Κατάρρευση στο Νότιο Σουδάν

Ο λαός τού Νότιου Σουδάν έκανε εξαιρετικές θυσίες για να επιτύχει την ανεξαρτησία του πριν δυόμισι χρόνια. Αυτό κάνει έκτοτε την αξιοθρήνητη αποτυχία των ηγετών του να οικοδομήσουν ένα βιώσιμο Νότιο Σουδάν ακόμη πιο ενοχλητική. Τώρα, μια πολιτική κρίση θέτει σε κίνδυνο το έθνος. Αλλά υπάρχει μια χρυσή ευκαιρία: Η αναταραχή θα μπορούσε να δώσει στο Νότιο Σουδάν την δυνατότητα να επαναφέρει την εθνική ατζέντα. Οι ηγέτες τής χώρας δεν αντέχουν να χάσουν αυτή την συγκυρία, και η πρώτη τους δουλειά είναι να κάνουν μια νηφάλια εκτίμηση τού τι έχει πάει τόσο καταστροφικά στραβά.

ΩΡΑ ΓΙΑ ΠΑΡΤΥ

Η σημερινή σύγκρουση έχει τρεις βασικές διαστάσεις - μια πολιτική διαμάχη στους κόλπους τού κυβερνώντος κόμματος (το Λαϊκό Απελευθερωτικό Κίνημα του Σουδάν, SPLM), έναν περιφερειακό και εθνοτικό πόλεμο, και μια κρίση στον ίδιο τον στρατό.

Η πολιτική διαφωνία είναι μακροχρόνια: Δεδομένου ότι πριν από την ανεξαρτησία, τον Ιούλιο του 2011, η ηγεσία τού SPLM είχε διχαστεί για διάφορους λόγους, όπως για το αν θα αντιμετωπίσει την κυβέρνηση του Σουδάν στο Χαρτούμ ή θα συνεργαστεί μαζί της, καθώς και για την κατανομή τής εξουσίας και του πλούτου εντός τού Νότιου Σουδάν. Ο πρόεδρος του Νότιου Σουδάν, Salva Kiir, προτίμησε τις καλές σχέσεις με το Χαρτούμ ως έναν τρόπο για να εξασφαλίσει έσοδα από το πετρέλαιο. Οι εξαγωγές πετρελαίου τού Νοτίου Σουδάν εξαρτώνται από έναν αγωγό που διασχίζει το Σουδάν και καταλήγει στην Ερυθρά Θάλασσα. Αλλά, άλλοι ηγέτες τού κόμματος είχαν αντίθετη άποψη, υποστηρίζοντας ότι το Νότιο Σουδάν θα πρέπει να εκμεταλλευθεί την ευκαιρία για αλλαγή καθεστώτος στο Χαρτούμ, υποστηρίζοντας τους βόρειους αντάρτες και καταλαμβάνοντας με τη βία διαμφισβητούμενες περιοχές. Και σαν να μην ήταν αρκετό αυτό, ο Kiir και ο Riek Machar, ο αντιπρόεδρος του Νοτίου Σουδάν, διαφωνούν ως προς τις εσωτερικές πολιτικές και για το ποιος θα πρέπει να οδηγήσει το κόμμα στις επόμενες εκλογές, το 2015.

Με την κυβέρνηση να έχει παραλύσει από τις εσωτερικές διαμάχες, ο Kiir απέλυσε τον Machar και τους περισσότερους από το υπουργικό του συμβούλιο, τον Ιούλιο. Οι απομακρυνθέντες πολιτικοί αντεπιτέθηκαν μέσα στα εσωτερικά όργανα λήψης αποφάσεων του SPLM, όπως το Πολιτικό Γραφείο, στο οποίο ήταν σίγουροι ότι θα είχαν πλειοψηφία. Με τη σειρά του, ο Kiir «πάγωσε» αυτούς τους θεσμούς. Όταν κάλεσε εκπροθέσμως σε συνεδρίαση το Εθνικό Συμβούλιο για την Απελευθέρωση, το ανώτατο όργανο λήψης αποφάσεων του κόμματος, στις 14 Δεκεμβρίου, η διαμάχη ξέσπασε δημοσίως. Η συνεδρίαση έκλεισε με εριστικές διαιρέσεις, και μέλη τής προεδρικής φρουράς αντάλλαξαν γροθιές, και μετά πυροβολισμούς. Μια διαφωνία που μέχρι τότε ήταν μη βίαιη έγινε αιματηρή.

Ο Kiir κατηγόρησε τους διαφωνούντες για απόπειρα πραξικοπήματος. Εκείνοι τον κατηγόρησαν για κατάργηση του εθνικού συντάγματος και των κανόνων και των διαδικασιών τού SPLM. Αλλά, αυτά τα επιχειρήματα επισκιάζουν ένα βαθύτερο θέμα: Το SPLM δεν λειτούργησε ποτέ ως πραγματικό κόμμα – ούτε καν ως απελευθερωτικό κίνημα.

Κατά τα πρώτα χρόνια τής δεκαετίας τού 1980, το SPLM ήταν μόνο στρατός. Στόχος του ήταν η αλλαγή τού καθεστώτος στο Χαρτούμ, και οι πολιτικές του εκπορεύονταν αποκλειστικά από τον John Garang, έναν συνταγματάρχη με διδακτορικό, ο οποίος ήταν ο Επιτελάρχης. Το 1991, ένας καταστροφικός πόλεμος μεταξύ των εθνοτικών ομάδων τού SPLM έφερε το κίνημα σε μια πορεία που απέφευγε τα άκρα. Και παρόλο που το SPLM επέζησε, το κατάφερε ως ένας βαθιά δυσλειτουργικός συνασπισμός που συγκάλυπτε τις βαθιές ρωγμές. Ποτέ δεν ανέπτυξε κομματικούς θεσμούς, πειθαρχία, ή μια κοινωνική ατζέντα για τις περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχό του. Το SPLM δεν έκανε το πρώτο συνέδριό του παρά το 1994 - κατά το οποίο η ηγεσία αγνόησε τις συστάσεις για επισημοποίηση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων. Δεν έγινε άλλο συνέδριο μέχρι το 2008, και όταν πραγματοποιήθηκε παρέλυσε από εσωτερικές διαμάχες.

Καθ’ όλη την διάρκεια αυτής τής περιόδου, το SPLM έκρυψε την έλλειψη οποιασδήποτε πρακτικής ατζέντας για την εσωτερική κοινωνική αλλαγή χρησιμοποιώντας την ρητορική για την καταπολέμηση της εξωτερικής καταπίεσης. Και σε αντίθεση με άλλα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, τα οποία δημιούργησαν προγράμματα αλφαβητισμού, αγροτικών μεταρρυθμίσεων και προώθησης της τοπικής δημοκρατίας, το SPLM απλά ανέθεσε σε διεθνείς ανθρωπιστικούς οργανισμούς να παρέχουν μια ελάχιστη κοινωνική πρόνοια. Επίσης, προσέλαβε ξένους συμβούλους για πολλά στοιχεία τής διπλωματικής του στρατηγικής, και – μοναδικό στα χρονικά - κάλεσε τα Ηνωμένα Έθνη να αποστείλουν ειρηνευτική δύναμη αμέσως μετά την επίτευξη της ανεξαρτησίας. Είναι δύσκολο να αποφύγει κανείς το συμπέρασμα ότι οι κυρίαρχες ελίτ τού Νοτίου Σουδάν ενδιαφέρονταν περισσότερο για την εξουσία από όσο να κάνουν την σκληρή δουλειά τής οικοδόμησης του έθνους.

Επομένως, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι σήμερα οι πολιτικοί θεσμοί στο Νότιο Σουδάν είναι αδύναμοι. Πρώτη προτεραιότητα του Νότιου Σουδάν πρέπει τώρα να είναι η αποκατάσταση των εν λόγω θεσμών. Το κυβερνών κόμμα πρέπει να επανιδρυθεί, και ο τρόπος για να το πράξει θα είναι μέσω ενός ευρύτερου εθνικού διαλόγου με την συμμετοχή των άλλων πολιτικών κομμάτων και κοινωνικών ηγετών. Αν αυτό σημαίνει ότι θα χρειαστεί αναβολή των εκλογών μέχρις ότου ολοκληρωθούν οι συνομιλίες, ας γίνει έτσι.

ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ… ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η δεύτερη διάσταση στην παρούσα σύγκρουση είναι εθνική και περιφερειακή. Παρά τις διαπραγματεύσεις τού Garang για την οικοδόμηση ενός κοινωνικά δίκαιου Σουδάν, το SPLM από την αρχή στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό σε εκκλήσεις για φυλετική και εθνική αλληλεγγύη. Αυτή η προσέγγιση απέτυχε καταστροφικά όταν το κίνημα διχάστηκε κατά μήκος εθνικών γραμμών στις αρχές τού 1990. Το Χαρτούμ, το οποίο είχε ήδη προσπαθήσει να υποδαυλίσει την εθνοτική βία στο Νότιο Σουδάν, τροφοδότησε τις διαιρέσεις. Αυτές οι πληγές δεν έχουν ακόμα επουλωθεί, και, ακόμα πιο σοβαρό είναι ότι οι μηχανισμοί για την αντιμετώπισή τους έχουν παραμεληθεί.