Δικαιοσύνη με κινεζικά χαρακτηριστικά

Ακριβώς πριν από 40 χρόνια, καθώς η οικογένειά μου και εγώ ολοκληρώναμε μια πολύ ευχάριστη και παραγωγική ακαδημαϊκή χρονιά στην Ιαπωνία, είχαμε την πρώτη μας ευκαιρία να επισκεφθούμε την Κίνα. Περιμέναμε για αυτό το ταξίδι περισσότερο από μια δεκαετία. Για μένα, το αποκορύφωμα της επίσκεψης ήταν μια τετράωρη συνομιλία σε δείπνο με τον πρωθυπουργό Τσου Εν Λάι. Χωρίς ποτέ να χάνει χρόνο, και πάντα καλά ενημερωμένος για κάθε έναν από τους επισκέπτες του, με κάποιο ύφος σύγχυσης ο Τσου μου είπε, «Καταλαβαίνω ότι έχετε κάνει πολλά βιβλία για το νομικό μας σύστημα». Με τη χώρα του να εξακολουθεί να αναδύεται από το χάος της Πολιτιστικής Επανάστασης, σκέφτηκα ότι ο Τσου θα μπορούσε να υπονοεί ευγενικά ότι είχα εκτιμήσει περισσότερο το κινεζικό νομικό σύστημα από ό, τι η ίδια η Κίνα.

Όπως και οι δύο γνωρίζαμε, το επίσημο νομικό σύστημα της χώρας, το οποίο είχε βασιστεί στο σοβιετικό μοντέλο, ήταν σε δεινή κατάσταση και ήταν έτσι για πολλά χρόνια. Το Εθνικό Λαϊκό Κογκρέσο, το υψηλότερο κρατικό σώμα της Κίνας, δεν λειτουργούσε. Το υπουργείο Δικαιοσύνης και η Εισαγγελία, που ήταν υπεύθυνοι για την άσκηση ποινικών διώξεων και την εποπτεία της κυβέρνησης σε νομικά θέματα, ήταν εν υπνώσει. Τα δικαστήρια ήταν σε κατάσταση κατάρρευσης. Η «αντι-δεξιά» εκστρατεία του 1957-58 είχε καταργήσει το νομικό επάγγελμα. Οι λίγες νομικές σχολές της χώρας και τα νομικά περιοδικά είχαν κλείσει. Οι θεσμικοί φορείς για την διαιτησία σε διαφορές ξένων επιχειρήσεων είχαν ατροφήσει και η Λαϊκή Δημοκρατία ήταν παθητικός παρατηρητής στους διεθνείς οργανισμούς και τις συμφωνίες που συνήθως ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ των εθνών.

Σήμερα, περισσότερα από 30 χρόνια αφότου ο ρεφορμιστής αρχηγός του κόμματος Ντενγκ Ξιαοπίνγκ (Deng Xiaoping) οδήγησε τη χώρα στην τρέχουσα πορεία της, η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική. Η Κίνα έχει τώρα ένα επίσημο, λειτουργικό νομικό σύστημα. Το Λαϊκό Κογκρέσο, μαζί με διάφορους νομικούς ειδικούς και υπηρεσίες, έχει αναπτύξει μια τεράστια ποσότητα κανόνων που καλύπτουν τους περισσότερους τομείς της δημόσιας δραστηριότητας. Η Κίνα έχει επίσης αναστήσει και ενισχύσει το δικαστικό σύστημά της, επανίδρυσε την Εισαγγελία και το Υπουργείο Δικαιοσύνης, και έχει αποκαταστήσει το νομικό επάγγελμα. Έχει τώρα περίπου 200.000 δικαστές, σχεδόν άλλους τόσους εισαγγελείς και πάνω από 215.000 δικηγόρους. Η νομική εκπαίδευση έχει ακμάσει. Υπάρχουν τώρα σχεδόν 700 νομικές σχολές και νομικά τμήματα, και αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι περνούν εξετάσεις κάθε χρόνο για να πάρουν άδεια εξάσκησης δικηγορίας. Τα νομικά περιοδικά και τα σχετικά βιβλία έχουν πολλαπλασιαστεί.

Η Κίνα έχει επεκτείνει επίσης τις διεθνείς νομικές συνεργασίες της. Συμμετέχει σε πολλές από τις παγκόσμιες πολυμερείς συνθήκες και οργανισμούς που κάποτε απέφευγε. Οι οργανισμοί αυτοί και οι συνθήκες ρυθμίζουν τα πάντα, από το εμπόριο και τις επενδύσεις ως τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Κίνα έχει επίσης ένα όλο και πιο πυκνό δίκτυο διμερών συμφωνιών. Και, από την έναρξη των μεταρρυθμίσεων της Ανοικτής Πολιτικής του Ντενγκ το 1978, νομικοί ειδικοί από τα Ηνωμένα Έθνη, διεθνείς οργανισμούς, ξένες κυβερνήσεις, πανεπιστήμια και δικηγορικά γραφεία έχουν έρθει για να συμβάλουν στην προώθηση του εκκολαπτόμενου νομικού συστήματος της χώρας. Κορυφαίοι Κινέζοι δικαστές, επίσημοι και επιστήμονες παρακολουθούν συνέδρια σε όλο τον κόσμο για να διαδώσουν το ότι η Κίνα έχει επιτέλους πετύχει τον στόχο της δημιουργίας ενός «σοσιαλιστικού νομικού συστήματος με κινεζικά χαρακτηριστικά».

90% ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ

Αυτή είναι μια ενθαρρυντική εικόνα. Αλλά είναι, επίσης, σοβαρά ελλιπής, αφού παραλείπει εντελώς την δύναμη ελέγχου που διαθέτει το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα, όχι μόνο όσον αφορά τη μεγάλη εικόνα – δηλαδή την ιδεολογία, τις συνταγματικές αρχές, την νομοθεσία και τον σχεδιασμό της νομικής εκπαίδευσης. Έχει επίσης έναν ασφυκτικό έλεγχο στις παραμικρές λεπτομέρειες: την επιλογή, την κατάρτιση, την προώθηση, και την απομάκρυνση των δικαστών και των άλλων νομικών υπαλλήλων. Υπάρχει, επίσης, η χορήγηση αδειών, ο περιορισμός, η διαγραφή από τα μητρώα και η δίωξη των δικηγόρων. Και, φυσικά, το Κόμμα μπορεί να υπαγορεύσει τα αποτελέσματα σε μεμονωμένες δικαστικές περιπτώσεις.

Μια σειρά από προβεβλημένες περιπτώσεις αφήνει ελάχιστες αμφιβολίες ότι «η πολιτική διοικεί» στην Κίνα. Σκεφτείτε τις δίκες γνωστών προσωπικοτήτων όπως ο Λιού Ξιαομπό (Liu Xiaobo), ο κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης, ο τυφλός «ξυπόλητος δικηγόρος» Τσεν Γκουανγκτσένγκ (Chen Guangcheng), ο Άι Γουέιγουέϊ (Ai Weiwei), ο αδάμαστος καλλιτέχνης και ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή η Γκου Καϊλάι (Gu Kailai), η καταδικασθείσα δολοφόνος και σύζυγος ενός έκπτωτου πλέον πολιτικού ηγέτη, του Μπο Ξιλάι (Bo Xilai). Το ΚΚΚ αγγίζει πολλές ποινικές και αστικές υποθέσεις, καθώς και εμπορικές και διοικητικές διαφορές.

Αλλά η κυριαρχία του Κόμματος δεν περιορίζεται στις περίβλεπτες δίκες. Είτε η διαφορά σχετίζεται με την προστασία του περιβάλλοντος, την ασφάλεια των τροφίμων, την ιδιοκτησία, την αναγκαστική κατεδάφιση σπιτιών, είτε την ελαττωματική κατασκευή των σχολείων που κατέρρευσαν κατά τον σεισμό στο Σιτσουάν (Sichuan) το 2008, το ΚΚΚ έχει συχνά δώσει την εντολή ότι τα δικαστήρια πρέπει να βγάζουν αποφάσεις ευνοϊκές για την κόμμα. Το κόμμα ούτε καν επιτρέπει στα δικαστήρια να ακούσουν τα παράπονα των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχουν απαχθεί από την αστυνομία ή φυλακιστεί στο ίδιο τους το σπίτι. Σε ελάχιστους από τους εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που η αστυνομία στέλνει κάθε χρόνο σε τριετή προγράμματα «επανεκπαίδευσης μέσω εργασίας» για μη ποινικά αδικήματα, τους επιτρέπεται δικαστική αναθεώρηση.

