Πώς κάνει μπίζνες ο Τσάβες | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πώς κάνει μπίζνες ο Τσάβες

Ο σοσιαλισμός του 21ου αιώνα και το Χρηματιστήριο της Βενεζουέλας που απογειώνεται

Στο πλαίσιο αυτό, τα έχει καταφέρει. Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, ο Τσάβες εθνικοποίησε περίπου 100 μεγάλες επιχειρήσεις και περίπου 900 μικρότερης σημασίας, ενώ επεξέτεινε τον δημόσιο τομέα αυξάνοντας την απασχόληση σε αυτόν από το 15% στο 19% του εργατικού δυναμικού. Έχει επιβαρύνει τον ιδιωτικό τομέα με επαχθείς ρυθμίσεις και ελέγχους τιμών, φορτώνοντας τις επιχειρήσεις με υψηλό κόστος. Εσκεμμένα ανατίμησε το νόμισμα της χώρας, γεγονός που αποθάρρυνε τις εξαγωγές και διευκόλυνε τις εισαγωγές. Για να επιβιώσουν, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις έπρεπε να γίνουν εισαγωγικοί λιανοπωλητές και όχι τοπικοί παραγωγοί. Έτσι, οι εισαγωγές αυξήθηκαν και οι εξαγωγές του ιδιωτικού τομέα, έχουν ουσιαστικά καταρρεύσει, πέφτοντας το 2010 κατά 55% έναντι του 1998. Και τέλος, οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε δολάρια από μόνες τους, επειδή δεν εξάγουν. Ο μόνος τρόπος για να βρουν μετρητά είναι να χτυπήσουν την πόρτα της κυβέρνησης. Αλλά το Καράκας πωλεί δολάρια μόνο σε πολύ υψηλές τιμές και κάτω από αυστηρούς ελέγχους. Οι επιχειρήσεις είναι υποχρεωμένες να διατηρούν πολύ καλές σχέσεις με το κράτος.

Το αποτέλεσμα είναι ένας συρρικνωμένος, άκρως αντιπαραγωγικός, όλο και περισσότερο εξαρτώμενος από το κράτος (κι όμως ακόμη πολύ κερδοφόρος) ιδιωτικός τομέας. Η χρηματιστηριακή αγορά της Βενεζουέλας το καταδεικνύει - το χρηματιστήριο έχει ανεβεί στα ύψη κατά τη διάρκεια της θητείας του Τσάβες, ανατιμημένο κατά 870% μεταξύ του 2000 και του 2010, ξεπερνώντας κατά πολύ τις αγορές μετοχών στις ομολογουμένως πιο καπιταλιστικές χώρες, όπως είναι η Χιλή (275%), η Βραζιλία (299%) και το Μεξικό (554%). Οι επιχειρήσεις κερδίζουν από την απόκτηση πιστοποιητικών για εισαγωγές ή από μια προνομιακή ισοτιμία ή με την δωροδοκία κρατικών αξιωματούχων προκειμένου να αποκτήσουν προνομιακές συμβάσεις και εξαιρέσεις από τους κανονισμούς. Λίγες είναι οι εταιρείες που αναζητούν κέρδη από επενδύσεις στη δική τους δουλειά.

Η χρηματιστηριακή αγορά της Βενεζουέλας επισκιάζει όχι μόνο τα χρηματιστήρια άλλων χωρών, αλλά, κατά ειρωνεία της τύχης για ένα σοσιαλιστικό κράτος, και τα κέρδη των εργαζομένων στην ίδια την χώρα. Οι πραγματικοί μισθοί στη Βενεζουέλα έχουν καταρρεύσει σχεδόν κατά 40% από το 2000 (δείτε το διαδραστικό γράφημα). Αλλού στην περιοχή, οι πραγματικοί μισθοί είτε έχουν βελτιωθεί είτε παρέμειναν σταθεροί.

Αυτή η περίεργη σχέση με τον ιδιωτικό τομέα εξηγεί τόσο το μέτρια υψηλό εκλογικό όριο του Τσάβες όσο και το μετρίως χαμηλό εκλογικό του κατώφλι. Εκεί που στις περισσότερες χώρες οι κυβερνήσεις πειραματίζονται με διάφορες μορφές σχέσεων με τον ιδιωτικό τομέα για την προώθηση της ανάπτυξης, στη Βενεζουέλα το κράτος προσπαθεί να προχωρήσει μόνο του. Ως εκ τούτου, ο Τσάβες δεν μπορεί να διαλαλήσει επιτεύγματα για αύξηση θέσεων εργασίας, αύξηση μισθών, βελτίωση υποδομών, επέκταση της μεσαίας τάξης και άλματα στον τομέα της εκπαίδευσης που πραγματοποιούνται αλλού στις αναδυόμενες αγορές. Αυτό είναι ένα βάρος για την προεκλογική εκστρατεία του.

Ωστόσο, η υστέρηση του ιδιωτικού τομέα λειτουργεί θαυμάσια ιδεολογικά, καθώς επιτρέπει στον Τσάβες να κομπάζει με την αντι-καπιταλιστική ρητορική του. Στην προεκλογική του εκστρατεία, κατηγορούσε τακτικά τον ιδιωτικό τομέα για αρπακτική αποθησαύριση. Διαμαρτύρεται για το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις δεν παράγουν αρκετά ή δεν δημιουργούν θέσεις εργασίας αρκετά γρήγορα. Τις κατηγορεί ότι στηρίζονται στις εισαγωγές και εκπατρίζουν τα κέρδη τους (και ως εκ τούτου συνεργάζονται με τον διεθνή καπιταλισμό). Η ρητορική του για έναν παραπαίοντα ιδιωτικό τομέα επιτρέπει στο κράτος να απεικονίζει τον εαυτό του ως την μόνη ελπίδα για τους φτωχούς. Για να μετακινήσει τις μάζες προς την μεσαία τάξη, το κράτος δεν μπορεί να δράσει μόνο του - ο ιδιωτικός τομέας πρέπει επίσης να δημιουργήσουν καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει στη Βενεζουέλα, παρά το γεγονός ότι συμβαίνει παντού αλλού στη Λατινική Αμερική. Από πολλές απόψεις, φυσικά, ο Τσάβεζ έχει δίκιο. Ο ιδιωτικός τομέας έχει ατροφήσει. Αυτό που αποφεύγει να αναφέρει, όμως, είναι ότι τα προβλήματα τα προκάλεσε η κυβέρνηση.

Έτσι η στρατηγική του Τσάβες ήταν να κρατήσει την προεκλογική συζήτηση στο ιδεολογικό επίπεδο, υπογραμμίζοντας τα προβλήματα του καπιταλισμού. Δεδομένου ότι αυτά τα προβλήματα είναι τόσο ορατά στη Βενεζουέλα, η ιδεολογική επίθεσή του βρίσκει απήχηση. Και επειδή υπήρξε κάποια ανακούφιση από τη φτώχεια, αλλά όχι αρκετή ανάπτυξη της μεσαίας τάξης, εξακολουθεί να υπάρχει ένα εκλογικό σώμα που πείθεται από την αυτο-περιγραφή του Τσάβες ως ο μεγαλύτερος πάροχος ευημερίας στην ιστορία της χώρας.

Αλλά σε αυτή την εκστρατεία, ο Τσάβες πιέζει τα πράγματα. Δημοκοπώντας, απεικόνισε το καθεστώς του ως εγγυητή της τάξης στην χώρα, και, ως εκ τούτου την καλύτερη επιλογή για τις επιχειρήσεις και τους φιλικούς προς τις επιχειρήσεις ψηφοφόρους. Σε πολλές περιπτώσεις φέτος, ο Τσάβες όντως είπε ότι όταν ψηφίζουν υπέρ αυτού ψηφίζουν για τη σταθερότητα και, ως εκ τούτου, για περισσότερα κέρδη. Στη Λατινική Αμερική, το επιχείρημα ότι το κράτος υπάρχει για να προστατεύει τη χώρα, και ειδικά τις επιχειρήσεις, από την πολιτική αναταραχή χρονολογείται από τις στρατιωτικές χούντες της δεκαετίας του 1970. Αποτελεί την ουσία της αντιδραστικής ιδεολογίας.

Ο Τσάβες όχι απλώς αγωνίζεται σε ιδεολογικό επίπεδο, αλλά επίσης, σχιζοφρενικά, και στις δύο άκρα του ιδεολογικού φάσματος: παρουσιάζει τον εαυτό του ως σωτήρα της Βενεζουέλας από τον καπιταλισμό και ως σωτήρα της καπιταλιστικής Βενεζουέλας.

ΕΞΟΠΛΙΣΜΕΝΟΣ ΜΕ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