iran-s...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr