Η αδύναμη τουρκική δημοκρατία

Πίσω από την αδιαλλαξία του Τούρκου πρωθυπουργού μπορεί να διακρίνει ίσως κάποιος την αλαζονεία που προκαλεί η ισχύς. Πηχιαίοι τίτλοι για ύβρι του Ερντογάν έκαναν τον γύρο του κόσμου. Για να κατανοήσουμε, όμως, ακόμη καλύτερα τη στάση του θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι το AKP κατά την πρώτη περίοδο της διακυβέρνησης του υπέστη επιθέσεις από το κεμαλικό «βαθύ κράτος», δικαστικούς και στρατιωτικούς και έφτασε να απειλείται στο Συνταγματικό Δικαστήριο με κλείσιμο. Το γεγονός αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί ο Τούρκος πρωθυπουργός βλέπει παντού συνωμοσίες που απειλούν το όραμά του. Τον εμποδίζει, όμως, να κατανοήσει τα πραγματικά αιτήματα των συγκεντρωμένων στην πλατεία. Επιπλέον, ο Τούρκος πρωθυπουργός, πλησιάζοντας στο τέλος της θητείας του, έχοντας περιορισμένο πολιτικό χρόνο, αλλά και το βλέμμα στην Προεδρία έχει περάσει από τη φάση του ρεαλισμού, και του ορθολογισμού, στην περίοδο της επαναστατικής διακυβέρνησης, όπου εκδηλώνει τον στόχο του να αλλάξει το status quo, να πραγματοποιήσει τη συντηρητική στροφή στην Τουρκία.

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΑΒΕΒΑΙΟ

Κάποιοι έσπευσαν να παραλληλίσουν τα γεγονότα στην Κωνσταντινούπολη με τις εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο, παρομοιάζοντας την πλατεία Ταξίμ με την πλατεία Ταχρίρ. Ωστόσο, πρόκειται για εντελώς διαφορετικά φαινόμενα.

Η Αραβική Άνοιξη [4] ήρθε με έναν Τυνήσιο να αυτοπυρπολείται μέσα στην απόγνωση που προκαλεί η ζωή στην ανέχεια σε ένα αυταρχικό και διεφθαρμένο κράτος. Οι συγκρούσεις στη Συρία πήραν θρησκευτικές διαστάσεις. Οι Αιγύπτιοι που διαδήλωναν στην Ταχρίρ είχαν εντελώς διαφορετικό υπόβαθρο από εκείνο των διαδηλωτών στην Κωνσταντινούπολη. Επιπλέον, το AKP διαθέτει σχεδόν νωπή λαϊκή εντολή και η κυβέρνηση Ερντογάν δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καθεστώς ανάλογο, π.χ. του Μουμπάρακ ή του Ασσάντ. Επιδιώκει να αλλάξει το status quo και οι διαδηλωτές αντιστέκονται στην απειλή της περαιτέρω συντηρητικοποίησης, ζητώντας παράλληλα ουσιαστική Δημοκρατία.

Προς το παρόν δεν υπάρχει αντιπολίτευση ικανή να απειλήσει την εκλογική κυριαρχία του AKP και φαίνεται επίσης δύσκολο να ανασυγκροτηθεί στο κοντινό μέλλον. Οι εξελίξεις, όμως, μπορεί να έρθουν από το εσωτερικό του κόμματος, από τους μετριοπαθείς και πραγματιστές που υποστηρίζουν μια περισσότερο φιλελεύθερη ισλαμική προσέγγιση και θα θελήσουν να αποφύγουν την πόλωση στην κοινωνία. Για πολλούς η μάχη από την πλατεία Ταξίμ έχει μεταφερθεί στην ηγεσία του κυβερνώντος κόμματος. Έχει ανοίξει τη σελίδα της διαδοχής. Μπορεί το Γκεζί Παρκ να αποδειχθεί ο Τιτανικός για τον Ερντογάν. Ο δρόμος για την Προεδρία το 2014 δεν έχει κλείσει, ωστόσο δυσκολεύει. Είναι πιθανό στο απόγειο της ηγεμονίας του, τη στιγμή που εξύφαινε το σχέδιό του για μια νεο-οθωμανική Τουρκία, να μετατραπεί από ισχυρός άνδρας της Τουρκίας σε αποδιοπομπαίο τράγο στο εσωτερικό και το εξωτερικό, θυμίζοντας τη λαϊκή ρήση: «η πλεονεξία γεννά την καταστροφή».

Στο μέτωπο του εκδημοκρατισμού οι κρίσιμες μεταβλητές δεν βρίσκονται στην πλατεία Ταξίμ. Οι διαδηλωτές, η αντίδραση της αστυνομίας και η διαχείριση της κρίσης δημιούργησαν απλώς τη δομή ευκαιρίας. Η μετάβαση σε μια περισσότερο δημοκρατική Τουρκία δεν θα έρθει από την μια μέρα στην άλλη. Οι εξελίξεις θα εξαρτηθούν: στο εσωτερικό από το πώς και πόσο αργά ή γρήγορα θα εξασφαλιστεί η σταθερότητα και το ποια τάση θα επικρατήσει στο AKP, από την πορεία της οικονομίας -καθώς κάποιοι προβλέπουν ότι σύντομα θα σκάσει και στην Τουρκία μια φούσκα ακινήτων, αλλά και από τα πλήγματα που μπορεί να προκαλέσει η παρούσα αποσταθεροποιήση- και στο εξωτερικό από το πώς θα διαχειριστούν οι ΗΠΑ και η Δύση γενικότερα την απώλεια της Τουρκίας ως μοντέλο για τον μουσουλμανικό κόσμο καθώς και από τις εξελίξεις στη Συρία.

Σίγουρα η Τουρκία έχει πολύ δρόμο ακόμη για την εγκαθίδρυση μιας ουσιαστικής Δημοκρατίας. Η πλατεία Ταξίμ, όμως, σηματοδοτεί εξελίξεις για τον Ερντογάν, το AKP, την αναστολή, αν όχι την ανάσχεση, των νεο-οθωμανικών σχεδίων και τις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση. Ειδικά σε ό,τι αφορά το τελευταίο, εκτός από την ανησυχία που έχει ήδη προκληθεί στις ΗΠΑ, και τα πλήγματα στην διεθνή εικόνα του Ερντογάν η πλατεία φωτίζει και το κενό που έχει δημιουργήσει η κρίση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρ’ όλες τις αποτυχίες της σήμερα, η Ένωση με την πολιτική του «μαστιγίου και του καρότου» έχει αποδειχθεί πολλές φορές στο παρελθόν ικανός φορέας εκδημοκρατισμού και σταθερότητας. Η απώλεια της ήπιας ισχύος της Δύσης, που εκφραζόταν μέσα από τις πολιτικές και το γόητρο της Ένωσης, πιθανόν να αποδειχθεί καθοριστική για τις εξελίξεις όχι μόνο στην Τουρκία αλλά και σε όλες τις χώρες της Αραβικής Άνοιξης.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Turkey a ‘success story for the troubled IMF’ , Συνέντευξη του καθηγητή Taner Berksoy στην Hürriyet Daily News, 20-05-2013 http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-a-success-story-for-the-troubled...
[2] Νταβούτογλου Αχμέτ, Το Στρατηγικό Βάθος. Η Διεθνής θέση της Τουρκίας, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα, 2010
[3] Kouskouvelis Ilias, “Turkey’s ‘Zero Problems’ Policy”, Middle East Quarterly, December 2012
[4] Για μια εμπεριστατωμένη μελέτη του φαινομένου της Αραβικής Άνοιξης στα ελληνικά βλ. Κουσκουβέλης, Η. (επιμ.) Η Αραβική Άνοιξη, Μελέτες Διεθνών Σχέσεων, Ε.ΔΙ.ΣΕ.Ο.-Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 2012

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr