Ναυαγισμένοι στη Μεσόγειο…

Η τραγωδία στη νότια Μεσόγειο τις πρώτες πρωινές ώρες τής 3ης Οκτωβρίου - στην οποία πάνω από 350 πρόσφυγες από την Ερυθραία πνίγηκαν σε ναυάγιο ανοιχτά τής Λαμπεντούζα, κοντά στην Σικελία - συγκλόνισε την Ευρώπη, και δικαίως. Οι εικόνες τής τηλεόρασης και τα δημοσιεύματα εφημερίδων παραμένουν: άνθρωποι που αγωνίζονται απεγνωσμένα να σωθούν, αλλά στη συνέχεια, εξαντλημένοι, γλιστράνε μέσα από τα χέρια των διασωστών, δύτες που εισέρχονται στο βυθισμένο σκάφος για να βρουν μέσα στοιβαγμένα εκατοντάδες πτώματα, νεκρά παιδιά μέσα στην αγκαλιά τής μητέρας τους. Ο Μανουέλ Μπαρόζο, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δήλωσε μετά την επίσκεψη στην Λαμπεντούζα ότι το θέαμα των σειρών από «φέρετρα των παιδιών και των μητέρων τους» τον είχε «σοκάρει».

Αλλά, το πραγματικό σοκ είναι ότι οι τραγωδίες όπως αυτή, αν και σε μικρότερη κλίμακα, ήταν ένα συχνό φαινόμενο για πολλά χρόνια. Οι εκτιμήσεις είναι ότι πάνω από 20.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά, έχουν χαθεί στη Μεσόγειο τα τελευταία 20 χρόνια, συμπεριλαμβανομένων 1.500 το 2011 και 500 το προηγούμενο έτος. Λίγες μόλις μέρες μετά από αυτό το ναυάγιο στην Λαμπεντούζα, ένα άλλο σκάφος βυθίστηκε κοντά στο νησί, προκαλώντας τουλάχιστον 36 επιπλέον θανάτους. Και όλα αυτά συμβαίνουν σε έναν από τους πιο πολυσύχναστους και πιο καλά παρακολουθούμενους διαύλους ναυσιπλοΐας στον κόσμο, κοντά στις όχθες μιας από τις πλουσιότερες ηπείρους. Οι επιδόσεις τής Ευρώπης αποτελούν σκάνδαλο, με οποιοδήποτε ορισμό του όρου.

Το ερώτημα είναι τι θα κάνουν γι’ αυτό οι Ευρωπαίοι πολιτικοί. Οι πρωθυπουργοί ή οι πρόεδροι όλων των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα συναντηθούν αυτή την εβδομάδα για να συζητήσουν πολιτικά μέτρα, αλλά μέχρι στιγμής δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι είναι έτοιμοι να επανεξετάσουν την τρέχουσα στρατηγική πρόληψης αναχωρήσεων [από τις χώρες καταγωγής των μεταναστών] και απαγόρευσης εισόδου [των μεταναστών στην Ευρώπη]. Εάν η Ευρώπη ελπίζει να αποφύγει περαιτέρω τραγωδίες, χρειάζεται απεγνωσμένα να υιοθετήσει μια προσέγγιση που να επικεντρώνεται στην διασφάλιση των δικαιωμάτων των προσφύγων αντί στις ευαισθησίες των κρατών-μελών της.

Στη ρίζα των ζητημάτων περί του ασύλου στην Ευρώπη είναι ένα πρόβλημα συλλογικής δράσης. Αυτή τη στιγμή, οι άνθρωποι που τελούν υπό απαγόρευση ή έχουν διασωθεί σε χωρικά ύδατα της ΕΕ υποτίθεται ότι πρέπει να παραληφθούν από τις ακτές τής ΕΕ, αλλά δεν είναι απολύτως σαφές ποιος είναι νομικά υπεύθυνος για την παραλαβή τους. Χώρες όπως η Ιταλία και η Μάλτα έχουν την ευθύνη για την αστυνόμευση μεγάλων ζωνών Έρευνας και Διάσωσης που εκτείνονται έξω από τα χωρικά τους ύδατα, αλλά η ΕΕ έχει επανειλημμένα παρασυρθεί σε διαφωνίες μεταξύ των δύο χωρών για το πού θα πρέπει να αποβιβαστούν οι διασωθέντες μετανάστες. Μια παρόμοια δυναμική μετάθεσης των ευθυνών έχει δημιουργήσει αντικίνητρα στα εμπορικά πλοία να βοηθούν σκάφη σε κίνδυνο. Τα εμπορικά πλοία συχνά δεν έχουν πού να αφήσουν τους ανθρώπους που διέσωσαν, ενώ οι χώρες τής Νότιας Ευρώπης καυγαδίζουν για το ποιος είναι υπεύθυνος για να τους υποδεχθεί. Στην περίπτωση της Ιταλίας, τα εμπορικά πλοία αντιμετωπίζουν ακόμα και ενδεχόμενη ποινική δίωξη σύμφωνα με τους νόμους περί λαθραίας διακίνησης ανθρώπων.

Όταν τα σκάφη είναι σε διεθνή ύδατα, τα πράγματα είναι ακόμα πιο ομιχλώδη. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ και η Frontex (η Υπηρεσία Συνόρων της ΕΕ), είναι υποχρεωμένοι σύμφωνα με το διεθνές και το κοινοτικό δίκαιο να μην επιστρέψουν ανθρώπους πίσω σε βασανιστήρια ή σε διώξεις και να τους δώσουν το δικαίωμα να ζητήσουν άσυλο. Αλλά, οι ισχύουσες κατευθυντήριες γραμμές και οι πρακτικές επιτρέπουν επίσης στην ακτοφυλακή των κρατών μελών και της Frontex να διατάζουν σκάφη που βρίσκονται ακόμα σε διεθνή ύδατα να κάνουν μεταβολή και τα συνοδεύουν πίσω στη χώρα από όπου αναχώρησαν - ακόμα κι αν είναι μια χώρα όπως η Λιβύη, η οποία δεν διαθέτει ένα λειτουργικό σύστημα ασύλου και έχει ιστορία κακοποιήσεων σε βάρος μεταναστών. Ακόμη και αν αυτή η προσέγγιση επιτυγχάνει κατά μια στενή έννοια, οι μετανάστες πιθανότατα να δοκιμάσουν πάλι ένα επικίνδυνο πέρασμα.

Με τον τρόπο αυτό, οι υφιστάμενες πολιτικές τής ΕΕ εξασφαλίζουν ότι οι πρόσφυγες, παρά το νόμιμο δικαίωμά τους να φτάσουν στην Ευρώπη, θα αντιμετωπίσουν τεράστιες δυσκολίες ή ακόμα και θα χάσουν την ζωή τους καθ’ οδόν. Και αν μη τι άλλο, η τάση των Ευρωπαίων πολιτικών στην πάροδο του χρόνου ήταν να ενισχύσουν τις αδυναμίες τού σημερινού συστήματος της ΕΕ. Ένα νέο ευρωπαϊκό σύστημα επιτήρησης συνόρων, που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μόνο λίγες ημέρες μετά το ναυάγιο της 3ης Οκτωβρίου, είναι χτισμένο γύρω από την πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης και αποσκοπεί μόνο στο να «συμβάλει» στη διάσωση ανθρώπινων ζωών.

Στις εβδομάδες που μεσολάβησαν από τότε, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο διοικητικός βραχίονας της ΕΕ με έδρα τις Βρυξέλλες, πρότεινε την στήριξη της Frontex με την αύξηση του προϋπολογισμού και των περιπολιών της στην περιοχή τής Μεσογείου, και δικαίως επιμένει σε έναν ευρύ ορισμό τού κινδύνου, έτσι ώστε οι διασώστες να μην χρειάζεται να περιμένουν μέχρι να βυθιστεί ένα σκάφος για να αναλάβουν δράση. Αλλά μια ομάδα έξι χωρών τής Νότιας Ευρώπης (Ιταλία, Μάλτα, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία και Κύπρος) αμφισβητεί την πρόταση που έκανε η Επιτροπή τον Απρίλιο, η οποία θα δώσει στον οργανισμό μεγαλύτερες ευθύνες για Έρευνα και Διάσωση, καθώς και τον καθορισμό τού πού θα καταλήξουν οι διασωθέντες μετανάστες. Η ομάδα των χωρών λέει ότι είναι επιτακτικό τα θέματα αυτά να παραμείνουν υπό τον έλεγχο των εθνικών κυβερνήσεων.

Αλλά αυτό απλώς θα διαιωνίσει το θεμελιώδες πρόβλημα συλλογικής δράσης τής ηπείρου. Όσο οι νότιες ευρωπαϊκές χώρες αισθάνονται μεγάλη επιβάρυνση από την άφιξη προσφύγων, και όσο οι χώρες τής βόρειας Ευρώπης επιμένουν ότι έχουν ήδη κάνει αρκετά, οι πρόσφυγες θα αγωνίζονται να βρουν νομικές και κανονιστικές διόδους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και αυτό σημαίνει ότι οι πρόσφυγες από χώρες όπως η Ερυθραία, η Σομαλία και η Συρία θα συνεχίσουν να ακολουθούν εκείνες τις επικίνδυνες διαδρομές που παράγουν τραγωδίες στη Μεσόγειο.

Το θέμα είναι ότι το να γίνουν μικρές αλλαγές στο περίγραμμα των υφιστάμενων κανόνων τής Ευρώπης δεν θα λειτουργήσει. Μέρος τής λύσης πρέπει να είναι η πιο δίκαιη διανομή των οικονομικών και διοικητικών βαρών τής υποδοχής προσφύγων μεταξύ όλων των Ευρωπαίων. Αυτή τη στιγμή, η ΕΕ θέτει κοινά πρότυπα για τους αιτούντες άσυλο, αλλά δεν κάνει αρκετά για να βεβαιωθεί ότι οι εν λόγω κανόνες εφαρμόζονται σωστά. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, διαθέτει ένα εμφανώς δυσλειτουργικό σύστημα παροχής ασύλου, αν και οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις έχουν φέρει κάποιες μέτριες βελτιώσεις. Η Ιταλία έχει πολύ λίγα κέντρα υποδοχής και πολύ λίγα μέτρα βοήθειας και ενσωμάτωσης για τους αναγνωρισμένους ως πρόσφυγες. Η Μάλτα επιβάλλει σχεδόν αυτόματα κράτηση για τους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο, συμπεριλαμβανομένων των ασυνόδευτων παιδιών μέχρι να εξακριβωθεί η ηλικία τους. Η Ευρώπη πρέπει να κάνει περισσότερα για να διασφαλίσει ότι τα πρότυπά της ισχύουν εξίσου παντού, βοηθώντας τις χώρες όπου οι διαδικασίες και οι προϋποθέσεις υπολείπονται κατά πολύ τού επιθυμητού επιπέδου, και με επιβολή κυρώσεων όταν κρίνεται απαραίτητο. Η Βόρεια Ευρώπη πρέπει επίσης να συμφωνήσει στη μεταρρύθμιση ενός ευρωπαϊκού κανόνα που στις περισσότερες περιπτώσεις απαιτεί από την πρώτη χώρα εισόδου να κάνει και την επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου - ακόμη και αν αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι βόρειες ευρωπαϊκές χώρες να υποδέχονται περισσότερα άτομα που αναζητούν άσυλο.

Η Ευρώπη πρέπει επίσης να επανεξετάσει τις πολιτικές της για τη νόμιμη μετανάστευση. Ως απάντηση στο ναυάγιο στην Λαμπεντούζα, ο François Crépeau, ο ειδικός των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των μεταναστών, κάλεσε την ΕΕ να υιοθετήσει «νέους νόμιμους διαύλους για την μετανάστευση, ιδίως για τους χαμηλής εξειδίκευσης μετανάστες». Πράγματι, αυτό θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως ένας άλλος τρόπος παράκαμψης της υπερβολικής πίεσης στις χώρες τής Μεσογείου: οι μετανάστες θα έχουν την ευκαιρία να αναζητήσουν άδειες εργασίας στις χώρες τής ΕΕ όπου μπορούν να βρουν απασχόληση, και όχι στην χώρα που συμβαίνει να διεκπεραιώνει τις αιτήσεις τους για άσυλο. Ελλείψει τέτοιων νόμιμων μεταναστευτικών διαύλων, λέει ο Crépeau, οι αριθμοί των μεταναστών που διακινδυνεύουν την ζωή τους σε «επικίνδυνες θαλάσσιες οδούς μπορεί μόνο να αυξηθεί».

Το σοκ δεν αποτελεί πλέον μια επαρκή απάντηση στο είδος τής τραγωδίας που έλαβε χώρα στις 3 Οκτωβρίου. Ο Ιταλός πρωθυπουργός, Ενρίκο Λέττα, ήταν πιο κοντά στο σωστό όταν έκανε το ασυνήθιστο βήμα να ζητήσει συγγνώμη «για τις ανεπάρκειες της χώρας μου σε σχέση με μια τραγωδία σαν κι αυτήν». Η κυβέρνησή του στη συνέχεια, ανακήρυξε μια ημέρα πένθους για εκείνους που έχασαν την ζωή τους. Μια συγκινητική χειρονομία, σίγουρα - αλλά χωρίς νόημα, αν η ΕΕ δεν κάνει περισσότερα για να αποτρέψει θανάτους μεταναστών στην θάλασσα, και να παράσχει ανθρωπιστική μεταχείριση σε όσους τα καταφέρνουν.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140223/hugh-williamson-and-judith...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr