Το πολυπληθές κοινό του Πάπα

Η επιλογή του Μάριο Χόρχε Μπεργκόλιο, ενός 76χρονου Αργεντινού καρδινάλιου, ως 266ου ποντίφικα της Καθολικής Εκκλησίας αποδεικνύει έναν δυναμισμό και μία ευελιξία που οι επικριτές γενικά δεν συνδέουν με την εκκλησία. Κατέδειξε επίσης ότι η εκκλησία μπορεί να είναι πιο ενωμένη από όσο πολλοί αντιλαμβάνονται: για ένα θεσμικό όργανο που υποτίθεται ότι είναι διχασμένο μεταξύ της συντηρητικής Ρωμαϊκής Κουρίας (η οποία διαχειρίζεται το Βατικανό) και των μεταρρυθμιστών σε όλη την υπόλοιπη εκκλησία, το Κολέγιο των Καρδιναλίων συσπειρώθηκε γύρω από το νέο ηγέτη του αρκετά γρήγορα. Αν η θητεία του είναι κάτι σαν την άνοδό του στον παπικό θρόνο, ο Μπεργκόλιο θα επιφέρει μια νέα εποχή ανανέωσης, με έμφαση στα χριστιανικά θεμελιώδη ζητήματα όπως η φιλανθρωπία, ο λόγος του Θεού και η συμφιλίωση με τις άλλες θρησκείες.

Ο πάπας Φραγκίσκος, όπως θα ονομάζεται τώρα ο Μπεργκόλιο, αντιστέκεται στην εύκολη κατηγοριοποίηση. Πολλά έχουν ειπωθεί, φυσικά, σχετικά με το κύρος του ως ο πρώτος ποντίφικας από την Νότια Αμερική (πράγματι, ο πρώτος μη ευρωπαίος εδώ και 1.200 χρόνια). Είναι επίσης ο πρώτος Ιησουίτης στην παπική ιστορία, κάτι που αποτελεί κατά κάποιο τρόπο, ένα ακόμα πιο εντυπωσιακό ορόσημο. Έχοντας ιδρυθεί τον 16ο αιώνα ως η Κοινωνία του Ιησού, οι Ιησουίτες σήμερα αποτελούν την μεγαλύτερη θρησκευτική τάξη της εκκλησίας με φήμη ως η κορυφαία πνευματική πηγή της. Οι Ιησουίτες διαχειρίζονται εκπαιδευτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο και έχουν την τάση να αποφεύγουν θέσεις εξουσίας για χάρη του ιεραποστολικού έργου. Η ομάδα ήταν, επίσης, κάπως αμφιλεγόμενη: στην δεκαετία του 1970 και του 1980, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ΙΙ, για παράδειγμα, επέκρινε δριμύτατα κάποιους Ιησουίτες λόγω του ότι ήταν πάρα πολύ φιλελεύθεροι και πολιτικά ενεργοί.

Έτσι, όσον αφορά την γεωγραφική και την πνευματική ταυτότητά του, ο Φραγκίσκος αποτελεί «αουτσάιντερ». Είναι ένας άνθρωπος του Νέου Κόσμου με δεσμούς με τον Παλιό Κόσμο (οι γονείς του ήταν Ιταλοί μετανάστες). Είναι ο γιος ενός εργάτη σιδηροδρόμου, ο οποίος κατάφερε να γίνει ένας «πρίγκιπας της Εκκλησίας», όπως είναι γνωστοί οι καρδινάλιοι. Ο ίδιος είναι ένας φιλελεύθερος που υποστηρίζει διακαώς τους φτωχούς και καταδικάζει την κοινωνική ανισότητα και, επίσης, ένας συντηρητικός που διατηρεί μια σκληρή γραμμή κατά των αμβλώσεων και του γάμου μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου. Αν μη τι άλλο, η αδυναμία κατηγοριοποίησης των ιδιοτήτων του Φραγκίσκου θα του επιτρέψει να γεφυρώσει παλιές διαφορές.

Και υπάρχει, επίσης, ένας πρακτικός λόγος που η εκλογή του θα βοηθήσει την εκκλησία να ενωθεί. Από κάθε άποψη η Ρωμαϊκή Κουρία έχει ανάγκη από μια γενναία κάθαρση. Όπως έχουν πει οι διάφοροι παρατηρητές, η φαγωμάρα μεταξύ των υπαλλήλων της Κουρίας και η διαφθορά που αποκάλυψε το σκάνδαλο του VatiLeaks όπως εκτυλίχθηκε στα ιταλικά δικαστήρια κατά το τελευταίο έτος, συνέβαλαν στην αποχώρηση του Πάπα Βενέδικτου XVI. Με την παραίτησή του, ο Βενέδικτος προκάλεσε επίσης την υποχρεωτική παραίτηση όλων των αξιωματούχων της Κουρίας. Ο Φραγκίσκος μπορεί τώρα να «χτίσει» από την αρχή. Δεν θα βασιστεί στις ίδιες παλιές πλεκτάνες, αλλά κατά πάσα πιθανότητα θα στελεχώσει την Κουρία με περισσότερους μη-Ιταλούς – «αουτσάιντερς», όπως και ο ίδιος.

Στην σύντομη εμφάνισή του στο Μπαλκόνι της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου την Τετάρτη, ο Φραγκίσκος επεξήγησε άλλες αξίες που θα βοηθήσουν στο να εμπνευστεί η εκκλησία. Σε αντίθεση με τους προκατόχους του, οι οποίοι εμφανίστηκαν με μια mozzetta (την κοντή κόκκινη βελούδινη τελετουργική κάπα), ο Φραγκίσκος φορούσε μόνο ένα λευκό ράσο από μετάξι. Με τον τρόπο αυτό, επεσήμανε την ταπεινότητα και την απλότητα ενός πάστορα. Η ομιλία του ήταν ανάλογη και σε τόνο. Χαιρέτησε την πλατεία, λέγοντας «Καλησπέρα». Ανέφερε αμέσως το όνομα του προκατόχου του και παρότρυνε το πλήθος να πει δύο προσευχές γι’ αυτόν, κάτι που συνέβη για πρώτη φορά. Τότε έσκυψε το κεφάλι του και ζήτησε από τους ανθρώπους να προσευχηθούν και για τον ίδιο. Κάτι που επίσης συνέβαινε για πρώτη φορά. Οι 150.000 συγκεντρωμένοι άνθρωποι στην πλατεία κάτω από εκείνον σώπασαν - και προσευχήθηκαν. Στο τέλος, ο Πάπας ευχήθηκε μια ξεκούραστη νύχτα. Ήταν μια ισχυρή εικόνα απλότητας για μια εκκλησία που περιγράφεται συνήθως ως αυστηρά ιεραρχική.

Δεύτερον, ο Άγιος Φραγκίσκος είναι περισσότερο γνωστός για την παραίτησή του από όλα του τα υπάρχοντα, και για το κήρυγμα του μηνύματος του Ευαγγελίου. Θεωρούσε ότι η φτώχεια είναι ένα βασικό στοιχείο της αληθινής χριστιανικής ζωής και ήταν επίσης γνωστός για την αφοσίωσή του στα ζώα και στην φύση. Στην επιλογή του ονόματος, λοιπόν, ο νέος Πάπας, άφησε επίσης να εννοηθούν οι προθέσεις του να μιμηθεί την απλότητα του Χριστού (και να το παρουσιάσει ως εναλλακτική λύση στον σύγχρονο υλιστικό τρόπο ζωής), για να αποκατασταθεί η βάση της πίστης του Ευαγγελίου και ενδεχομένως να προωθηθεί η οικολογία - ένα θέμα που δεν σχετιζόταν πολύ με την εκκλησία μέχρι σήμερα.