Μεταθεωρητική κριτική Διεθνών Σχέσεων και Γεωπολιτικής | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μεταθεωρητική κριτική Διεθνών Σχέσεων και Γεωπολιτικής

Το νεοθετικιστικό πλαίσιο

Το νέο βιβλίο τού καθηγητή Οικονομικής Γεωγραφίας/Γεωπολιτικής τού Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιωάννη Θ. Μάζη, με τίτλο «Μεταθεωρητική κριτική Διεθνών Σχέσεων και Γεωπολιτικής: Το νεοθετικιστικό πλαίσιο» (Παπαζήσης 2012) αποτελεί ένα μοναδικό έργο αναφοράς για τους επιστημονικούς κλάδους των Διεθνών Σχέσεων και της Γεωπολιτικής. Και αυτό διότι στο έργο του αυτό ο Μάζης προβαίνει στην διατύπωση θεωρίας αναπτύσσοντας απολύτως πρωτότυπα, με λακατιανή δομή την Συστημική Γεωπολιτική Ανάλυση, γεγονός που καλύπτει ένα σημαντικό κενό τής διεθνούς γεωπολιτικής βιβλιογραφίας: αυτό της επιστημολογικώς άρτιας μεθοδολογίας τής Γεωπολιτικής Αναλύσεως σε συστημική βάση. Στο έργο αυτό, εξετάζει επίσης με κάθε σχολαστικότητα και υπό επιστημολογική οπτική γωνία τις διεθνολογικές θεωρίες τις ευρισκόμενες εντός τού νεοθετικιστικού πλαισίου τού κλάδου των Διεθνών Σχέσεων. Τα εργαλεία του είναι οι θεωρήσεις των Sir Karl Popper, Thomas Kuhn και Imre Lakatos. Η ανάλυσή του αναφορικά με την ισχύ των εννοιών, την αποτελεσματικότητα των όρων, την επιστημονικότητα των μεθόδων, και τη νομιμότητα των θεωρητικών συγκροτήσεων στο νεοθετικιστικό πλαίσιο των «Θεωριών των Διεθνών Σχέσεων» είναι εξοντωτική. Κάτι ανάλογο, δεν υφίσταται μέχρι στιγμής στην ημεδαπή -τουλάχιστον- βιβλιογραφία.

Η σχολαστικά συγκροτημένη, από μεθοδολογικής άποψης, αυτή μελέτη διαρθρώνεται –πλην της «Εισαγωγής στα Προλεγόμενα» και των «Προλεγομένων»- σε τέσσερα μέρη, τα οποία ανταποκρίνονται στην κριτική διακριτών λειτουργιών τής γνωστικής επιστημολογικής προσέγγισης των Διεθνών Σχέσεων και της Γεωπολιτικής. Στην «Εισαγωγή στα Προλεγόμενα» (σ. 21-54) ο συγγραφέας διευκρινίζει την χρησιμοποιούμενη από τον ίδιο ορολογία και το συναφές αυτής εννοιολογικό πλαίσιο, ενώ επίσης αναπτύσσει τις θεμελιώδεις παραμέτρους τής μεθοδολογικής του προσέγγισης κατά την ανάπτυξη των επιστημολογικών του επιχειρημάτων, εξηγώντας το κριτήριο που λειτούργησε στην επιλογή του corpus των κρινόμενων διεθνολογικών κειμένων.

Στα «Προλεγόμενα» (σ. 55-80) ο συγγραφέας προσδιορίζει τις θεωρητικές έννοιες του πεδίου της έρευνας, οριοθετώντας το πλαίσιο της ανάλυσής του στον διεθνολογικό θετικισμό και τον διευρυμένο νεοθετικισμό, ορίζοντας παράλληλα προσεκτικά αυτά τα φιλοσοφικά πεδία. Η κατάδειξη π.χ. των σχέσεων προέλευσης του νεοθετικισμού από το υπόδειγμα του συμπεριφορισμού, χρησιμεύει τόσο στην ακριβή διαπίστωση της επιστημολογικής προέλευσης του κυρίαρχου στις «Διεθνείς Σχέσεις» ερμηνευτικού υποδείγματος όσο και στην επισήμανση της αξιολογικής εγκυρότητας των θεμελιωδών διατυπώσεων του συμπεριφορισμού.

Στο Πρώτο Μέρος (σ. 81-200) ο Μάζης επισημαίνει την αναγκαιότητα της ορθής χρήσης των επιστημολογικών εννοιών τού διεθνολογικού κλάδου, η οποία είναι απούσα στην ελληνόγλωσση, αλλά και την ξενόγλωσση, επιστημονική βιβλιογραφία. Ο συγγραφέας, δηλαδή, εντοπίζει με επιτυχία τις αντιφάσεις των επιμέρους θεωρητικών προσεγγίσεων και τονίζει την προβληματικότητα της απουσίας μιας ενιαίας Γενικής, ή έστω και επί μέρους, Θεωρίας. Πρόκειται για μια έλλειψη της διεθνούς διεθνολογικής βιβλιογραφίας, στην κάλυψη της οποίας ανταποκρίνεται με επιτυχία το παρόν βιβλίο στα επόμενα Μέρη.

Το Δεύτερο Μέρος (σ. 201-330) αποτελεί μια πλήρη κριτική ανάλυση των επιμέρους προσεγγίσεων αναφορικά με την θεωρία και τη μεθοδολογία τού υποτομέα των «Διεθνών Σχέσεων». Ο συγγραφέας διακρίνει δέκα θεωρητικές αδυναμίες και αντίστοιχες αδιέξοδες προσεγγίσεις από επιστημολογικής απόψεως. Αξιοποιώντας το ερευνητικό υπόδειγμα του Imre Lakatos, το οποίο προεκτείνει σε συστημική ανάγνωση, ο Μάζης επισημαίνει τις θεωρητικές αδυναμίες των εννοιών τού παραδείγματος του Kuhn, καθώς και επιμέρους προσεγγίσεων του ρεαλισμού, του νεορεαλισμού, της φιλελεύθερης και της νεοφιλελεύθερης προσέγγισης.

Το Τρίτο Μέρος (σ. 331-378) εξετάζει ειδικότερα την τύχη τού νεοθετικιστικού θεωρητικού συστήματος σε σχέση με τα πορίσματα της Σύγχρονης Συστημικής Γεωπολιτικής Ανάλυσης, η οποία έχει προταθεί από τον ίδιο τον συγγραφέα. Αφού επισημάνει τα γενικά θεωρητικά χαρακτηριστικά τής επιστήμης τής Νέας Γεωγραφίας, ο συγγραφέας προχωρά στην διατύπωση των ορισμών τής γεωπολιτικής ανάλυσης και στην επιστημολογική ταξινόμηση προσδιορισμού των υποτομέων τής Επιστήμης τής Γεωγραφίας. Η Σύγχρονη Συστημική Γεωπολιτική Ανάλυση, μια πρωτότυπη και πλήρης επιστημολογική προσέγγιση και μια αυτόνομη λακατιανή συγκρότηση, η οποία καθίσταται ολοκληρωμένη Θεωρία, εκκινείται από τον αιτιοκρατικό προσδιορισμό τού Χώρου και των υποχωρικών του παραγώγων και εξετάζει τους νόμους και τους πυλώνες της ανακατανομής τής ισχύος στο εσωτερικό των διαφόρων και διαφορετικών χωρικών μορφών και συμπλόκων. Κατά την εκδίπλωση της Σύγχρονης Συστημικής Γεωπολιτικής Ανάλυσης, ο Μάζης αξιοποιεί, προτείνοντας άλλωστε και την αξιοποίηση, τόσο στοιχείων θεωρητικής υφής, όπως τα Είδη των Γεωγραφιών, τα Είδη των Χώρων και τα Συστημικά Επίπεδα, όσο και αμιγώς μαθηματικά εργαλεία, όπως η ασαφής λογική (fuzzy logic).

Το Τέταρτο Μέρος (σ. 379-424) αναλύει το γενικότερο αίτημα της διεπιστημονικότητας και της θεματικής συναρμογής των επιμέρους κλάδων κατά την αναζήτηση μιας ενιαίας Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων. Η ενιαία αυτή Θεωρία των Διεθνών Σχέσεων δεν μπορεί παρά να στηρίζεται σε σημαντικό βαθμό, και ουσιαστικά, όπως προκύπτει από την πλούσια σχετική τεκμηρίωση, στην Σύγχρονη Συστημική Γεωπολιτική Ανάλυση. Στο τμήμα αυτό τού βιβλίου, ο συγγραφέας παρουσιάζει το μεθοδολογικό υπόβαθρο της Σύγχρονης Συστημικής Γεωπολιτικής Ανάλυσης, προβαίνει στον ορισμό και την αντίστοιχη κατηγοριοποίηση των Γεωπολιτικών Δεικτών και Σταθμοδεικτών βάσει συγκεκριμένων αξιωματικών παραδοχών, οι οποίες αναλύονται επισταμένως. Τέλος, προχωρά στον ορισμό των εξεταζομένων γεωπολιτικών μεγεθών και παραθέτει τις εν χρήσει Γεωγραφικές Υπολογιστικές Μεθόδους, οι οποίες προτείνονται ως χρήσιμο μεθοδολογικό εργαλείο κατά την ανάπτυξη της θεωρίας του.

