Η άνοδος των αναμορφωτών της Κίνας

Καθ΄ όλη την δεκαετία του 1980, ιλιγγιώδεις αλλαγές απομάκρυναν την χώρα από τα κυριότερα στοιχεία του κεντρικού σχεδιασμού προς την μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στις δυνάμεις της αγοράς, συμπεριλαμβανομένης της απελευθέρωσης των τιμών. Αυτές οι αλλαγές προκάλεσαν ένα κύμα πληθωριστικών πιέσεων και μια ανεξέλεγκτη κοινωνική δυσαρέσκεια, η οποία κορυφώθηκε με τις διαμαρτυρίες του 1989.

Στον απόηχο της πολιτικής αναταραχής, οι μεταρρυθμίσεις είχαν αναβληθεί για λίγο προτού αναβιώσουν το 1992, καθώς το Πεκίνο επιδίωκε να αποκαταστήσει την οικονομική δυναμική και να κερδίσει πάλι την λαϊκή υποστήριξη. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990, ένας ικανός πρωθυπουργός, ο Zhu, είχε ξεκινήσει την αναδιάρθρωση του αδύναμου και δυσκίνητου κρατικού τομέα της Κίνας και την μεταρρύθμιση του τραπεζικού συστήματος, παρά τις αποσταθεροποιητικές συνέπειες της απόλυσης εκατομμυρίων Κινέζων δημοσίων υπαλλήλων.

Η περίοδος αυτή είναι διδακτική γιατί η σημερινή κινεζική ηγεσία - υπό την πίεση των αυξημένων προσδοκιών, της κοινωνικής αποδιάρθρωσης και της λαϊκής δυσαρέσκειας - βρίσκεται και πάλι σε θέση να προσπαθεί να γεφυρώσει το χάσμα αξιοπιστίας με τους Κινέζους πολίτες. Και η νέα ηγετική ομάδα, αν μη τι άλλο ο νέος πρόεδρος Xi Jinping, αναγνώρισε δημόσια ότι το διακύβευμα είναι υψηλό. Με την επιδείνωση της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας, την αβυσσαλέα έλλειψη ασφάλειας στα τρόφιμα, την διαφθορά και την αύξηση των προσδοκιών της μεσαίας τάξης, η κινεζική διακυβέρνηση δοκιμάζεται με πρωτοφανείς τρόπους. Και δεδομένου ότι η απλή εξασφάλιση της ανάπτυξης δεν είναι πλέον επαρκής για να εξασφαλίσει την εντολή στην κυβέρνηση, η ηγεσία έχει έναν καλό λόγο για να δει τις μεταρρυθμίσεις ως μέσο αντιμετώπισης των κοινωνικών διαχωρισμών και της περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ

Ένας δεύτερος σημαντικός παράγοντας που καθοδήγησε τις μεταρρυθμίσεις της Κίνας στην δεκαετία του 1990 περιλαμβάνει τα επακόλουθα της ασιατικής οικονομικής κρίσης της περιόδου 1997 - 1998, η οποία εξέθεσε την εγγενή τρωτότητα της κινεζικής οικονομίας σε τέτοιες κρίσεις. Ο Zhu και άλλοι κινέζοι ηγέτες εκμεταλλεύθηκαν την κρίση για να οδηγήσουν την Κίνα προς τον από μακρού χρόνου στόχο της ένταξης στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Πίεσαν επιτυχώς για ένα αξιόπιστο πακέτο μεταρρυθμίσεων που προετοίμασε τις κινεζικές εταιρείες για τον παγκόσμιο ανταγωνισμό και άνοιξε την πόρτα στις εισροές ξένων κεφαλαίων. Με απλά λόγια, μια εξωτερική κρίση επέτρεψε στους εγχώριους μεταρρυθμιστές της οικονομίας να προωθήσουν σοβαρές οικονομικές και θεσμικές αλλαγές.

Αυτή η διαμορφωτική εμπειρία είναι ιδιαίτερα σημαντική σήμερα, καθώς η Κίνα συνεχίζει να αντιμετωπίζει αναταράξεις από την παγκόσμια οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008. Παρά το ότι εξήλθε από την κρίση πιο νωρίς και ισχυρότερη από σχεδόν οποιαδήποτε άλλη μεγάλη οικονομία, η Κίνα εξακολουθεί να είναι ευάλωτη με δύο τρόπους: δεν μπορεί πλέον να βασίζεται στις εξαγωγές και στερείται τα ευέλικτα νομισματικά και οικονομικά εργαλεία που θα μπορούσαν να την βοηθήσουν στην καταπολέμηση του πληθωρισμού και στο να αποφύγει το σοκ μιας άλλης οικονομικής κρίσης.

Το Πεκίνο έχει ξεπεράσει την πιο πρόσφατη καταιγίδα κυρίως επειδή διέθεσε τεράστια χρηματικά ποσά στην οικονομία - περίπου 600 δισεκατομμύρια δολάρια σε κίνητρα και περισσότερα δισεκατομμύρια σε άλλες τραπεζικές χορηγήσεις, κάτι που βοήθησε να εξορκίσουν μια συνολική κατάρρευση της οικονομικής ανάπτυξης. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα των μέσων αυτών θα μειωθεί τα επόμενα χρόνια. Η κυβέρνηση δεν μπορεί απλώς να στηρίζεται σε απανωτά προγράμματα κινήτρων και μια τέτοια στρατηγική θα οδηγούσε μόνο σε περαιτέρω εμβάθυνση των ανισορροπιών στην οικονομία της Κίνας. Πέντε χρόνια από τότε που η Κίνα πέτυχε τον μέγιστο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ κατά 13% το 2007, ο ρυθμός ανάπτυξής της έχει μειωθεί σημαντικά και η ηγεσία στοχεύει πλέον σε ένα πιο ισορροπημένο 7,5%.

ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ

Πολλές από τις μεταρρυθμίσεις της Κίνας στην δεκαετία του 1990 δεν θα ήταν δυνατές χωρίς κάποιους ισχυρούς ηγέτες που όχι μόνο αξιολόγησαν σωστά τις οικονομικές ασθένειες της χώρας, αλλά είχαν και την πολιτική βούληση να λάβουν αυστηρά μέτρα. Ο Zhu, για παράδειγμα, ήταν γνωστός για τις επιπλήξεις του σε τοπικούς αξιωματούχους για τα λάθη και τις ανεπάρκειες τους - και το συγκρουσιακό ύφος του υποστηρίχθηκε από ορισμένους συναδέλφους του στο Πεκίνο. Είναι ήδη προφανές ότι Xi και ο νέος πρωθυπουργός, Li Keqiang, διαφέρουν από τους άμεσους προκατόχους τους σε ύφος και σε τόνο. Αλλά εκτός αυτού, τα προγράμματα και οι ομιλίες τους δείχνουν ότι τουλάχιστον έχουν διαγνώσει με ακρίβεια τα δεινά που ταλανίζουν σήμερα την κινεζική οικονομία. Και, τουλάχιστον στα χαρτιά, έχουν επιβάλει πολλές σωστές λύσεις. Τον Μάρτιο, ο Li επικαλέστηκε τις «μεταρρυθμίσεις» σχεδόν είκοσι φορές κατά την πρώτη του συνέντευξη τύπου ως πρωθυπουργός.

Αλλά η μετατροπή της ρητορικής σε αξιόπιστες δράσεις θα είναι πιο δύσκολη. Οι νέοι ηγέτες της Κίνας βρέθηκαν στην εξουσία και κληρονόμησαν απλά ένα μοντέλο ανάπτυξης που του τελειώνουν τα «καύσιμα» και που υπονομεύεται από έναν συνδυασμό γήρανσης του πληθυσμού και χαμηλής κατανάλωσης στις αναπτυγμένες χώρες. Την ίδια στιγμή, πολλές κινεζικές εταιρείες, ιδίως στον δημόσιο τομέα, παραμένουν μη ανταγωνιστικές ή θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν σοβαρές οικονομικές δυσκολίες σε περίπτωση απόσυρσης των κρατικών επιδοτήσεων, συμπεριλαμβανομένων της ενέργειας και της γης.