Η άλλη Ρωσία

Παρ’ όλα αυτά, Ρώσοι από κάθε πτυχή του κοινωνικού φάσματος παρουσιάζουν, όπως και οι φιλελεύθεροι ακτιβιστές, έντονη επιθυμία για αλλαγή. Εστιάζουν, όμως, σε διαφορετικό σημείο. Ενώ τα πλήθη στη Μόσχα διαδηλώνουν για θεωρητικές έννοιες όπως η δικαιοσύνη και η δημοκρατία, το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης χώρας είναι έντονα μη-ιδεολογικό και ενδιαφέρεται κατά βάση για συγκεκριμένα ζητήματα τοπικού ενδιαφέροντος. Οι Ρώσοι από διάφορες περιφέρειες και κοινωνικές τάξεις ανησυχούν περισσότερο για τη ελλειμματική ικανότητα του κράτους να παρέχει ουσιώδεις υπηρεσίες, όπως η περίθαλψη, η εκπαίδευση, η στέγαση, η προσωπική ασφάλεια και η αποτελεσματική απονομή δικαιοσύνης.

Σε μια χώρα με 39 εκατομμύρια συνταξιούχους και 18 εκατομμύρια βετεράνους πολέμου, ανάπηρους και άλλους δικαιούχους προνοιακών επιδομάτων, δεν θα πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι ο λαός απαιτεί ένα ισχυρό κράτος πρόνοιας. Αυτό που είναι εντυπωσιακό (και καινούργιο) είναι η έκταση της δυσπιστίας στις τάξεις των απλών Ρώσων για τις δυνατότητες των πολιτικών του κέντρου να παρέχουν αποτελεσματικά υγειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση και άλλες υπηρεσίες, ακόμη και σε πείσμα της γενναιόδωρης χρηματοδότησης των κρατικών υπηρεσιών. Αντιθέτως, οι κάτοικοι της επαρχίας επικεντρώνουν τις ελπίδες τους σε τοπικές πρωτοβουλίες. Ακόμη και οι καταγγελίες για διαφθορά κρίθηκαν δημαγωγικές από την πλειοψηφία των συμμετεχόντων στις ομάδες εστίασης, εφόσον δεν είναι δυνατόν να συνδεθούν με συγκεκριμένες περιπτώσεις και πρακτικές ενέργειες. «Στη χώρα μας», παραπονέθηκε ένας 46χρονος άνδρας από το Ντζερζίνσκ, «ο αγώνας κατά της διαφθοράς είναι μάστιγα. Πρέπει το συντομότερο ν’ απαλλαγούμε από όλα αυτά τα δίκτυα διαφθοράς. Αλλά τι να πει κανείς για έναν συνολικό αγώνα όταν δεν μπορεί να οδηγήσει γιατί ο δρόμος είναι γεμάτος λακκούβες;».

Αν και αντίθετοι στις επαναστατικές εξάρσεις, οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες στις ομάδες εστίασης δήλωσαν ότι θα ήταν κάτι περισσότερο από ευχαριστημένοι αν δεν επρόκειτο να ξαναδούν μερικά από τα γνωστά πρόσωπα που τους κυβέρνησαν κατά την τελευταία δωδεκαετία. «Έχουμε ανάγκη από ριζική αλλαγή των κυβερνώντων», τόνισε ένας 46χρονος από το Τολιάτι. «Κουράζεσαι να βλέπεις όλους αυτούς τους τύπους που μένουν στη Δούμα για καμιά δεκαριά χρόνια χωρίς να κάνουν τίποτα», εξήγησε ένας άλλος 46χρονος από το Βλαντιμίρ.

Πράγματι, η υποχώρηση της δημοτικότητας του Πούτιν, του πρωθυπουργού Μεντβέντεφ και του κόμματός τους, της Ενωμένης Ρωσίας, είναι σχεδόν εξίσου μεγάλη στους Ρώσους της επαρχίας όσο και στις ελίτ των μεγάλων πόλεων. Η δυσαρέσκεια αυτή έχει πιο βαθιές ρίζες από όσο μπορεί να δείξει η βραδεία κάμψη της δημοτικότητας του προέδρου (στο 64% τον Ιούνιο σε σύγκριση με το ιστορικό υψηλό 88% του 2008, σύμφωνα με στοιχεία του Levada Center). Η τάση αυτή αποκαλύπτεται πιο έντονα μέσα από τα επίθετα που οι ερωτώμενοι στις δημοσκοπήσεις χρησιμοποιούν για να περιγράψουν τον αρχιστράτηγο της Ρωσίας. Σε ερωτηματολόγιο του Levada Center τον περασμένο Απρίλιο, σχετικά με τα «δυνατά σημεία» του Πούτιν, μόνο το 39% τον χαρακτήρισε «μεθοδικό, δραστήριο, ενεργητικό», δηλαδή ένα ποσοστό πολύ κατώτερο από το 62% που τον Φεβρουάριο του 2008 χαρακτήριζε με αυτά τα επίθετα τον Ρώσο ηγέτη. Ένα 18% των ερωτηθέντων απάντησε ότι είναι «έξυπνος, καλλιεργημένος» έναντι 43% και μόνο ένα 7% θεωρεί ότι είναι «ειλικρινής, αξιοπρεπής, αδιάφθορος» έναντι 24% στο παρελθόν. Απαντώντας σε άλλη ερώτηση, ποσοστό μόλις 11% δήλωσε με βεβαιότητα πως ο Πούτιν ποτέ δεν προέβη σε κατάχρηση της εξουσίας του.

Οι ομάδες εστίασης αποκάλυψαν ότι το κύρος του Πούτιν έχει τρωθεί σε εθνική κλίμακα. Αν και υπάρχουν ακόμη θύλακες ένθερμων υποστηρικτών του, περιθωριοποιούνται ολοένα και περισσότερο. Ακόμη κι εκείνοι που δήλωσαν πως ψήφισαν υπέρ του Πούτιν στις τελευταίες εκλογές, συνήθως εξηγούσαν την επιλογή τους επισημαίνοντας την έλλειψη άλλων αποδεκτών υποψηφιοτήτων. Πολλοί Ρώσοι βλέπουν στον Πούτιν και στον Μεντβέντεφ εκδηλώσεις αταβιστικού φαινομένου. Μια 43χρονη γυναίκα από τη Μόσχα είπε ότι ο Πούτιν εκπροσωπεί «ένα είδος εποχής που έχει περάσει». Και μια άλλη 46χρονη από την Τσερνογκόλοφκα συνόψισε: «οι άνθρωποι έχουν μια ροπή προς το κακό, ειδικά όταν βρίσκονται σε υψηλές θέσεις».

Για να ερευνήσει τι ζητούν οι σημερινοί Ρώσοι από έναν ηγέτη, το CSR έδειξε στους συμμετέχοντες σύντομα βίντεο με αρκετούς νέους πολιτικούς την ώρα που αγορεύουν. Και πάλι το αποτέλεσμα φανέρωσε πως οι Ρώσοι διψούν για πολιτικούς που θα επιλύουν προβλήματα μη ιδεολογικού χαρακτήρα. Ο ιδανικός υποψήφιος, είτε για τη θέση του προέδρου της χώρας ή του κυβερνήτη ή του τοπικού δημάρχου, θα πρέπει να είναι γύρω στα 40, να έχει διοικητική εμπειρία, ένα ιστορικό με απτά επιτεύγματα και ένα ακριβές, εφικτό πρόγραμμα που να ανταποκρίνεται στα πιο ουσιώδη αιτήματα των ψηφοφόρων. Η υπερβολική ή η αφηρημένη ρητορεία δοκιμάζει απλώς την υπομονή τους.

ΠΙΟ ΜΟΝΤΕΡΝΟΙ

Από τότε που τερματίστηκε η κομμουνιστική διακυβέρνηση της χώρας, η ρωσική πολιτική καθορίζεται από τη σχέση μεταξύ δύο Ρωσιών, εκ των οποίων η πρώτη απαρτίζεται από εκσυγχρονιζόμενες μητροπόλεις και μέρη πλούσια σε φυσικούς πόρους, ενώ η δεύτερη περιλαμβάνει τις καθυστερημένες επαρχίες. Από οικονομική άποψη, το μεγαλύτερο μέρος της Ρωσίας είναι εξαρτημένο από την κρατική χρηματοδότηση. Εννέα από τις συνολικά 83 περιφέρειές της παράγουν συνολικά πάνω από το μισό ΑΕΠ της χώρας. Οι υπόλοιπες χωλαίνουν. Το 2010, οι 41 περιφέρειες έλαβαν από το ομοσπονδιακό ταμείο οικονομική βοήθεια μεγαλύτερη από τα συνδυασμένα καθαρά κέρδη όλων των τοπικών επιχειρήσεών τους. Μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, μεταξύ των ετών 2007 και 2010, η ετήσια ομοσπονδιακή χρηματοδότηση των περιφερειών και των εκτός προϋπολογισμού ταμείων (π.χ. ταμεία συντάξεων και κοινωνικής ασφάλισης), εκτινάχθηκαν από το 5,7% στο 9,2% του ΑΕΠ, μια αύξηση της τάξεως των 58 δισ. δολαρίων.