Η κομματική κυριαρχία επί του νομικού συστήματος δεν είναι ad hoc, αλλά θεσμική και συστημική. Κομματικοί και δικαστικοί ηγέτες το διακηρύττουν ανοιχτά. Η κορυφή του κινεζικού νομικού συστήματος δεν είναι το Ανώτατο Λαϊκό Δικαστήριο ή ακόμη και η Μόνιμη Επιτροπή του Κογκρέσου, στην αρμοδιότητα των οποίων είναι τα δικαστήρια. Και παρόλο που η Μόνιμη Επιτροπή του Κογκρέσου έχει την αποκλειστική εξουσία να ερμηνεύει το Σύνταγμα, στην πράξη, το κόμμα της απαγορεύει να το πράξει (εκτός απ’ ό,τι έχει σχέση με το Χονγκ Κονγκ). Η πραγματική εξουσία ανήκει στην Νομική και Πολιτική Επιτροπή της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος (PLC). Ο Ζου Γιονγκάνγκ (Zhou Yongkang), πρώην υπουργός Δημόσιας Ασφάλειας, προΐσταται της PLC και είναι επίσης ένας από τους εννέα παντοδύναμους ηγέτες της Μόνιμης Επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου του Κόμματος. Η PLC ελέγχει τα δικαστήρια, την Εισαγγελία, το υπουργείο Δικαιοσύνης, το υπουργείο Δημόσιας Ασφάλειας, το υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας, καθώς και τις δραστηριότητες του Κογκρέσου του Εθνικού Κόμματος που σχετίζονται με τους νόμους.

Εντός της PLC υπάρχει από μια πολιτικο-νομική επιτροπή που αντιστοιχεί σε κάθε επίπεδο της κυβέρνησης. Κάθε επιτροπή ελέγχει τα νομικά όργανα στο δικό του επίπεδο, συμπεριλαμβάνοντας την χρήση επιρροής για δικαστικές αποφάσεις σε ευαίσθητες υποθέσεις. Ο πρόεδρος της κάθε επιτροπής είναι γενικά ο επικεφαλής του γραφείου της δημόσιας ασφάλειας στο επίπεδο της εν λόγω επιτροπής. Όμως, λόγω της δυσαρέσκειας από αυτή την αστυνομική κυριαρχία καθώς και την διαφθορά, υπάρχει διάχυτη έλλειψη εμπιστοσύνης του κοινού στην ακεραιότητα των δικαστηρίων. Και υπάρχει ευρεία έλλειψη εμπιστοσύνης του κοινού στην ακεραιότητα των δικαστηρίων που επιτηρεί η PLC. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, το ΚΚΚ πρόσφατα άρχισε να πειραματίζεται με διάφορους νέους τρόπους επιλογής των προέδρων των επιτροπών. Και την περασμένη άνοιξη, η PLC κάλεσε άπαντες τους 3.300 προέδρους στο Πεκίνο για αρκετούς μήνες εντατικής εκπαίδευσης.

ΣΤΑΘΜΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΕΠΙΠΕΔΑ

Καθώς το ΚΚΚ ετοιμάζεται να συγκαλέσει το δέκατο όγδοο Εθνικό Συνέδριο τον Νοέμβριο, η τεράστια εξουσία που ασκείται από την PLC και από τις υποεπιτροπές της έχει γίνει ένα αμφιλεγόμενο θέμα. Ο επικεφαλής της PLC, Ζου, κατατάσσεται στον αριθμό εννέα στην ηγεσία του ΚΚΚ. Αλλά τα τελευταία χρόνια, στα μάτια κάποιων άλλων ηγετών φαίνεται σαν να έχει συσσωρεύσει μια ανησυχητική ποσότητα ισχύος. Ένα επιχείρημα που συχνά αναφέρεται είναι ότι ο προϋπολογισμός για την εσωτερική ασφάλεια της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της επιβολής του νόμου και του νομικού συστήματος, ξεπερνά πλέον τον προϋπολογισμό για την εθνική άμυνα. Υπήρξαν αναφορές ότι οι εξουσίες του πρόσφατα περιορίστηκαν.

Πιο σημαντικό είναι ότι μερικά μέλη του κόμματος έχουν προτείνει τη μείωση του μεγέθους της Μόνιμης Επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου από εννέα μέλη σε επτά. Προφανώς, η κίνηση αυτή θα είναι μια ευκαιρία για να απομακρύνουν από την ομάδα τον επικεφαλής της Πολιτικο-Νομικής Επιτροπής. Το άτομο αυτό θα ήταν πιθανό να υποβιβαστεί στις τάξεις του 25μελούς Πολιτικού Γραφείου. Η αστυνομική κυριαρχία των πολυάριθμων χαμηλότερων επιπέδων της PLC έχει επίσης αρχίσει να περιορίζεται από τους εσωτερικούς κανόνες του κόμματος. Και μερικοί φιλελεύθεροι μεταρρυθμιστές μέσα στο ΚΚΚ συνεχίζουν να πιέζουν για να σταματήσει η PLC να παρεμβαίνει σε μεμονωμένες περιπτώσεις, έναν στόχο που ο πρώην αρχηγός του κόμματος Ζάο Ζιγιάνγκ (Zhao Ziyang) υποστήριξε πριν από την πτώση του από την εξουσία το 1989.

Θα δοθεί έτσι στο δικαστικό σύστημα μεγαλύτερη αυτονομία στο εγγύς μέλλον; Η επιλογή του διαδόχου του Ζου, ακόμη και αν αυτός δεν προσκληθεί να ενταχθεί στις τάξεις της σούπερ-ελίτ της Μόνιμης Επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου, θα έχει σημαντικές συνέπειες για τη σχέση ανάμεσα στην πολιτική και το δίκαιο. Αλλά επίσης ένα μεγάλο μέρος εξαρτάται και από τις πολιτικές και τις απόψεις των νέων κορυφαίων ηγετών. Μέχρι στιγμής, μόνο δύο μέλη της επικείμενης Μόνιμης Επιτροπή μπορούν με σιγουριά να προσδιοριστούν: ο Ξι Γινπίνγκ (Xi Jinping) που θα υπηρετήσει ως ο πρόεδρος της Κίνας και ο Λι Κεκιάνγκ (Li Keqiang) οποίος θα γίνει πρωθυπουργός. Επιπλέον, δεδομένης της φύσεως του κινεζικού πολιτικού συστήματος, είναι αδύνατον να γνωρίζουμε εκ των προτέρων τι θα κάνουν οι νέοι ηγέτες μόλις αναλάβουν. Κανείς δεν φτάνει στο απόγειο της εξουσίας στην Κίνα ζητώντας πραγματικό κράτος δικαίου και νομική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο, όπως ακριβώς προτείνει μια κυβερνητική Λευκή Βίβλος για τη δικαστική μεταρρύθμιση που μόλις δημοσιεύθηκε, οι ηγέτες των κομμάτων δείχνουν αυξημένη συνειδητοποίηση για την διογκούμενη λαϊκή απαίτηση για βελτίωση του νομικού συστήματος.

Οι νέοι ηγέτες της Κίνας θα πρέπει να επιλέξουν μεταξύ της καταστολής, που παραβιάζει το νομικό σύστημα και προσθέτει κοινωνικές εντάσεις, και του να θέσουν σε κίνηση τις πολιτικές που θα οδηγήσουν στη δημιουργία ενός όλο και πιο ανεξάρτητου δικαστικού και νομικού σώματος. Αυτή η επιλογή θα προσφέρει μεγαλύτερες θεσμικές ευκαιρίες για ειρηνική επίλυση του αυξανόμενου αριθμού των κοινωνικών και οικονομικών συγκρούσεων. Αυτός ο δεύτερος δρόμος θα μειώσει την δικτατορική εξουσία, αλλά μάλλον θα παράγει τη μακροπρόθεσμη πολιτική σταθερότητα για την οποία το ΚΚΚ έχει μέχρι στιγμής προσπαθήσει μάταια. Ο Ντενγκ επέλεξε τον πρώτο δρόμο, ενώ στην Ταϊβάν ο Τσιάνγκ Τσινγκ-Κουό (Chiang Ching-Kuo), ο γιος και κληρονόμος του Τσιάνγκ Κάι-σεκ, ξεκίνησε σοφά βήματα προς την δεύτερη επιλογή, η οποία έχει φέρει τόσο την δημοκρατία όσο και το κράτος δικαίου σε αυτό που ήταν μια παραδοσιακή κινεζική κοινωνία. Δεν θα μάθουμε ποτέ τι θα μπορούσε να κάνει ο Τσου Εν Λάι, αλλά οι επόμενοι ηγέτες της Κίνας, που αποτελούν μια επιφυλακτική αλλά εκλεπτυσμένη ομάδα, μπορεί να επιλέξουν τη σταδιακή θεσμική πρόοδο.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138178/jerome-alan-cohen/courts-w...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr