Η τελευταία ευκαιρία τής Ιαπωνίας

Γιατί η Ιαπωνία είναι τόσο αναποτελεσματική; Οι Hoshi και Kashyap υποθέτουν ότι ο κύριος ένοχος είναι οι λεγόμενες εταιρείες-ζόμπι, οι οποίες προστατεύονται από την πτώχευση μέσω στενών σχέσεων με τις μεγάλες τράπεζες. Ένας αριθμός μελετών υποστηρίζουν την υπόθεση αυτή, τουλάχιστον εν μέρει. Αλλά, είναι επίσης πιθανόν αληθές ότι οι αυστηροί κανόνες, οι οποίοι προστατεύουν τις επιχειρήσεις από τον εγχώριο και διεθνή ανταγωνισμό, έχουν, επίσης, ευθύνη. Μια μελέτη τού ΟΟΣΑ το 2008, διαπιστώνει ότι οι κανονισμοί έχουν μειώσει την παραγωγικότητα της εργασίας (που είναι ένα εναλλακτικό μέτρο τής παραγωγικότητας) στον τομέα των υπηρεσιών τής Ιαπωνίας. Η αναποτελεσματικότητα είναι εύκολο να βρεθεί: ατελείωτες μη παραγωγικές συναντήσεις, βυζαντινά οργανογράμματα, άρνηση να υιοθετηθεί η τεχνολογία τής πληροφορικής, δια βίου απασχόληση, και μισθολόγια ξεκάθαρα βασισμένα στην εργασιακή αρχαιότητα. Και φυσικά υπάρχει η θρυλική ανισότητα των φύλων τής Ιαπωνίας, η οποία διατηρεί τις γυναίκες σε θέσεις χαμηλών προδιαγραφών, να σερβίρουν τσάι και να προσπερνιούνται στις προαγωγές και τις αυξήσεις, με τα ταλέντα τους να σπαταλιούνται.

Ο νεοφιλελευθερισμός θα έκανε τέτοιες ανεπάρκειες δύσκολο να διατηρηθούν. Η απελευθέρωση του εμπορίου θα αυξήσει τον ανταγωνισμό λόγω των εισαγωγών χαμηλού κόστους, αναγκάζοντας τις εταιρείες να μειώσουν το κόστος τους. Η απορρύθμιση θα τονώσει τον ανταγωνισμό, όπως το έκανε στην ευρυζωνική βιομηχανία της Ιαπωνίας (η οποία, μετά την απελευθέρωση, από το να είναι περίγελος έγινε μια από τις παγκοσμίως πιο αποτελεσματικές). Οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας θα επιτρέψουν στις εταιρείες να απολύουν τους λιγότερο παραγωγικούς από τους καλομαθημένους πλήρους απασχόλησης εργαζομένους. Και οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις, ιδίως το μεγαλύτερο περιθώριο για επιθετικές εξαγορές, θα αναγκάσει τους διευθυντές - που διοικούν τώρα τους τομείς τους ως σαν να είναι βαρόνοι - να αγωνίζονται για να δώσουν ώθηση στην παραγωγικότητα.

Ιδίως δύο από τις μεταρρυθμιστικές προτάσεις του Άμπε, υπόσχονται ακριβώς αυτό το είδος τού πικρού φαρμάκου. Η Trans-Pacific Partnership [5], μια αρκετά ολοκληρωμένη περιφερειακή συμφωνία ελεύθερου εμπορίου που θα περιλαμβάνει τις Ηνωμένες Πολιτείες, θα εισαγάγει περισσότερο ξένο ανταγωνισμό. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση Άμπε έχει κάνει παράλληλες συνομιλίες [6] με τις Ηνωμένες Πολιτείες για την άρση των θρυλικών μη δασμολογικών εμπορικών εμποδίων τής Ιαπωνίας, μια πυκνή ομάδα κανονισμών, ποσοστώσεων εισαγωγής και προτιμησιακών φόρων που ακόμα απομονώνουν μερικές από τις εγχώριες βιομηχανίες της Ιαπωνίας από τον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Ο Άμπε επιθυμεί επίσης να χαλαρώσει τους νομικούς περιορισμούς [7] σχετικά με τις απολύσεις εργαζομένων πλήρους απασχόλησης.

Όπως ήταν αναμενόμενο, οι προτάσεις του έχουν συναντήσει σκληρές αντιδράσεις από τους πολίτες. Αυτό είναι φυσικό. Ο νεοφιλελευθερισμός αποτελεί μια τεράστια, βασανιστική επιλογή για την Ιαπωνία. Ο πληθυσμός θα αντιμετωπίσει όχι μόνο το οικονομικό κόστος τού νεοφιλελευθερισμού - ανισότητα, αύξηση της ανεργίας, εργασιακή ανασφάλεια - αλλά και κοινωνικό κόστος. Το τέλος τού κορπορατισμού θα ισοδυναμούσε με την ολοσχερή καταστροφή τού κοινωνικού μοντέλου τής Ιαπωνίας. Πολλοί Ιάπωνες άνδρες, οι οποίοι υπερηφανεύονταν για καιρό ότι έφερναν τα χρήματα στο σπίτι τους, θα αισθανθούν υποβαθμισμένοι και θα χάσουν το ηθικό τους. Οι αυτοκτονίες, που ήδη συμβαίνουν με πολύ υψηλά ποσοστά και επικεντρώνονται στους άνεργους μεσήλικες άνδρες, θα μπορούσαν, τουλάχιστον προσωρινά να κορυφωθούν. Η εικόνα τής Ιαπωνίας για τον εαυτό της ως μια κοινωνία ισότητας και μεσαίας τάξης (ποτέ απόλυτα αληθής, αλλά παρ’ όλα αυτά εμπεδωμένη) θα καταρρεύσει. Αυτό είναι ένα υψηλό τίμημα που πρέπει να μελετηθεί.

Αλλά πάλι, ο κορπορατισμός έχει επίσης υψηλό κόστος. Η νωχελική παραγωγικότητα, φυσικά, καθιστά ολόκληρη την χώρα φτωχότερη. Το κατά κεφαλήν εισόδημα της Ιαπωνίας, το οποίο κάποτε συναγωνιζόταν εκείνο των Ηνωμένων Πολιτειών, είναι τώρα λιγότερο από το 75% των ΗΠΑ, μια διαφορά 13.000 δολαρίων ανά άτομο κατ’ έτος. Αλλά το κοινωνικό κόστος μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερο. Η αγορά εργασίας δύο ταχυτήτων, που ήταν η απάντηση της ιαπωνικής επιχειρηματικότητας στον ξένο ανταγωνισμό, παραδίδει το ήμισυ των νεοεισερχομένων στην αγορά εργασίας σε δουλειές χαμηλού επιπέδου και μερικής απασχόλησης ή σε κατ’ αποκοπήν εργασίες, από όπου λίγοι μπορούν κάποτε να ξεφύγουν. Και η ανισότητα των φύλων τής Ιαπωνίας εμποδίζει πολλά εκατομμύρια Ιαπωνίδων από το να αισθάνονται πολίτες σεβαστοί και ισότιμοι (και είναι ίσως ένας παράγοντας για το χαμηλό ποσοστό γονιμότητας στην Ιαπωνία).

Έτσι, ο τρίτος άξονας των Abenomics δεν είναι απλώς η άρση τής Ιαπωνίας από την μακρά οικονομική της ύφεση. Αφορά σε μια σοβαρή επιλογή που θα καθορίσει τον καμβά τής ιαπωνικής κοινωνίας. Η αποτυχία τού τρίτου άξονα θα σημαίνει την συνέχιση του κορπορατισμού και την διατήρηση του κοινωνικού μοντέλου τής Ιαπωνίας, ακόμη και με το κόστος μιας αργής διολίσθησης στην οικονομική οπισθοδρόμηση. Οι εμπορικές και εργασιακές μεταρρυθμίσεις τού Άμπε ανοίγουν την πόρτα σε ένα τρομακτικό και αβέβαιο μέλλον - αλλά ένα μέλλον που είναι δυνητικά πιο ελεύθερο. Με άλλα λόγια, στην Ιαπωνία προσφέρεται μια δεύτερη ευκαιρία για να πάρει τον δρόμο που επέλεξε να μην ακολουθήσει την δεκαετία τού 1980.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140264/noah-smith/japans-last-chance