Γη για την επίτευξη ειρήνης στην Κολομβία

Στην Γουατεμάλα, ένας βάρβαρος εμφύλιος πόλεμος που πυροδοτήθηκε από την άνιση κατανομή της γης σιγόβραζε για 30 χρόνια πριν τελικά να εισέλθει η Εθνική Επαναστατική Ένωση της Γουατεμάλας, μια οργάνωση-ομπρέλα που εκπροσωπεί τις τέσσερις ισχυρότερες ομάδες ανταρτών, σε διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση. Οι δύο πλευρές κατέληξαν σε συμφωνία το 1996 μετά από μια δεκαετία μεσολαβήσεων του ΟΗΕ στις διαπραγματεύσεις. Οι ειρηνευτικές συμφωνίες προέβλεπαν ότι η γη πρέπει να εξυπηρετεί μια κοινωνική λειτουργία. Για το σκοπό αυτό, τα συμβαλλόμενα μέρη δημιούργησαν ένα κτηματομεσιτικό γραφείο, το Fontierras, το οποίο και θα εξασφάλιζε την πρόσβαση των φτωχών αγροτικών πληθυσμών στην γη και θα παρείχε τους επίσημους τίτλους γης στους νέους ιδιοκτήτες.

Σήμερα, το πρόγραμμα πρόσβασης στην γη της Γουατεμάλας παρέχει πιστώσεις και φτηνά δάνεια στους αγρότες ώστε να αγοράσουν γη. Το πρόγραμμα παρέχει επίσης επιδοτήσεις για τις αγροτικές κοινότητες έτσι ώστε να μπορέσουν να κεφαλαιοποιήσουν τα αγροκτήματά τους. Μεταξύ του 1998, οπότε ξεκίνησε το πρόγραμμα, και του 2010, συνολικά 94.251 εκτάρια γης μεταφέρθηκαν σε αγρότες. Και όταν προέκυψαν συγκρούσεις για την γη, το Υπουργείο Αγροτικών Υποθέσεων μεσολάβησε στις διαφορές και μέχρι που αγόρασε και γη για τις εκτοπισμένες αγροτικές κοινότητες. Αν και η Γουατεμάλα εξακολουθεί να πάσχει από την βία που οφείλεται στα καρτέλ των ναρκωτικών, δεν έχει διολισθήσει σε εμφύλιο πόλεμο. Και παρόλο που το Fontierras λαμβάνει λιγότερη χρηματοδότηση από όση χρειάζεται και βελτιώνει μόνο οριακά την ανισότητα, έχει συμβάλλει στην άμβλυνση ελαχιστοποιώντας τις κτηματικές διαφορές που θα μπορούσαν να αποτελέσουν την θρυαλλίδα για μια ευρύτερη σύγκρουση.

Η κτηματική μεταρρύθμιση έπαιξε έναν παρόμοιο ρόλο στον εμφύλιο πόλεμο του Ελ Σαλβαδόρ, που μαινόταν για 12 χρόνια πριν μια διευθέτηση μετά από διαπραγματεύσεις τερματίσει την σύγκρουση το 1992. Ως μέρος της συμφωνίας, οι πρώην μαχητές και από τις δύο πλευρές, καθώς και οι πολίτες - υποστηρικτές της βασικής ομάδας ανταρτών της χώρας έλαβαν γη. Το πρόγραμμα μεταβίβασης της γης συνδύασε τις δυνάμεις της αγοράς με εκείνες της κυβέρνησης. Οι ιδιώτες ιδιοκτήτες και οι συνεταιρισμοί με πλεόνασμα εδαφών, πούλησαν οικειοθελώς οικόπεδα. Η εθνική Αγροτική Τράπεζα του Ελ Σαλβαδόρ λειτούργησε ως μεσίτης. Κατά την διάρκεια των πρώτων έξι χρόνων μετά τις ειρηνευτικές συμφωνίες, το 10% της γεωργικής γης της χώρας μεταφέρθηκε μέσω του προγράμματος στους αιτούντες. Μέχρι το 2000, υπήρχαν πάνω από 36.000 δικαιούχοι. Το πρόγραμμα ήταν μακριά από το να είναι τέλειο, αλλά τα επίπεδα της βίας στο Ελ Σαλβαδόρ είναι χαμηλότερα από όσο ήταν κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, και η βία πλέον συγκεντρώνεται στις αστικές περιοχές και όχι στην ύπαιθρο.

Οι εμπειρίες από την Γουατεμάλα και το Ελ Σαλβαδόρ δείχνουν ότι οι μεταρρυθμίσεις που βασίζονται στην αγορά αποτελούν μια βιώσιμη επιλογή για την επίτευξη συναίνεσης μεταξύ των διαπραγματευόμενων μερών με οδηγό την απόκτηση γης. Παρά το γεγονός ότι αυτές οι μεταρρυθμίσεις δεν εγγυώνται άμβλυνση των αγροτικών ανισοτήτων, οι προσεγγίσεις τους με βάση την ζήτηση βελτιώνουν τους πιο αποσταθεροποιητικούς παράγοντες των συγκρούσεων για την γη - δηλαδή, τις εκτεταμένες καταπατήσεις γης και τις ιδιοκτησιακές διαφορές. Οι ανεπάρκειες των μεταρρυθμίσεων της Γουατεμάλας και του Ελ Σαλβαδόρ είναι εξίσου διδακτικές. Χωρίς επαρκή παρακολούθηση, πόρους και μηχανισμούς για την επιβολή μιας συμφωνίας, οι μεταρρυθμίσεις για την γη είναι πιθανό να είναι ελλιπείς και να οδηγήσουν σε νέες συγκρούσεις. Έτσι, για να υπογράψει την συμφωνία ο FARC, η κολομβιανή κυβέρνηση θα πρέπει να τον πείσει ότι είναι έτοιμη και ικανή να εφαρμόσει πιστά οποιαδήποτε συμφωνία.

Για να διευκολυνθεί μια συμφωνία, η κυβέρνηση θα πρέπει να επιτρέψει στον FARC να σώσει τα προσχήματα. Θα πρέπει να τον αφήσει να λάβει εύσημα για τις προτάσεις, ακόμη και αν κάποιες από αυτές μπορεί να είναι ήδη μέρος των σχεδίων της ίδιας της κυβέρνησης. Αυτό θα βοηθήσει να κερδίσει την υποστήριξη μελών ομάδων ανταρτών που θα στηρίξουν την συμφωνία. Με την ίδια λογική, ο FARC θα πρέπει να μετριάσει τις εκκλήσεις του για «επαναστατική αγροτική μεταρρύθμιση» απλά σε «αγροτική μεταρρύθμιση». Αυτή η λεπτή αλλά σημαντική αλλαγή θα κάνει το αίτημα περισσότερο αποδεκτό από την κολομβιανή μεσαία τάξη και την ελίτ, οι οποίοι με τη σειρά τους επίσης θα στηρίξουν την συμφωνία.

Για να εξασφαλιστεί ότι οι υποσχέσεις της εφαρμογής μιας συμφωνίας είναι αξιόπιστες, πρέπει να παρέμβει η διεθνής κοινότητα. Η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Κούβα, ο Ισημερινός, η Βενεζουέλα, το Μεξικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία, η Νορβηγία, η Ισπανία, ο Οργανισμός των Αμερικανικών Κρατών, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα Ηνωμένα Έθνη, έχουν όλοι ταχθεί υπέρ των διαπραγματεύσεων, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει οδικός σαφής χάρτης για το πώς θα μπορούσαν να συνεισφέρουν. Μια επιλογή είναι να αναπτύξουν έναν διεθνή μηχανισμό ελέγχου για την παρακολούθηση της προόδου σχετικά με την τιτλοφόρηση της γης, την απόδοση γης στα θύματα του αναγκαστικού εκτοπισμού και τις ενισχύσεις στον αγροτικό τομέα με την μορφή των γεωργικών εισροών, πιστώσεων και επενδύσεων σε υποδομές. Το σχέδιο θα μπορούσε να διαμορφωθεί σύμφωνα με τα υπάρχοντα προγράμματα ανάπτυξης και τις προσπάθειες για την επανένταξη των πρώην μαχητών στην κοινωνία. Ένα τέτοιο σύστημα ελέγχου θα βοηθήσει να κρατήσει την κυβέρνηση υπεύθυνη για την εφαρμογή των πολιτικών της γης στα μάτια τόσο του λαού της Κολομβίας όσο και της διεθνούς κοινότητας. Οι χορηγοί, εν τω μεταξύ, θα μπορούσαν να συνδυαστούν με τις επενδύσεις της ίδιας της κολομβιανής κυβέρνησης σε αγορές γης και δάνεια.

Μια διαρκής ειρήνη είναι εφικτή, αλλά μόνο αν η τελική συμφωνία μεταξύ κολομβιανής κυβέρνησης και FARC είναι αξιόπιστη και διαρκής. Δεν μπορεί να είναι επαναστατική, αλλά θα μπορούσε να είναι μεταρρυθμιστική.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.