Η μελέτη συνοδεύεται από εκτενές Παράρτημα Κειμένων, στο οποίο παρουσιάζονται θεμελιώδη κείμενα θεωρητικών τής γεωπολιτικής ανάλυσης και επιστημολόγων, όπως οι Ιωάννης Μάζης, Thomas Kuhn, Imre Lakatos, John A. Vasquez, Kenneth Waltz, Ernst B. Haas, Randall L. Schweller, John Barkdull, Morton Kaplan, Colin Elman και Miriam Fendius Elman, και David Dressler. Τα κείμενα αυτά αποτελούν ένα πολύτιμο και πρωτότυπο συνοδευτικό τμήμα της κύριας μελέτης, καθώς συνδράμουν τον αναγνώστη στην αναδρομή σε θεμελιώδη κείμενα της γεωπολιτικής θεωρίας, αλλά και της επιστημολογικής κριτικής προσέγγισης. Τα κείμενα αποτελούν άκρως επιμελημένες μεταφράσεις από ειδικούς επιστήμονες, μαθητές και συνεργάτες τού Ι. Θ. Μάζη, και συνοδεύονται από αναλυτικό επιστημολογικό σχολιασμό τού ιδίου τού συγγραφέα. Ενδεικτικά δε αναφέρεται ότι το κείμενο του ιδίου τού συγγραφέα, το οποίο περιλαμβάνεται στο Παράρτημα, με τίτλο «Κριτική στην κριτική γεωπολιτική ή ποιος φοβάται τη σύγχρονη Γεωπολιτική Ανάλυση;» θα ήταν δυνατόν να αποτελέσει εναλλακτικό τίτλο, όπως προσφυώς παρατηρεί και ο Μάριος Ευρυβιάδης, Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου σε αντίστοιχη παρουσίαση του έργου αυτού τού Ι. Θ. Μάζη.

Η προσέγγιση του Μάζη, όπως αυτή αποτυπώνεται σε ολόκληρο το σώμα τού κειμένου του, διακρίνεται για τη μεθοδολογική της ακρίβεια και την σχολαστικότητά της. Η επιμέλεια στην επιστημολογική ανάλυση των εννοιών τής Γεωπολιτικής και της Γεωστρατηγικής, η επιστημονική διάκριση μεταξύ των δύο αυτών προσεγγίσεων του διεθνούς γίγνεσθαι, η παρουσίαση των θεμελιωδών παραμέτρων τής Κλασικής Γεωπολιτικής Σχολής –αγγλοσαξονικής, γερμανικής και γαλλικής- και του ευρύτερου νεοθετικιστικού υποδείγματος, αποτελούν προτερήματα της ανάλυσης του συγγραφέα. Ο Μάζης, πάντως, δεν περιορίζεται στην αναλυτική κριτική αποτίμηση των επιμέρους προσεγγίσεων του ευρύτερου νεοθετικιστικού υποδείγματος, αλλά προβαίνει σε μια γόνιμη πρόταση, καθώς καταθέτει, υπό μορφήν λακατιανής συγκροτήσεως, το δικό του διακριτό ερμηνευτικό υπόδειγμα, τη Σύγχρονη Συστημική Γεωπολιτική Ανάλυση. Εκκινώντας από την λακατιανή ανάγνωση ο Μάζης συστηματοποιεί σταθερά και μεθοδικά ένα ολοκληρωμένο μεθοδολογικό υπόδειγμα, το οποίο προσφέρει γλαφυρά τους άξονες αναδιάταξης μιας Γενικής Γεωπολιτικής Θεωρίας παρέχοντας την ασφαλή αφετηρία για την επιδίωξη του ενιαίου εξηγησιακού, ερμηνευτικού και προβλεπτικού γεωπολιτικού θεωρητικού υποδείγματος.

Το βιβλίο «Μεταθεωρητική κριτική Διεθνών Σχέσεων και Γεωπολιτικής: Το νεοθετικιστικό πλαίσιο» (Παπαζήσης 2012) του Ιωάννη Θ. Μάζη, αποτελεί ένα θεωρητικό magnum opus, και προορίζεται να καταστεί πολύτιμο εγχειρίδιο και έργο αναφοράς για τους επιστημονικούς κλάδους των Διεθνών Σχέσεων και της Γεωπολιτικής.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr