Η πεπατημένη τού Νάσσερ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η πεπατημένη τού Νάσσερ

Πώς οι κινήσεις τού νέου Αιγύπτιου ηγέτη, αλ-Σίσι, παραπέμπουν στο παρελθόν
Περίληψη: 

Ο σημερινός ηγέτης τής Αιγύπτου, Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, φαίνεται ιδιαίτερα γοητευμένος από το παράδειγμα του Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσσερ, του έντονα εθνικιστή που είχε εμφανώς ακανθώδεις σχέσεις με την Δύση. Αλλά η φιλική σχέση τής Ουάσιγκτον με τον Νάσσερ δείχνει τον δρόμο για την πλέον υποσχόμενη διπλωματική προσέγγιση στην Αίγυπτο σήμερα.

Ο ROBERT SPRINGBORG είναι καθηγητής Υποθέσεων Εθνικής Ασφάλειας στη Ναυτική Μεταπτυχιακή Σχολή (Naval Postgraduate School) των ΗΠΑ.

Όταν η Hoda Al-Nasser, η κόρη τού πρώην προέδρου τής Αιγύπτου, Γκαμάλ Αμπντέλ αλ-Νάσσερ, πρόσφατα έκρινε τον σημερινό ισχυρό άνδρα της χώρας, Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, ως τον νόμιμο συνεχιστή της πολιτικής κληρονομιάς τού πατέρα της, άξιζε να πάρει κανείς τα λόγια της σοβαρά. Ακριβώς όπως ο Νάσσερ, ο Σίσι πήρε χωρίς ενδοιασμούς την εξουσία με πραξικόπημα. Επίσης, όπως ο Νάσσερ, ο Σίσι ακολούθησε μια πορεία στην ανώτερη πολιτική που ξεκίνησε με μια συνεργασία με την Μουσουλμανική Αδελφότητα - φαίνεται ότι είχε συνωμοτήσει με τον πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι στην απομάκρυνση του στρατάρχη Μοχάμεντ Χουσεΐν Ταντάουι το καλοκαίρι τού 2012 - πριν αλλάξει πορεία και κάνει τα πάντα που του ήταν δυνατά ώστε να συντρίψει την ισλαμική οργάνωση. Η καταστολή από τον Σίσι έχει ήδη ως αποτέλεσμα τον θάνατο και τον εγκλεισμό για χιλιάδες ακτιβιστές τής Αδελφότητας, συμπεριλαμβανομένου του Μόρσι, του πρώην προστάτη του.

Αυτός ο ιστορικός παραλληλισμός μπορεί να φαίνεται ότι προοιωνίζεται επικίνδυνες καταστάσεις για την σχέση μεταξύ τής Αιγύπτου και των Ηνωμένων Πολιτειών. Στο κάτω-κάτω, ο Νάσσερ τιμάται σήμερα για τον αμετανόητο, ακόμα και σοβινιστικό πατριωτισμό του, και οι περισσότεροι πολιτικοί στην Ουάσινγκτον ξέρουν ότι η στενή σχέση που οι Ηνωμένες Πολιτείες απολαμβάνουν σήμερα με την Αίγυπτο προέρχεται από τις συμφωνίες που υπεγράφησαν στο Καμπ Ντέιβιντ από τον διάδοχο του Νάσσερ, Ανουάρ Σαντάτ. Αλλά, η ιστορία της Ουάσιγκτον με τον Νάσσερ είναι πιο θετική από ό, τι γενικά θυμόμαστε. Πράγματι, με ορισμένες μικρές προσαρμογές, η εγκαθίδρυση των σχέσεων της Ουάσιγκτον με την κυβέρνηση του Νάσσερ μπορεί να χρησιμεύσει ως το πιο ελπιδοφόρο πρότυπο για μια σταθερή και παραγωγική σχέση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αιγύπτου σήμερα.

Ο Σίσι δεν είναι λιγότερο εθνικιστής από τον προκάτοχό του. Ο Νάσσερ είχε μιλήσει για έναν «ρόλο» στον αραβικό κόσμο «σε αναζήτηση ενός ήρωα» - έναν ρόλο που η Αίγυπτος ήταν προορισμένη να εκπληρώσει - και ο Σίσι κάνει ουσιαστικά την ίδια διαπίστωση σε λιγότερο ποιητική γλώσσα. Ισχυρίζεται ότι η Αίγυπτος πρέπει να ανακτήσει την θέση της ως ηγέτης των Αράβων, και με τον τρόπο αυτό να αποκαταστήσει γενικότερα την Αραβική ισχύ.

Είναι αλήθεια ότι η ρητορική τού Σίσι είναι πιο ευσεβής από τον ομολογημένο κοσμικό παναραβισμό του Νάσσερ. Αλλά, αυτό είναι περισσότερο ένα σημάδι των καιρών παρά η ένδειξη μιας βαθιάς διαφοράς μεταξύ των δύο. Πράγματι, το θεμέλιο των κατηγοριών τού Σίσι εναντίον τής Αδελφότητας είναι ότι πρότεινε μια διακρατική, όχι ξεκάθαρα αιγυπτιακή, έκδοση του ισλαμισμού. Ένας σωστός ισλαμισμός θα βασίζεται σε αιγυπτιακές παραδόσεις και θεσμικά όργανα (συμπεριλαμβανομένου του κρατικού Πανεπιστημίου Al-Azhar), και έτσι θα στηρίζει τα συμφέροντα της χώρας - και κατ’ επέκταση τα Αραβικά συμφέροντα στο σύνολό τους. Οτιδήποτε λιγότερο θα ήταν προδοτικό, κατά την άποψη του Σίσι. Στο επίκεντρο του οράματος των δύο ανδρών βρίσκεται η προβολή τής ισχυρής προσωπικής, εθνικής, και αραβικής δύναμης.

Αλλά ο Σίσι καλά θα κάνει να σημειώσει ότι ο Νάσσερ, στα πρώτα του χρόνια τουλάχιστον, είχε την πρόθεση να συμφιλιώσει τις εκκλήσεις για αιγυπτιακό εθνικισμό με την υποστήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Νάσσερ ήξερε ότι χρειάζεται την υποστήριξη της Αμερικής ως αντίβαρο στη πιθανότητα μιας επέμβασης της Βρετανίας μετά το πραξικόπημα, προς υποστήριξη του συμμάχου της, του έκπτωτου βασιλιά Φαρούκ. Είχε επίσης επίγνωση ότι η αμερικανική υποστήριξη θα ήταν χρήσιμη για την προβολή τής αιγυπτιακής ισχύος, τόσο της στρατιωτικής όσο και της διπλωματικής, κατά τα επόμενα έτη. Φυσικά, ο Νάσσερ ήταν προσεκτικός στο να μην φανεί σαν μαριονέτα τής Ουάσιγκτον. Προτιμούσε να δίνει την εντύπωση ότι χρησιμοποιούσε τους Αμερικανούς χωρίς να δίνει τίποτα σε αντάλλαγμα. Σε μια ιστορία που κυκλοφόρησε ευρέως (αν και πιθανώς ψευδής) για τις συναλλαγές του με την CIA, ειπώθηκε ότι ο Νάσσερ είχε κατασκευάσει τον «Πύργο τού Καΐρου», από όπου μεταδίδονταν οι εκπομπές τού ραδιοφωνικού σταθμού «Η Φωνή των Αράβων», με χρηματικές δωροδοκίες από έναν Αμερικανό πράκτορα που ήθελε να εξαγοράσει τη νομιμοφροσύνη του. Ο ψηλός, λεπτός πύργος λέγεται ότι αντιπροσωπεύει τον «χαιρετισμό» με το μεσαίο δάκτυλο του νεαρού ηγέτη προς τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Εξίσου διδακτικό είναι το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέχονταν αυτήν την διευθέτηση. Τότε, όπως και τώρα, ο πρωταρχικός στόχος τής Ουάσινγκτον στην περιοχή ήταν να βρει έναν ισχυρό ηγέτη στο Κάιρο πρόθυμο να συνεργαστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1949, οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ είχαν κρίνει ότι ο Νάσσερ ήταν ένα τέτοιο πρόσωπο, κι έτσι Ουάσιγκτον τον υποστήριξε. Στάθηκε εμπόδιο στις βρετανικές προσπάθειες να ανατρέψουν το πραξικόπημα του 1952 και στη συνέχεια, γεγονός πολύ πιο σχετικό με την σύγχρονη κατάσταση, υποστήριξε τον Νάσσερ κατά των δημοκρατικών δυνάμεων της αντιπολίτευσης της οποίας η ισχύς αυξήθηκε το 1953 και στις αρχές του 1954 ως αντίδραση στις όλο και πιο αυταρχικές τάσεις τού Νάσσερ. Τον Οκτώβριο του 1954, ο Νάσσερ κινήθηκε για να υποτάξει βάναυσα τον τελικό εναπομείναντα θύλακα της αντιπολίτευσης, που ήταν η Αδελφότητα. Η Ουάσιγκτον είχε υποστηρίξει αρχικά την Αδελφότητα έναντι της φιλελεύθερης, κοσμικής αντιπολίτευσης, η οποία θεωρείτο πολύ αδύναμη για να κυβερνήσει, αλλά στάθηκε στο περιθώριο καθώς χιλιάδες από αυτούς σκοτώθηκαν, φυλακίστηκαν ή κυνηγήθηκαν στην εξορία.