Πώς οι μεταφορές συμβάλλουν στην ανάπτυξη

Η επένδυση στις μεταφορές δεν αποτελεί αυτοσκοπό και δεν είναι αυτομάτως αναπτυξιακής υφής, παρά την γενική αντίληψη της «κοινής γνώμης» ότι κάθε έργο δημιουργεί ανάπτυξη. Η σχέση των μεταφορικών επενδύσεων με την ανάπτυξη εξετάζεται με στόχο να υπογραμμίσει την ανυπαρξία νομοτελειακής σχέσης. Ειδική αναφορά γίνεται για τις διασυνοριακές και διεθνείς μεταφορές.

Ακόμη και εάν παραδοσιακά θεωρείται ότι η μεταφορική υποδομή και δραστηριότητα είναι παράγων κλειδί για την οικονομική ανάπτυξη, υπάρχουν σοβαρότατα επιστημονικά ερωτήματα για το απαιτούμενο μέγεθος και είδος της μεταφορικής υποδομής και επένδυσης τόσο για τις αστικές όσο και για τις μη αστικές περιοχές σε μια χώρα και σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο ανάπτυξης. Αυτό επιτείνεται δε ακόμη περισσότερο στη διασυνοριακή και διεθνή διάσταση του φαινομένου. Οι παρούσες τάσεις με τα περιβαλλοντικά προβλήματα, την ενεργειακή διαφοροποίηση και τις τεχνολογίες υποκατάστασης όπως των τηλεπικοινωνιών, δείχνουν ότι οι μεταφορές δεν είναι απαραίτητα συμβατές με τη βιώσιμη ανάπτυξη ούτε και τα προτεινόμενα μεγέθη και είδη μεταφορικών επενδύσεων υποδομών είναι ομόφωνα επιστημονικά αποδεκτά.

Ο τομέας των μεταφορών θεωρήθηκε ως ένας από τους βασικούς στη σύγχρονη κοινωνία εξαρτώμενος από:
• Γεωγραφικούς και δημογραφικούς παράγοντες.
• Πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες.
• Τεχνολογικούς παράγοντες.

Η υλοποίηση, ο προγραμματισμός και ο σχεδιασμός μεταφορικών υποδομών και επενδύσεων είναι ένα δύσκολο έργο, είτε πρόκειται για ολοκληρωμένη παρέμβαση είτε για προσπάθεια περισσότερο παραδοσιακή, τοπικής βελτιστοποίησης.

ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ

Ένα εθνικό σύστημα μεταφορών καθώς και η εθνική πολιτική μεταφορών πρέπει να απαντήσει στο πρώτο και βασικό ερώτημα: «Ποιός είναι ο βασικός στόχος που ζητείται να υπηρετεί το μεταφορικό σύστημα», ερώτημα το οποίο σχεδόν ποτέ δυστυχώς δεν τίθεται. Όταν δε τίθεται, τότε είμαστε αντιμέτωποι με την ισχυρή αντίθεση εθνικών και τοπικών συμφερόντων.

Οι μεταφορές είναι μέσο εξυπηρέτησης άλλων δραστηριοτήτων και στόχων και όχι στόχος ανεξάρτητος και αυτόνομος. Μερικοί από τους στόχους αφορούν στη βοήθεια και αύξηση της βιομηχανικής και αγροτικής παραγωγής ή την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, αλλά υπάρχουν και μη οικονομικοί στόχοι όπως η ενδυνάμωση της συνοχής, της συνέχειας, της ομοιογένειας και της εθνικής άμυνας της χώρας. Οι οικονομικοί και οι μη οικονομικοί στόχοι δεν είναι πάντοτε συμβατοί και προς την ίδια κατεύθυνση.

Το γεγονός ότι οι στόχοι είναι συχνά ανταγωνιστικοί ή αντιθετικοί μεταξύ τους δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στον οικονομικό αναλυτή στην προσπάθεια βελτιστοποίησης του μεταφορικού συστήματος. Η έμφαση της εξυπηρέτησης των στόχων δίνεται στην βάση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητος.

Πολυπλοκότερο γίνεται το ζήτημα στις διεθνείς και διασυνοριακές μεταφορές, όπου το εθνικό συμφέρον έρχεται σε ανταγωνισμό και συχνά σε αντίθεση με το διεθνές ή διασυνοριακό συμφέρον, απαιτώντας προσεκτικές πολιτικές και αποτιμήσεις των αναμενομένων αποτελεσμάτων. Συχνά είναι απαραίτητες αντισταθμιστικές πολιτικές τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο, για την επιτυχία του όποιου εγχειρήματος σε μια σχέση αμοιβαίου κέρδους (win-win situation), με τους διεθνείς εταίρους και τις τοπικές κοινωνίες.

Ο βαθμός που οι μεταφορές δημιουργούν ή υποστηρίζουν νέες δραστηριότητες σε μια οικονομία εξαρτάται από την ύπαρξη και πολλών άλλων παραγόντων όπως: η ποιότητα των διοικητικών δομών, η κοινωνική οργάνωση, το εκπαιδευτικό σύστημα, η ιδιοκτησία, το νομικό περιβάλλον και όλες εκείνες οι πολιτικές για την προδιάθεση μιας χώρας προς την ανάπτυξη.

Η διεθνής συνιστώσα αλλά και η διασυνοριακή προστίθενται και προσδιορίζονται σαν διαδικασίες που θα πρέπει να αυξάνουν για όλους τους παίκτες-έθνη τα κέρδη από το εγχείρημα χωρίς την πιθανότητα κάποιος εταίρος να βλάπτεται. Σε κάθε άλλη περίπτωση είτε θα πρέπει να προβλέπονται διορθωτικές αντισταθμιστικές πολιτικές ισορροπίας ή το εγχείρημα θα αποτύχει με αρνητικές γεωπολιτικές συνέπειες, που θα εκφραστούν σε άλλες ενέργειες και ζητήματα των εταίρων.

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Η επένδυση στις μεταφορές είναι μέσο για ευρύτερους στόχους και άλλες οικονομικές δραστηριότητες, λειτουργεί δε σαν καταλύτης στη ανάπτυξη, χωρίς όμως να επαρκεί ως μοναδικός παράγων.
Γίνεται συνήθως η παραδοχή για τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες ότι η μεταφορική ανάπτυξη φέρνει και οικονομική ανάπτυξη, κάτι που δεν ισχύει για τις αναπτυγμένες χώρες.

Μια και είναι δύσκολο να αποτιμηθεί αντικειμενικά πόσες επενδύσεις στις μεταφορές είναι ενδεδειγμένες για κάθε δοσμένη κατάσταση, υπάρχει τάση στην υπερεκτίμηση των αναγκών με έργα που συχνά περιττεύουν ή είναι υπερδιαστασιολογημένα και εξυπηρετούν πολιτικούς σκοπούς εθνικής και διεθνούς προβολής. Αναμφίβολα οι μεταφορές έχουν επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη, αλλά είναι επίσης ζητούμενο και απροσδιόριστο αν μπορούν να ελκύουν άλλες οικονομικές δραστηριότητες λειτουργώντας ως βασικό αίτιο δημιουργίας νέων δραστηριοτήτων.

Καλύτερη κατανομή χρήσεων γης οδηγεί σε επιτυχέστερα συστήματα μεταφορών και λιγότερου κόστους.

Οι οικονομικοί αναλυτές πραγματεύονται με την λογική της κατανομής των διαδικασιών, που ορίζει πώς να γίνει η επιλογή, αλλά όχι απαραίτητα τι να επιλεγεί. Ο αναλυτής είναι ιδιαίτερα επιτυχημένος βρίσκοντας την πλέον αποδοτική ή λιγότερο κοστοβόρα μέθοδο εκπλήρωσης ενός απλού και καλά καθορισμένου στόχου.