Η γηράσκουσα δημοκρατία τής Ιαπωνίας

Τα αποτελέσματα των εκλογών της Άνω Βουλής του Σαββατοκύριακου στην Ιαπωνική Δίαιτα εξαρτήθηκαν από την αξιολόγηση των ψηφοφόρων σχετικά με το σχέδιο οικονομικής τόνωσης από τον πρωθυπουργό Σίνζο Άμπε, τις προτάσεις του για την αναθεώρηση του Συντάγματος και τις σχέσεις με τις γειτονικές χώρες. Με άλλα λόγια, ακόμη μια εκλογική διαδικασία θα περάσει με μόλις μια αναφορά στον πιο σημαντικό παράγοντα για τις προοπτικές τής χώρας: την δημογραφία.

Καμία χώρα δεν γερνά πιο γρήγορα από την Ιαπωνία. Από το 1985 μέχρι σήμερα, το ποσοστό του πληθυσμού τής Ιαπωνίας με ηλικία άνω των 65 ετών αυξήθηκε από το 10% σε σχεδόν 25%. Μέχρι το 2060, ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί περίπου στο 40%. Και από εκείνο το σημείο, ο πληθυσμός της Ιαπωνίας θα έχει συρρικνωθεί από περίπου 128 εκατομμύρια σε λιγότερο από 100 εκατομμύρια ανθρώπους.

Παρά το γεγονός ότι αυτή η μεταβολή μόλις έχει αρχίσει, βαραίνει ήδη σε μεγάλο βαθμό την εθνική οικονομία της Ιαπωνίας. Είναι ευρέως γνωστό ότι τα επίπεδα του δημοσίου χρέους της χώρας αναμένεται να αγγίξουν το 240% του ΑΕΠ το επόμενο έτος - υψηλότερο από ό, τι στην Ελλάδα. Αλλά είναι λιγότερο κατανοητό ότι ένα μέρος του χρέους της Ιαπωνίας προέρχεται από την χρηματοδότηση του εθνικού προγράμματος συνταξιοδότησης. Πράγματι, οι συνολικές δαπάνες για κοινωνικές παροχές, συμπεριλαμβανομένης της υγειονομικής περίθαλψης, των συντάξεων και της νοσηλείας για τους ηλικιωμένους, έχει πλέον ξεπεράσει τις δαπάνες όλων των άλλων κατηγοριών, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης, της άμυνας και του αγαπημένων προγραμμάτων της Ιαπωνίας, της κατασκευής γεφυρών και σηράγγων. Πολλά από αυτά τα έξοδα συνδέονται άμεσα με την αύξηση του κόστους τής φροντίδας για τους ηλικιωμένους. Το σύνολο των δαπανών της Ιαπωνίας για τους πολίτες από 65 ετών και άνω τριπλασιάστηκε τις δύο δεκαετίες πριν από το 2004 και έκτοτε συνεχίζει να αυξάνεται. Οι δαπάνες για τις οικογένειες και τους νέους, συγκριτικά, δεν έχουν αυξηθεί τόσο πολύ.

Στην Ιαπωνία, αυτά τα ζωτικής σημασίας ζητήματα υπόκεινται σε πολύ μικρή δημόσια συζήτηση. Ιδιαίτερα εν όψει των εκλογών, οι πολιτικοί αποφεύγουν την αντιμετώπιση θεμάτων που είναι ευαίσθητα για τους ηλικιωμένους, όπως η υπερβολική γενναιοδωρία τού συνταξιοδοτικού συστήματος, οι υπερβολές και οι ελλείψεις στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, καθώς και οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νέοι, οι οποίες αμβλύνουν τα ήδη χαμηλά ποσοστά γονιμότητας. Ο λόγος: τα δημογραφικά στοιχεία των ψηφοφόρων. Κατά την διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών, καθώς ο πληθυσμός της Ιαπωνίας γερνούσε, το ποσοστό των Ιαπώνων ψηφοφόρων άνω των 60 ετών έχει υπερδιπλασιαστεί, στο 44%. Συγκριτικά, τον Νοέμβριο του 2012, μόνο το 21% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων στις ΗΠΑ ήταν πάνω από 65 ετών. Εν τω μεταξύ, το ποσοστό των Ιαπώνων ψηφοφόρων στην δεκαετία των 20 ετών έχει μειωθεί από 20% το 1980 σε 13% σήμερα.

Με άλλα λόγια, η Ιαπωνία έχει δύο προβλήματα: Αντιμετωπίζει ταχεία γήρανση και οι ηλικιωμένοι πολίτες της δεν θα αφήσουν τους πολιτικούς να κάνουν τίποτα γι’ αυτό. Όσο περισσότερο η Ιαπωνία περιμένει να αντιμετωπίσει την γήρανση της κοινωνίας, τόσο υψηλότερο είναι το κόστος για την οικονομία. Η χώρα πρέπει να αρχίσει να σκέφτεται λιγότερο τους ηλικιωμένους ψηφοφόρους και περισσότερο τις νέες οικογένειες, αλλιώς οι οικονομικές προοπτικές της θα παραμείνουν σίγουρα ζοφερές.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ

Οι ηλικιωμένοι Ιάπωνες δεν χρειάζονται να ρίξουν το βάρος τους μέσω ομάδων συμφερόντων όπως η AARP, όπως κάνουν οι ηλικιωμένοι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η δομή τού πολιτικού συστήματος φροντίζει γι’ αυτούς.

Πρώτον, η υπερεκπροσώπηση των αγροτικών περιοχών στο νομοθετικό σώμα δίνει στους ηλικιωμένους μεγαλύτερη επιρροή. Η ανισότητα αυτή είναι μια κληρονομιά τής εδώ και δεκαετίες κυριαρχίας του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους αγρότες ψηφοφόρους και της αποτυχίας να συμβαδίσει με την δημογραφική αλλαγή τής χώρας. Κατά την διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, οι περισσότεροι από τους νέους τής Ιαπωνίας στην ενδοχώρα έφυγαν για τις πόλεις σε αναζήτηση θέσεων εργασίας, εγκαταλείποντας την ύπαιθρο - και όλες τις ψήφους της – στους πιο ηλικιωμένους. Παρά το γεγονός ότι υπήρξαν μεταρρυθμίσεις στο σύστημα, η φυγή των νέων από τις αγροτικές περιοχές έχει ξεπεράσει αυτές τις αλλαγές.

Ας πάρουμε τον νομό Kochi, μια από τις περιοχές της Ιαπωνίας με την ταχύτερη γήρανση. Σήμερα, ο πληθυσμός του ανέρχεται σε περίπου 760.000, το 29% των οποίων είναι άνω των 65 ετών. Το Kochi στέλνει τρεις αντιπροσώπους στην Κάτω Βουλή. Συγκρίνετε αυτό με το κατά πολύ νεότερο Chiba (όπου το 22% του πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών), έναν πολυπληθή νομό, με πάνω από έξι εκατομμύρια ανθρώπους και 13 αντιπροσώπους στην Κάτω Βουλή. Αν και έχει πολύ λιγότερα μέλη στην Δίαιτα, σε πραγματικούς όρους, το Kochi εξακολουθεί να υπερεκπροσωπείται: Μια ψηφοφορία στην τρίτη εκλογική περιφέρεια του νεαρού, πολυπληθή νομού Chiba αναλογεί μόνο σε 0.41 ψήφους συγκρινόμενη με την ψηφοφορία στο τρίτο διαμέρισμα του Kochi.

Οι μεταρρυθμίσεις τού εκλογικού συστήματος έχουν αυξήσει και τα κίνητρα των πολιτικών όσον αφορά τον χειρισμό των ηλικιωμένων. Μέχρι το 1994, όταν εισήχθησαν οι νέες εκλογικές μεταρρυθμίσεις, τα ιαπωνικά κόμματα πρότειναν τέσσερις ή πέντε υποψηφίους σε κάθε περιοχή. Το κόμμα χρειαζόταν μόνο το 20% έως 30% του συνόλου των ψήφων για να κερδίσει το σύνολο της περιοχής. Οι υποψήφιοι του κάθε κόμματος ως εκ τούτου εστίαζαν σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές, ομάδες συμφερόντων και βιομηχανίες. Τώρα, τα κόμματα προτείνουν μόνο έναν υποψήφιο και ο εν λόγω υποψήφιος χρειάζεται την πλειοψηφία για να κερδίσει. Έτσι, οι ηλικιωμένοι έγιναν ένα κρίσιμο δημογραφικό μέγεθος. Με το να τους επικαλούνται, οι υποψήφιοι μπορούν να προσελκύσουν την υποστήριξη από τμήματα βιομηχανιών και περιφερειών. Επιπλέον, οι Ιάπωνες, όπως και οι Αμερικανοί, έχουν την τάση να ψηφίζουν περισσότερο, καθώς γερνούν, οπότε γίνονται πιο αξιόπιστη εκλογική ομάδα.