Το παιχνίδι τού Πούτιν

Πριν από μια εβδομάδα, έγραψα ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θα πρέπει να έχει χάσει «όλη την γεωπολιτική του λογική» [1] αν προσπαθήσει να «κόψει κομμάτια τής Ουκρανίας», όπως η Κριμαία. Εάν τα γεγονότα αυτού του Σαββατοκύριακου αποτελούν μια οποιαδήποτε ένδειξη, όντως την έχει χάσει. Ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Κριμαία, και ο Πούτιν έχει δηλώσει το δικαίωμά του να τα κρατήσει «στο έδαφος της Ουκρανίας μέχρι οι κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες στην εν λόγω χώρα ομαλοποιηθούν [2]». Με άλλα λόγια, ο Πούτιν υποστήριξε ότι μπορεί να στείλει ρωσικές ένοπλες δυνάμεις οπουδήποτε στην χώρα, όχι μόνο στην Κριμαία, και ότι μπορεί να τις αφήσει εκεί μέχρι να ικανοποιηθεί ο ορισμός του περί ομαλοποίησης– κάτι που θα μπορούσε να μην γίνει ποτέ.

Η διεθνής κοινότητα, ξαφνιασμένη από την κίνηση του Πούτιν, πρέπει τώρα να προσπαθήσει να καταπιαστεί με το γιατί έκανε ό, τι έκανε και με το τι θα επακολουθήσει. Το ερώτημα γιατί εισέβαλε Κριμαία είναι περίπλοκο. Λίγο πριν από την κίνηση, οι ειδικοί ήταν επιφυλακτικοί σχετικά με την αποφασιστικότητά του. Με την εισβολή στην Ουκρανία, όπως έλεγε το σκεπτικό, ο Πούτιν θα ξεκινούσε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο με την Δύση, ακριβώς την στιγμή που η Ρωσία (και η στάσιμη οικονομία της) χρειάζεται καλές σχέσεις με τον κόσμο. Και η προσάρτηση των νοτιοανατολικών τής Ουκρανίας, ειδικότερα, θα σήμαινε την απόκτηση μιας σκουριασμένης βιομηχανικής ζώνης και εκατοντάδων ζημιογόνων ανθρακωρυχείων. Ακόμη περισσότερο, θα προκαλούσε την αντίσταση των Τατάρων τής Κριμαίας και μπορεί να οδηγούσε σε επακόλουθη ριζοσπαστικοποίηση ορισμένων εντός τής κοινότητας. Τέλος, η μονομερής προσάρτηση των εδαφών που κατοικούνται από εθνοτικούς Ρώσους στην Κριμαία θα μπορούσε να προκαλέσει παρόμοιες κινήσεις εναντίον της Ρωσίας. Η Κίνα, για παράδειγμα, μπορεί να ενδιαφέρεται για τμήματα της ρωσικής Άπω Ανατολής που έχουν μεγάλους πληθυσμούς Κινέζων μεταναστών.

Με άλλα λόγια, η καταστροφή ή ο διαμελισμός τής Ουκρανίας δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα καμιάς χώρας, το λιγότερο δε της Ρωσίας. Στο κάτω-κάτω, είναι προς το συμφέρον τής Ρωσίας να έχει μια σταθερή, ευημερούσα και φιλική Ουκρανία στα σύνορά της. Τον μόνο που θα εξυπηρετούσε μια τέτοια κίνηση είναι τον μεγαλομανή Πούτιν. Όπως και άλλες αυτοκρατορίες που κατέρρευσαν στο απόγειο της δύναμής τους, η σημερινή Ρωσία εξακολουθεί να ασχολείται με την ταπείνωση της απώλειας των αυτοκρατορικών αποκτημάτων της και της ιδιότητας της υπερδύναμης το 1991. Ο Πούτιν είναι ένας χαρισματικός ισχυρός άνδρας που έχει διαλύσει συστηματικά τους δημοκρατικούς θεσμούς τής Ρωσίας, ενώ νομιμοποιεί την εξουσία του μέσω νεοϊμπεριαλιστικών υποσχέσεων για να ξανακερδίσει την θέση τής Ρωσίας στον ήλιο με την «επανένταξη» των μη-Ρωσικών κρατών. Έχει αμφισβητήσει με συνέπεια τη νομιμότητα της Ουκρανίας ως κυρίαρχου κράτους, αμφισβήτησε την ξεχωριστή ταυτότητα των Ουκρανών από την Ρωσία και ισχυρίστηκε ότι οι φιλο-δυτικοί δημοκράτες τής Ουκρανίας είναι στην πραγματικότητα φασίστες που πληρώνονται από δυτικούς ιμπεριαλιστές. Και τώρα έχει μετατρέψει τα λόγια του σε δράση, ελπίζοντας να ενισχύσει τη νομιμοποίησή του και να δώσει ένα μάθημα στους απείθαρχους Ουκρανούς.

Για τους Ουκρανούς, το ερώτημα τι θα επακολουθήσει επικεντρώνεται κυρίως στο αν η επιθετικότητα του Πούτιν θα περιοριστεί στην Κριμαία. Λίγο αφότου διεκδίκησε το δικαίωμα να αναπτύσσει ένοπλες δυνάμεις οπουδήποτε στην Ουκρανία, υπήρξαν αναφορές ότι τα ρωσικά στρατεύματα ήταν έτοιμα έξω από την επαρχία Ζαπορίζια [3], ακριβώς στα βορειοανατολικά τής Κριμαίας, και στην επαρχία Χάρκοβο [4], στα βορειοανατολικά σύνορα της Ουκρανίας με την Ρωσία. Οι Donetsk [5], Dnipropetrovsk [6] και Mykolaiv – οι ανατολικές πόλεις στις οποίες οι φιλορώσοι ακτιβιστές έχουν καταλάβει κυβερνητικά κτίρια, ύψωσαν την ρωσική σημαία και κάλεσαν για ρωσική βοήθεια - θα μπορούσε κάλλιστα να είναι στην σειρά. Αν ο Πούτιν ακούσει τις εκκλήσεις και κινηθεί σε αυτές τις περιοχές, θα μπορούσε να μην σταματήσει μέχρι να φτάσει στο Κίεβο. Η Ουκρανία έχει ήδη θέσει τον στρατό της σε επιφυλακή και οι Ουκρανοί πολιτικοί έκαναν έκκληση για μια μαζική κινητοποίηση, αλλά δεν είναι σαφές κατά πόσον θα μπορούσαν να σταματήσουν μια αποφασιστική ρωσική επίθεση. Σίγουρα, μπορεί να φαίνεται υπερβολικά κινδυνολογικό να μιλά κανείς για την πιθανότητα μιας επίθεσης στο Κίεβο (και ελπίζεται ότι έτσι είναι). Όμως, δεδομένων των προηγούμενων δηλώσεων του Πούτιν και των περιθωρίων που έχει προσφέρει στον εαυτό του τώρα, οι Ουκρανοί δεν μπορούν να αγνοήσουν αυτό που θα μπορούσε να είναι μια άμεση απειλή για την επιβίωση του κράτους τους.

Ο άλλος γρίφος είναι το τι θα κάνει η Δύση στην συνέχεια. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα προειδοποίησε τον Πούτιν ότι «θα υπάρξει κόστος για οποιαδήποτε στρατιωτική παρέμβαση στην Ουκρανία», αλλά παρέλειψε να διευκρινίσει ακριβώς τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό το κόστος. Οι Ευρωπαίοι κάλεσαν την Ρωσία να σεβαστεί την κυριαρχία τής Ουκρανίας [7], αλλά δεν έχουν κάνει συγκεκριμένα σχέδια για την επιβολή αυτής της θέσης. Και το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών οργανώνει έκτακτη συνεδρίαση για να συζητήσει την κρίση στην Ουκρανία. Δεδομένου του βέτο τής Ρωσίας, όμως, το σώμα πιθανότατα δεν θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί στην κρίση με οποιονδήποτε ουσιαστικό τρόπο.