Όχι πόλεμοι για το νερό | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Όχι πόλεμοι για το νερό

Πώς η κλιματική αλλαγή δεν θα οδηγήσει σε συγκρούσεις

Μεταξύ των μεγαλύτερων ποταμών της Αφρικής, ο Νείλος έχει τις μεγαλύτερες επιπτώσεις για την περιφερειακή και την παγκόσμια ασφάλεια. Οι εντάσεις όσον αφορά την πρόσβαση στον ποταμό στρέφουν ήδη την Αιθιοπία και την Αίγυπτο, δύο σημαντικούς συμμάχους της Δύσης, τον έναν εναντίον του άλλου. Η Αίγυπτος ήταν ένας σημαντικός παίκτης στην ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή και η Αιθιοπία είναι μια σημαντική περιφερειακή δύναμη στο Κέρας της Αφρικής, η οποία τώρα βοηθά άλλες αφρικανικές δυνάμεις στη μάχη κατά της Αλ Σαμπάμπ στη Σομαλία.

Με τα χρόνια, μια σειρά από διεθνείς συνθήκες επί των υδάτων έχουν δημιουργήσει κανόνες για τον ποταμό, αλλά περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό σε μικρά τμήματά του. Ειδικότερα, μόνο η Αίγυπτος και το Σουδάν είναι μέρη του Συμφώνου του Ποταμού Νείλου (του 1959), που είναι και η βασική συνθήκη που αφορά τον ποταμό. Η Αίγυπτος, η οποία είναι η πλέον κατάντη και μία από τις πιο ισχυρές χώρες της περιοχής, ήταν σε θέση να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το καθεστώς επιμερισμού των υδάτων. Οι χώρες στην ανάντη, όπως η Αιθιοπία και το Μπουρούντι, έχουν μείνει εκτός, πιεσμένες σκληρά να αξιοποιήσουν τον Νείλο για τις δικές τους ανάγκες.
Το 1999, με την ολοένα και πιο βιτριολική ρητορική μεταξύ της Αιγύπτου και της Αιθιοπίας να περιορίζει την περιφερειακή ανάπτυξη, η Παγκόσμια Τράπεζα ενίσχυσε τη εμπλοκή της στον ποταμό. Συνέβαλε στη δημιουργία ενός δικτύου επαγγελματιών διαχειριστών υδάτων, καθώς και σε μια σειρά επενδύσεων σε έναν αριθμό παραποτάμων. Παρόλα αυτά, η σύνταξη μιας νέας συμφωνίας καθυστερεί: οι χώρες στην ανάντη δεν θα θέσουν σε κίνδυνο το δικαίωμά τους να αναπτύξουν υδάτινες υποδομές ενώ οι χώρες στην κατάντη δεν θα έθεταν σε κίνδυνο την προστασία του μεριδίου τους. Το 2010, η Αιθιοπία υπέγραψε συμφωνία με ορισμένες χώρες στην ανάντη ελπίζοντας να ισορροπήσει απέναντι στην Αίγυπτο και το Σουδάν. Πιο πρόσφατα, η χώρα έχει επίσης εξαγγείλει σχέδια για να κατασκευάσει μια σειρά μεγάλων φραγμάτων στην ανάντη, τα οποία θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη σταθερότητα της περιοχής.

Μέχρι το 2050, η περιβαλλοντική κατάσταση της Λεκάνης του Νείλου θα είναι ακόμη χειρότερη. Γι' αυτό είναι σημαντικό να δημιουργηθεί μια ισχυρή και δίκαιη συνθήκη για τα ύδατα τώρα. Μια τέτοια συνθήκη θα επικεντρωθεί στους τρόπους για την αξιοποίηση του υδροηλεκτρικού δυναμικού του ποταμού ώστε να ικανοποιήσει τις ενεργειακές ανάγκες όλων των παρόχθιων κρατών, διατηρώντας παράλληλα την υγεία των οικοσυστημάτων. Η κατασκευή φραγμάτων και ταμιευτήρων ακόμα πιο ψηλά στον ποταμό θα μπορούσε επίσης να βοηθήσει ακόμα και τις ροές νερού και να διευκολύνει την γεωργική ανάπτυξη. Έργα όπως αυτά, που μετριάζουν την καταστροφή της υγείας του οικοσυστήματος και των τοπικών πληθυσμών, θα ωφελήσουν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και θα διευκολυνθεί έτσι περαιτέρω η παραποτάμια συνεργασία.

ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΑΛΗ

Μια άλλη λεκάνη νερού που προκαλεί ανησυχία είναι η λίμνη Αράλη, που μοιράζεται από το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν. Στην λεκάνη καταλήγουν δύο μεγάλα ποτάμια, ο Συρ Ντάρια και ο Άμου Ντάρια. Κατά τη διάρκεια της σοβιετικής εποχής, οι δύο ποταμοί αντιμετωπίστηκαν σχετικά αποτελεσματικά. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ωστόσο, τελείωσε αυτή την φάση. Η κύρια διαφωνία είναι τώρα μεταξύ του Κιργιστάν στην ανάντη και του Ουζμπεκιστάν στην κατάντη του Συρ Ντάρια. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, το Κιργιζιστάν χρειάζεται τρεχούμενο νερό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, ενώ το Ουζμπεκιστάν χρειάζεται να αποθηκεύει νερό για την άρδευση εκτάσεων καλλιέργειας βάμβακος αργότερα.

Οι χώρες αυτές έχουν κάνει αρκετές προσπάθειες προς την επίλυση της διαφοράς. Ειδικότερα, το Ουζμπεκιστάν στην κατάντη, το οποίο είναι πλούσιο σε καύσιμα και φυσικό αέριο, έδωσε ενέργεια στην Κιργιζία ως αποζημίωση για την διακράτηση νερού σε μεγάλες δεξαμενές μέχρι την σεζόν της βαμβακοκαλλιέργειας. Τέτοιες συμφωνίες, ωστόσο, είχαν περιορισμένη επιτυχία, επειδή είναι εύκολα χειραγωγήσιμες. Οι χώρες στην κατάντη μπορούν να δώσουν λιγότερα καύσιμα κατά τη διάρκεια μιας βροχερής χρονιάς, υποστηρίζοντας ότι χρειάζονται λιγότερο νερό από τους ταμιευτήρες στην ανάντη και οι χώρες στην ανάντη μπορεί να παραδώσουν λιγότερο νερό ως αντίποινα. Η Κιργιζία, αποθαρρυμένη και απελπισμένη για ενέργεια κατά τους χειμερινούς μήνες, σχεδιάζει να κατασκευάσει τεράστιες υδροηλεκτρικές μονάδες στην επικράτειά της. Και ένα άλλο κράτος στην ανάντη, το Τατζικιστάν, εξετάζει επίσης την υδροηλεκτρική ενέργεια για να χορτάσει τις ενεργειακές του ανάγκες. Εν τω μεταξύ, το Ουζμπεκιστάν κατασκευάζει μεγάλες δεξαμενές.

Παρά το γεγονός ότι αυτά τα σχέδια θα μπορούσαν να έχουν νόημα στο πολύ εγγύς μέλλον, είναι αναποτελεσματικά σε μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη βάση, επειδή δεν λύνουν τις πραγματικές ανάγκες των χωρών στην κατάντη για μεγάλης χωρητικότητας αποθήκευση ως προστασία απέναντι στην μεταβλητότητα του νερού σε στην διάρκεια του χρόνου. Στην πραγματικότητα, αμφότερες η Κιργιζία και το Ουζμπεκιστάν, μαζί με το Καζακστάν, θα δουν σημαντικές αυξήσεις στην μεταβλητότητα της παροχής ύδατος από τώρα και μέχρι το 2050. Και έτσι, η ανάγκη να μοιραστούν τα οφέλη των υφιστάμενων μεγάλης χωρητικότητας ταμιευτήρων στην ανάντη και να συντονίσουν τις χρήσεις των υδάτων μέσω ισχυρών και πιο αποτελεσματικών διακρατικών συμφωνιών είναι αναπόφευκτη.