Χαμένοι στους ουρανούς

Η ιστορία τής πτήσης MH370 της Malaysia Airlines εξελίσσεται λεπτό το λεπτό. Το πιο πιθανό είναι ότι η ιστορία θα έχει αλλάξει για άλλη μια φορά από την στιγμή που θα τελειώσει η ανάγνωση αυτού του κειμένου. Αλλά ανεξάρτητα από το ποιά θα είναι η τελική λύση στο παζλ, δεν είναι πλέον πάρα πολύ νωρίς για να αρχίσει κανείς να αναρωτιέται για το τι σημαίνει αυτό.

Ιδού τα γεγονότα [1], όπως τα κατανοούμε ως αυτή τη στιγμή. Στις 8 Μαρτίου, ένα αεροπλάνο καθ’ οδόν από την Kuala Lumpur προς το Πεκίνο εξαφανίστηκε. Δεν υπήρχε καμία ένδειξη ότι κάτι δυσάρεστο συνέβαινε πριν σταματήσει να επικοινωνεί με τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας. Λίγο μετά αφότου έγινε σιωπηλό, άρχισε να αποκλίνει δραματικά από το προγραμματισμένο εκ των προτέρων ίχνος πτήσης του - και πάλι, χωρίς καμία ένδειξη προβλήματος. Το αεροπλάνο κατάφερε να διασχίσει την χερσόνησο της Μαλαισίας και κατευθύνθηκε προς το Στενό τής Μάλακα, χωρίς να προσελκύσει οποιαδήποτε προσοχή πριν εξαφανιστεί από τα ραντάρ εντελώς. Σύμφωνα με την βρετανική εταιρεία Inmarsat [2], το αεροπλάνο ήταν ακόμα στον αέρα κάπου σ’ ένα τεράστιο τόξο που εκτείνεται από τον νοτιοανατολικό Ινδικό Ωκεανό μέχρι το Καζακστάν περισσότερο από επτά ώρες μετά την αναχώρησή του από την Κουάλα Λουμπούρ.

Ένα σαφές μάθημα, όπως υποστήριξε πρόσφατα η Jessica Trisko Darden [3], επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Δυτικού Οντάριο, είναι ότι οι χώρες τής Νοτιοανατολικής Ασίας είναι ανίκανες να παρακολουθούν, πόσο μάλλον να ελέγχουν, τον εναέριο χώρο τους. Επίσης, είναι αδύναμες στο να καταφέρουν ταχεία και συντονισμένη αντίδραση στην καταστροφή. Είναι εξαίρετες, ωστόσο, στο να κατηγορούν η μια την άλλη. Αυτό θα πρέπει να σηκώσει κάποια φρύδια στην Ουάσιγκτον καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες «στρίβουν» προς την Ασία. Η αντίδρασή τους δείχνει ότι κάθε εγκαρδιότητα μεταξύ των παικτών στην περιοχή δεν είναι παρά ένα λεπτό προκάλυμμα. Θέτει επίσης υπό αμφισβήτηση την αρμοδιότητα και την αξιοπιστία των ίδιων των κρατών από τα οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εξαρτώνται σε περίπτωση σοβαρής αντιπαράθεσης με την Κίνα. Ίσως ακόμη πιο δυσοίωνα, ο ζήλος τής Κίνας [4] να ξεπεράσει τις Ηνωμένες Πολιτείες στην εξεύρεση του χαμένου αεροπλάνου φαίνεται να έχει ανάρμοστες γεωπολιτικές προεκτάσεις. Μπορεί ακόμη να αντανακλά την ευαισθησία τού Πεκίνου στην εγχώρια νομιμοφροσύνη, από την άποψη του γεγονότος ότι οι περισσότεροι από τους επιβάτες στην πτήση MH370 ήταν Κινέζοι υπήκοοι.

Αλλά, υπάρχουν και μεγαλύτερα μαθήματα επίσης - μαθήματα με κάτι περισσότερο από περιφερειακή σημασία. Πρώτον, τα καλά νέα. Δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία, και σύμφωνα με τις περισσότερες γνώμες των εμπειρογνωμόνων είναι εξαιρετικά απίθανο, ότι το MH370 εξαφανίστηκε ως αποτέλεσμα βλάβης. Όταν τα ζωτικά συστήματα στα σύγχρονα αεροπλάνα χαλούν, ενεργοποιούν συναγερμούς. Εφεδρικά συστήματα παρεμβαίνουν. Οι πιλότοι αναφέρουν το πρόβλημα αν είναι εντός εμβέλειας ραδιοσυχνοτήτων. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι συνέβη κάτι από όλα αυτά. Τα σύγχρονα αεροσκάφη είναι θαύματα της μηχανικής, έτσι δεν αποτελεί καμία έκπληξη ότι οι πιθανότητες [5] για ένα θανατηφόρο ατύχημα σε πολιτική αεροπορική εταιρεία είναι μόλις 1 προς 3,4 εκατομμύρια. Λιγότερο από το ένα τέταρτο των θανατηφόρων ατυχημάτων που συμβαίνουν είναι αποτέλεσμα μηχανικής βλάβης. Είστε πιο ασφαλείς σε ένα αεροπλάνο από ό, τι σε μια μπανιέρα [6].

Από όσο μπορεί κανείς να πει, το σύνολο των επίγειων μηχανημάτων δούλεψε επίσης καλά. Τα κύρια ραντάρ, τα δευτερεύοντα ραντάρ και οι ραδιοεπικοινωνίες, όλα δούλεψαν κανονικά στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν την επαφή με το MH370. Και πάλι, αυτό είναι που πρέπει να περιμένει κανείς. Η σχετική τεχνολογία είναι πολύ καλή, και συνεχώς γίνεται όλο και καλύτερη. Παρά τα γραφόμενα στο Huffington Post [7], δεν υπάρχει καμία σχέση τού MH370 με την μοιραία τελική πτήση τής Αμέλια Έρχαρτ. Ένα Boeing 777 που λειτουργεί σε καλά επιτηρούμενο εναέριο χώρο σήμερα είναι συγκριτικά με το αεροπλάνο τής Έρχαρτ, ό,τι το Διαδίκτυο σε σύγκριση με τα σήματα καπνού.

Τώρα, οι άσχημες ειδήσεις. Αν και τα μηχανικά συστήματα φαίνεται ότι έχουν λειτουργήσει καλά, τα ανθρώπινα συστήματα απέτυχαν επανειλημμένα, τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο. Κατ’ αρχήν, αν η εξαφάνιση του MH370 ήταν σκόπιμη, τότε τα ισχύοντα μέτρα ασφαλείας απέτυχαν να την αποτρέψουν. Επιπλέον, στρατιωτικοί χειριστές ραντάρ τής Μαλαισίας απέτυχαν να παρατηρήσουν, παρερμήνευσαν ή εσκεμμένα αγνόησαν το ίχνος τού αεροσκάφους στο ραντάρ καθώς κατευθυνόταν δυτικά. Οι Ταϊλανδέζοι χειριστές ραντάρ το παρατήρησαν, αλλά απέτυχαν να το αναφέρουν επειδή κανείς δεν τους ρώτησε [8]. Άλλες χώρες [9] μπορεί επίσης να έχουν αποτύχει να παρατηρήσουν ή να αναφέρουν την περίεργη πορεία τού αεροσκάφους, λόγω ανικανότητας, ελαττωματικών διαδικασιών, ή φόβου ότι θα ντροπιαστούν. Για μέρες αφότου το αεροπλάνο εξαφανίστηκε, αν και υπάρχουν άφθονες πληροφορίες που δείχνουν ότι το τζετ είχε κατευθυνθεί προς τον Ινδικό Ωκεανό, η Μαλαισία και ένας αυξανόμενος αριθμός άλλων χωρών συνέχιζαν να το ψάχνουν στον Κόλπο τής Ταϊλάνδης [10].

Υπάρχουν ακόμα χειρότερα νέα. Μεγάλο μέρος τής σύγχυσης και της αβεβαιότητας θα μπορούσε εύκολα να είχε αποτραπεί. Είναι σχεδόν αδιανόητο [11] ότι, σχεδόν 13 χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου, οι πιλότοι εξακολουθούν να απενεργοποιούν από μόνοι τους τούς αναμεταδότες. (Σε αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις, όταν μπορεί να είναι επιθυμητό [12] για έναν πιλότο να απενεργοποιήσει έναν αναμεταδότη, δεν υπάρχει κανένα τεχνικό εμπόδιο να απαιτείται ένα πρόσθετο επίγειο σήμα για να το κάνει). Επιπλέον, υπάρχει μια διαθέσιμη τεχνολογία εδώ και οκτώ χρόνια (η Αυτόματη Εξαρτώμενη Επιτήρηση-Μετάδοση, Automatic Dependent Surveillance-Broadcast ή ADS-B) που παρέχει περισσότερες και πιο αξιόπιστες πληροφορίες για την πτήση και την θέση τού αεροσκάφους από όσο ένας τυποποιημένος αναμεταδότης. Παρά το γεγονός ότι το MH370 είχε ADS-B, και παρ’όλο που ερασιτέχνες στο έδαφος συνέλαβαν το σήμα του, οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας δεν το έκαναν. Σε όλο τον κόσμο, οι χώρες άργησαν να το υιοθετήσουν λόγω γραφειοκρατικής αδράνειας και άστοχων ανησυχιών για την ασφάλεια. (Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η FAA σκοπεύει να το υιοθετήσει σε εθνικό επίπεδο, αλλά όχι πριν από το 2020).

Αν το ADS-B δεν είναι του στυλ σας, η συνεχής μετάδοση GPS είναι μια άλλη άμεσα διαθέσιμη τεχνολογία που οι αεροπορικές εταιρείες μπορούν να χρησιμοποιούν για να παρακολουθούν τους στόλους τους. Αλλά, όπως παραπονέθηκε ο Peter Parrish [13], εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Latitude Technologies, η οποία παράγει ένα τέτοιο σύστημα, «Για κάποιο λόγο, οι μεγάλες αεροπορικές εταιρείες εξακολουθούν να βασίζονται αποκλειστικά σε παλιά τεχνολογία για να παρακολουθούν τα αεροσκάφη τους, όταν ένα από τα δικά μας κουτιά θα μπορούσε να μπαίνει σε ένα αδιάφορο σημείο στο αεροσκάφος και να αναφέρει την θέση του διαρκώς, συμπεριλαμβανομένης μιας ταχείας διαδικασίας ακριβώς στο σημείο της πρόσκρουσης σε περίπτωση ατυχήματος». Κατά ειρωνικό τρόπο, ενώ η περιφερειακή θυγατρική τής Malaysia Airlines, MASwings, έχει υιοθετήσει αυτή την τεχνολογία, η μητρική εταιρεία δεν το έχει κάνει.

Κατά μια έννοια, οι άσχημες ειδήσεις δεν αποτελούν έκπληξη. Παρά το γεγονός ότι η τεχνολογία εξελίσσεται αλματωδώς, η βελτίωση στον τομέα τής ψυχικής ικανότητάς μας να αντιλαμβανόμαστε και να αναλύουμε τον κόσμο, πραγματοποιείται με ένα εξελικτικό χρονοδιάγραμμα. Γνωστικά, γραφειοκρατικά, κοινωνικά και πολιτιστικά εμπόδια στη μάθηση είναι πανταχού παρόντα. Έχω περάσει το μεγαλύτερο μέρος τής επαγγελματικής μου σταδιοδρομίας προσπαθώντας να καταλάβω γιατί οι εθνικοί ηγέτες - που είναι σχεδόν πάντα πολύ έξυπνοι άνθρωποι - κάνουν τόσα πολλά λάθη, και η απάντηση είναι απλά ότι είναι άνθρωποι. Όπως μου είπε ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Dean Rusk προς το τέλος τής ζωής του, «Έχω γνωρίσει και συνεργαστεί με αρκετούς ανθρώπους των οποίων τα ονόματα είναι στα βιβλία τής ιστορίας ή στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Δεν έχω συναντήσει ποτέ ημίθεο ή υπεράνθρωπο. Έχω δει μόνο σχετικά απλούς άνδρες και γυναίκες να προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν».

Έχουμε καταλήξει να εκτιμούμε ότι η ταχέως αυξανόμενη τεχνολογική εξειδίκευσή μας - η οποία μάς έχει προσφέρει ωφελήματα όπως τα ασφαλή, άνετα αεροπορικά ταξίδια - φέρνει μαζί της μεγάλο δυνητικό κόστος. Μας δίνει, βεβαίως, μια μεγαλύτερη ικανότητα καταστροφής. Αλλά, όπως επεσήμανε ο συνάδελφός μου Thomas Homer-Dixon [14], επικεφαλής τού CIGI (Centre for International Governance Innovation) για τα Παγκόσμια Συστήματα στην Σχολή Διεθνών Υποθέσεων Balsillie, μπορεί επίσης να οδηγήσει στην δημιουργία ευάλωτων, υπερβολικά στενά συνδεδεμένων, και ανεπαρκώς ανθεκτικών συστημάτων αν δεν δοθεί ιδιαίτερη προσοχή. Έχουμε μεγάλη δυσκολία, προφανώς, να εκτιμήσουμε ότι τα άτομα και οι οργανώσεις είναι συχνά οι πιο αδύναμοι κρίκοι σε αυτά τα συστήματα. Οι εθνικοί ηγέτες δεν θεωρούν τους εαυτούς τους ή τους ομολόγους τους σε άλλα μέρη ως άσχημα πληροφορημένους, σε σύγχυση, συναισθηματικούς, επιρρεπείς σε σφάλματα, και ίσως ακόμη και λίγο τρελούς μετά από κάποιο διάστημα. Ούτε σκέφτονται τις πολύπλοκες υπηρεσίες, τα υπουργεία, τους οργανισμούς και τους στρατούς επί των οποίων έχουν εξουσία και κατ’ όνομα έλεγχο, ως οριακά μέχρι σοβαρά δυσλειτουργικές δομές σχεδόν στο 100% του χρόνου. Αλλά έτσι είναι όντως.

Σε μια τεταμένη, βαριά οπλισμένη περιοχή, όπως η Ανατολική και Νοτιοανατολική Ασία, θα ήταν μια καλή ιδέα για τους ηγέτες να προβληματιστούν σχετικά με τις περιορισμένες ικανότητες των ατόμων και των οργανώσεων και με το ότι αναπόφευκτα θα κάνουν λάθη. Και σε καμία άλλη περίπτωση, τα λάθη δεν είναι πιο πιθανά παρά σε περιόδους κρίσης. Η παράξενη ιστορία τού MH370 πρέπει να κάνει την σημασία αυτής της αντίληψης οδυνηρά σαφή.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141045/david-a-welch/lost-in-airs...

Συνδέσεις:
[1] http://www.bbc.com/news/world-asia-26503141
[2] http://www.straitstimes.com/breaking-news/se-asia/story/missing-mh370-ho...
[3] http://www.washingtonpost.com/blogs/monkey-cage/wp/2014/03/18/what-the-s...
[4] http://www.thestar.com/news/world/2014/03/18/why_it_matters_if_china_or_...
[5] http://www.planecrashinfo.com/cause.htm
[6] http://airfactsjournal.com/2014/01/won-safety-battle/
[7] http://www.huffingtonpost.co.uk/2014/03/19/missing-plane-mh370-modern-da...
[8] http://www.news.com.au/travel/travel-updates/mh370-thailand-failed-to-sh...
[9] http://www.dailymail.co.uk/news/article-2584399/Malaysia-confirms-new-ra...
[10] http://www.theguardian.com/world/2014/mar/18/-sp-malaysia-airlines-fligh...
[11] http://www.nytimes.com/2014/03/18/opinion/out-of-control.html
[12] http://www.ctvnews.ca/sci-tech/malaysia-airlines-flight-why-can-airplane...
[13] http://www.cbc.ca/news/world/how-could-malaysia-airlines-flight-mh370-go...
[14] http://www.worldwatch.org/node/6008

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr