Η ΕΕ μετά την Ουκρανία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η ΕΕ μετά την Ουκρανία

Η ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική στη Νέα Ευρώπη

Τα δραματικά γεγονότα που εκτυλίσσονται στο κατώφλι τής Ευρώπης μοιάζουν με προσβολή στις βασικές πολιτικές αξίες τής Ευρωπαϊκής Ένωσης: αυτοδιάθεση, κράτος δικαίου, καθώς και ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων. Ωστόσο, ακόμη και την ώρα που η κατάσταση στην Ουκρανία έχει επιδεινωθεί, η Ευρώπη έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό ένας παθητικός παρατηρητής. Οι αρχικές προσπάθειες των εκπροσώπων της ΕΕ να βοηθήσουν στην σταθεροποίηση της κατάστασης μετά την ανατροπή τού πρώην προέδρου τής Ουκρανίας Βίκτορ Γιανουκόβιτς εξασθένησαν με την εισβολή τής Ρωσίας στην χερσόνησο της Κριμαίας. Και η έκτακτη συνεδρίαση των υπουργών Εξωτερικών τής ΕΕ στις Βρυξέλλες στις 3 Μαρτίου, οδήγησε μόνο σε μια ήπια δήλωση καταδίκης των ενεργειών τής Ρωσίας που απλώς υπαινισσόταν πιθανές σοβαρές επιπτώσεις. Οι επικεφαλής των ευρωπαϊκών κρατών συναντώνται σήμερα για να συζητήσουν περαιτέρω επιλογές, αλλά λίγοι προβλέπουν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα διαδραματίσει μεγάλο ρόλο στην σύγκρουση. Η Wall Street Journal [1], εύστοχα συνόψισε το συναινετικό κλίμα με τον τίτλο «Μια Συγκλονισμένη ΕΕ Δεν Κάνει Καμία Σοβαρή Προσπάθεια να Αντιμετωπίσει την Ρωσία για την Ουκρανία».

Θα έπρεπε να είναι διαφορετικά. Αφήνοντας στην άκρη το δράμα τής κρίσης της ευρωζώνης, την τελευταία δεκαετία έχει επιτευχθεί μια αργή, σταθερή εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως παγκόσμιου παράγοντα. Κατάφερε την επιτυχή απορρόφηση των 11 πρώην σοβιετικών κρατών σε ένα δημοκρατικό σύστημα ελεύθερης αγοράς. Και με την Συνθήκη τής Λισαβόνας, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2009, η ένωση είχε επιτέλους μια απάντηση στο ερώτημα του πρώην Συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, Χένρι Κίσινγκερ: «Όταν θέλω να μιλήσω με την Ευρώπη, ποιόν καλώ στο τηλέφωνο;». Θα πρέπει να καλέσει την Κάθριν Άστον, φυσικά. Σήμερα είναι Ύπατος Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις εξωτερικές υποθέσεις και την πολιτική ασφάλειας, και παρά τον ευρύ αρχικό σκεπτικισμό, οι προσπάθειές της να δημιουργήσει μια ειρηνική διευθέτηση για την Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο και η ηγεσία της κατά τις πρόσφατες διαπραγματεύσεις με το Ιράν έφεραν επαίνους. Επίσης, βοηθητικοί θεσμοί είναι η νέα Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (η οποία χρησιμεύει ως ένα ειδικό διπλωματικό σώμα τής ΕΕ) και η ενισχυμένη Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας.

Όλα αυτά κάνουν την φαινομενική ατολμία τής Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ουκρανία ακόμη πιο περίπλοκη. Τίθεται επίσης το ερώτημα εάν θα πρέπει να περιμένουμε από την Ευρωπαϊκή Ένωση να μείνει στο περιθώριο σε μελλοντικές κρίσεις. Ήταν, βεβαίως, το δέλεαρ της περαιτέρω ενοποίησης με την Ευρωπαϊκή Ένωση που προκάλεσε το κίνημα Euromaidan στην Ουκρανία. Οπότε, αν όχι στην Ουκρανία, τότε πού;

Στην πραγματικότητα, η ουκρανική κατάσταση χτυπά στην καρδιά των προοπτικών - και των προκλήσεων - της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως δρώντα εξωτερικής πολιτικής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να έχει μια ισχυρή έλξη για πολλές χώρες, όπως η Ουκρανία, που φιλοδοξούν να ενταχθούν στις τάξεις της. Δρα σε αρμονία με μια ποικιλία εξωτερικών πολιτικών, υπογράφοντας διεθνείς συνθήκες παράλληλα με τα κυρίαρχα κράτη και ενεργεί ως ο μεγαλύτερος συνεισφέρων εξωτερικής αναπτυξιακής βοήθειας στον κόσμο. Το συνδυασμένο οικονομικό της βάρος ξεπερνά εκείνο των Ηνωμένων Πολιτειών και είναι πολύ μπροστά από την Κίνα. Ίσως δεν αποτελεί έκπληξη, επομένως, ότι οι επιτυχίες τής Ευρωπαϊκής Ένωσης ώθησαν κάποιους παρατηρητές να ξεχνούν ότι δεν είναι ένα έθνος-κράτος, και την συγκρίνουν αδίκως με τις Ηνωμένες Πολιτείες όσον αφορά τη συνοχή της εξωτερικής της πολιτικής. Στην πραγματικότητα, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι απολύτως περιορισμένη σχετικά με την ικανότητά της να ανταποκρίνεται άμεσα σε κρίσεις. Και για το άμεσο μέλλον, θα πρέπει να συνεχίσει να ελίσσεται ανάμεσα στις πολιτικές ατζέντες και τις ταυτότητες των κρατών-μελών της.

Προς το παρόν, η Ευρωπαϊκή Ένωση συμφιλιώνει αυτές τις εντάσεις μέσα από μια πολύ διακριτική εξωτερική πολιτική - η οποία στηρίζεται σε δύο στοιχεία. Το πρώτο είναι η έμφαση στην «ασφάλεια των ανθρώπων», αντί για την παραδοσιακή γεωπολιτική. Κατηγοριοποιημένη στις λεγόμενες «αποστολές τής Αγίας Πετρούπολης», η Ευρωπαϊκή Ένωση αυτοπεριορίζεται στις αυστηρά ανθρωπιστικές αποστολές.

Η κεντρική της «Πολιτική τής Ευρωπαϊκής Γειτονίας» εργάζεται για την σταθεροποίηση των περιοχών που περιβάλλουν την Ευρώπη, μέσω οικονομικών συμφωνιών και πολιτικής ενθάρρυνσης - δηλαδή, θεσμική στήριξη, εκλογικοί παρατηρητές, καθώς και διάφορα είδη συμφωνιών σύνδεσης, όπως αυτή στο επίκεντρο της ουκρανικής κρίσης. Γενικότερα, για την Ευρωπαϊκή Ένωση, «η ανθρώπινη ασφάλεια» σημαίνει μια σειρά από έντονες προσπάθειες για την επιβράδυνση της αλλαγής τού κλίματος, την διαχείριση των οικονομικών κρίσεων και των πιέσεων της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Στον κόσμο τής Ευρωπαϊκής Ένωσης, πράγματα όπως η ισορροπία των δυνάμεων και οι ένοπλες επεμβάσεις απλά δεν είναι στο τραπέζι, αν και μεμονωμένα κράτη-μέλη, όπως η Γαλλία συνεχίζουν να αναλαμβάνουν στρατιωτικές επεμβάσεις μόνα τους.

Το δεύτερο βασικό στοιχείο τής εξωτερικής πολιτικής τής Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η εμμονή να εντάσσει τις δικές της ενέργειες στο πλαίσιο των πολιτικών θεσμών που βρίσκονται πάνω από αυτήν (όπως το ΝΑΤΟ και τα Ηνωμένα Έθνη) και σε εκείνους κάτω από αυτήν (όπως τα κράτη-μέλη). Από την παρέμβασή της στην Λιβύη, η οποία διεξήχθη υπό την αιγίδα τού ΝΑΤΟ, μέχρι την εμπλοκή τής Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ειρηνευτικές δραστηριότητες στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, μέχρι την ηγεσία τής Άστον σχετικά με τις συνομιλίες των P5 +1 με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα, οι πολυμερείς λύσεις ήταν το πλαίσιο του ευρωπαϊκού γεωπολιτικού παιχνιδιού. Και από την άποψη της ένταξης προς τα κάτω, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επανειλημμένως αποφύγει την δημιουργία ενός «ευρωπαϊκού στρατού» - κάτι που δεν μπορεί να στηριχθεί πολιτικά - αλλά χτίζει δίκτυα για τους στρατούς των κρατών-μελών. Έτσι, η 2.200 ανδρών Σκανδιναβική Μάχιμη Μονάδα τής Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελείται από την Εσθονία, την Φινλανδία, την Ιρλανδία, τη Νορβηγία και την Σουηδία. Η Ευρωπαϊκή Διοίκηση Αεροπορικών Μεταφορών με έδρα στο Αϊντχόβεν, η οποία ελέγχει τον εναέριο ανεφοδιασμό καυσίμων και τις στρατιωτικές μεταφορές, διοικείται από κοινού από το Βέλγιο, την Γαλλία, την Γερμανία, το Λουξεμβούργο και τις Κάτω Χώρες. Η προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης να φωλιάσει τις πολιτικές της προς τα πάνω και προς τα κάτω, βοηθά στη νομιμοποίηση των δραστηριοτήτων τής εξωτερικής της πολιτικής, ενώ επίσης αφήνει στρατιωτικές δυνατότητες στα χέρια των κρατών μελών.

Αλλά, η μετα-εθνική εξωτερική πολιτική τής Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι σαφώς πιο αποτελεσματική σε ορισμένους τομείς από ό, τι σε άλλους. Και η κρίση στην Ουκρανία το κάνει αυτό απόλυτα καθαρό. Η ευρωπαϊκή συζήτηση περί εκδημοκρατισμού και οικονομικής ανάπτυξης δημιούργησε κίνητρα για αλλαγή στην Ουκρανία. Και όσο η υποστήριξη παρέμενε στην σφαίρα των ιδεών και των θεσμών, η Ευρώπη τα πήγαινε αρκετά καλά. Η Άστον ήταν ο πρώτος ανώτερος ξένος αξιωματούχος που επισκέφθηκε το Κίεβο μετά την ανατροπή τού Γιανουκόβιτς. «Έτσι, είμαστε εδώ για να πούμε ότι θέλουμε να υποστηρίξουμε και να βοηθήσουμε την χώρα να παραμείνει ισχυρή και να προχωρήσουμε με τον τρόπο που η χώρα θα επιλέξει», είπε στις δηλώσεις της σε δημοσιογράφους στην Ουκρανία. Με αυτό τον τρόπο, σηματοδότησε στη Μόσχα την σημασία τής εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας.

Αλλά τώρα που η κατάσταση έχει μετακινηθεί στην ζώνη των στρατιωτικών επιχειρήσεων, τα χέρια τής Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι δεμένα. Πριν εισβάλει στην Κριμαία, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έπαιξε έξυπνα με τις διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών τής ΕΕ (που προέρχονται κυρίως από την διαφορετική εξάρτησή τους από την ρωσική ενέργεια και το εμπόριο). Η εθνικιστική επιθυμία τού Πούτιν ώστε η Ρωσία να γίνει μια «αναστημένη μεγάλη δύναμη [2]» συγκρούεται με την ίδια την βάση τής εξωτερικής πολιτικής τής ΕΕ, οριοθετείται στο έγγραφο για την Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας [3] με τίτλο «Μια ασφαλής Ευρώπη σε έναν καλύτερο κόσμο». Ο Πούτιν δεν φαίνεται να έχει πάρει ένα αντίγραφο της ΕΣΑ, η οποία αναφέρει ότι «η ανάπτυξη μιας ισχυρότερης διεθνούς κοινωνίας, εύρυθμα λειτουργούντων διεθνών θεσμών και μιας διεθνούς τάξης βασισμένης σε κανόνες, είναι ο στόχος μας». Ωστόσο, οι προσπάθειες για να φανεί ένα ενιαίο ευρωπαϊκό μέτωπο απέναντι στην παραβίαση της εδαφικής κυριαρχίας από την Ρωσία γρήγορα αντιμετώπισε προβλήματα. Στις 2 Μαρτίου, η Πολωνία και η Λιθουανία επικαλέστηκαν την ρήτρα τού ΝΑΤΟ η οποία ζητεί διαβούλευση όταν ένα από τα μέλη του αισθάνεται ότι απειλείται η ασφάλειά του. Εν τω μεταξύ, η Γερμανία, ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ρωσικού φυσικού αερίου, και η Γαλλία προειδοποίησαν ενάντια σε μια κλιμάκωση. Οι ηγέτες τής ΕΕ συζητούν οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, αλλά και οι Γερμανοί σίγουρα θα δουν την όποια τιμωρία ως θέτουσα ένα υψηλότερο κόστος για το δικό τους έθνος, δεδομένου ότι η εξαγωγική οικονομία της εξαρτάται εν μέρει από τις καλές σχέσεις με την Ρωσία. Το χάσμα μεταξύ των περισσότερων μεγάλων ευρωπαϊκών φορέων και του Ηνωμένου Βασιλείου, που είναι ιστορικά πιο ευθυγραμμισμένο με τις Ηνωμένες Πολιτείες και πιέζει για την ανάληψη δράσης, επίσης έρχεται στο προσκήνιο.

Η επίδειξη των σκληρών ορίων τού συγκεκριμένου είδους εξωτερικής πολιτικής τής Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να είναι επώδυνη για την Ευρώπη, δεδομένου ότι ο σάλος στην Ουκρανία είναι εν μέρει μια κρίση ταυτότητας για το αν η Ουκρανία θα πρέπει να είναι μέρος της Ευρώπης ή να συνδέεται με την Ρωσία. Προς το παρόν, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να συνεχίσει να δίνει έμφαση εργαζόμενη μέσω πολυεθνικών θεσμών. Είναι έκπληξη, επομένως, ότι μια από τις πρώτες προτάσεις από την Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ για την προώθηση του διαλόγου μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας έγινε στην βάση τού εξωγενούς Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ). Η Βρετανία επίσης ενδιαφέρεται για την ιδέα που προτάθηκε από την Μέρκελ, περί μιας ομάδας επαφής για να ξεκινήσει μια διερευνητική αποστολή ενθάρρυνσης του πολιτικού διαλόγου.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να είναι ένας οικονομικός γίγαντας, αλλά δεν είναι ακριβώς το πολιτικό μυρμήγκι όπως ήταν παλιά. Η Ένωση συχνά χλευάστηκε για την σύγχυση που δημιουργεί η σούπα των αλφαβητικών ακρωνυμίων της και η επικάλυψη των θεσμών της για την εξωτερική πολιτική. Και είναι αλήθεια ότι στην ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας υπάρχει ελάχιστα σαφής ιεραρχία, τα ονόματα και οι θεσμοί αλλάζουν κάθε λίγα χρόνια, και τα πάντα φαίνονται τρομερά ad hoc. Αλλά, όλα αυτά προκύπτουν από τον σχεδιασμό – είναι το τίμημα για την διατήρηση μέσα στην Ένωση των κρατών-μελών, τα οποία αρκετά σωστά δείχνουν να φοβούνται για τα κυριαρχικά τους δικαιώματα. Και αυτό μπορεί ακριβώς να είναι το μυστικό για ό, τι επιτυχίες έχει επιτύχει η Ένωση μέχρι σήμερα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τις ευάλωτες χώρες που φιλοδοξούν να αποκτήσουν στενότερες σχέσεις, ακόμη και αν η πλήρης ένταξη δεν είναι πιθανή για κάποιο χρονικό διάστημα. Στην Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα ευνοήσει την πιο κρυφή, γραφειοκρατικοποιημένη δράση - οικονομική βοήθεια στη νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας, εμπορικούς και επενδυτικούς δεσμούς, και, ενδεχομένως την προσαρμογή των αγωγών φυσικού αερίου για να μπορέσει να εισρεύσει περισσότερο αέριο στην Ουκρανία από ευρωπαϊκούς σταθμούς ώστε να μειωθεί η εξάρτησή της από την Ρωσία. Οι όποιες προσπάθειες από τις Βρυξέλλες θα είναι κάτω από το ραντάρ, και γι’ αυτό, αναμφίβολα θα χλευαστούν από παρατηρητές από την αμερικανική πλευρά τού Ατλαντικού, καθώς και από κάποιους από την βρετανική πλευρά τού Pas-de-Calais. Αλλά θα ήταν λάθος να εξισώνεται η έλλειψη της αντιπαράθεσης με την έλλειψη επιρροής. Σε μακροπρόθεσμη βάση, αν και το συγκεκριμένο είδος τής εξωτερικής πολιτικής τής ΕΕ, το οποίο δίνει έμφαση στην ανθρώπινη ασφάλεια, το διεθνές δίκαιο, και τα προνόμια των κρατών-μελών, μπορεί να μην είναι σε θέση να αποσπάσει την Κριμαία βίαια από έναν αποφασιστικό Πούτιν, θα έχει ένα κρυφό αντίκτυπο στην εξέλιξη της πολιτικής στην Ουκρανία και πέρα από αυτήν.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140991/kathleen-r-mcnamara/the-eu...

Συνδέσεις:
[1] http://online.wsj.com/news/articles/SB1000142405270230436070457941546210...
[2] http://www.foreignaffairs.com/articles/140986/kathryn-stoner/putins-sear...
[3] http://eeas.europa.eu/csdp/about-csdp/european-security-strategy/index_e...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr