Η Μολδαβία στο επίκεντρο

Στις 3 Απριλίου, η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε ότι, από τις 28 Απριλίου, θα επιτρέπει ταξίδια χωρίς βίζα εντός τής ζώνης Σένγκεν για όλους τους Μολδαβούς που κατέχουν βιομετρικό διαβατήριο. Με άλλα λόγια, με τα σωστά ταξιδιωτικά έγγραφα, 3,5 εκατομμύρια Μολδαβοί μπορούν πλέον να κάνουν επισκέψεις βραχείας διάρκειας οπουδήποτε στην Ευρώπη. Η κίνηση αυτή ήταν η τελευταία ομοβροντία σε μια μάχη που μαίνεται για τη Μολδαβία, το δεύτερο μέτωπο σε έναν αγώνα μεταξύ της ΕΕ και της Ρωσίας για τα εδάφη ανάμεσά τους.

Είναι εύκολο να ξεγράψει κανείς την μικροσκοπική Μολδαβία, όπως ουσιαστικά έκανε η Δύση μετά το 1990, όταν η χώρα κέρδισε την ανεξαρτησία της καθώς διαλυόταν η Σοβιετική Ένωση. Η Μολδαβία, η οποία είναι περίκλειστη και στριμωγμένη ανάμεσα στη νοτιοδυτική Ουκρανία και την βορειοανατολική Ρουμανία, είναι η φτωχότερη χώρα στην Ευρώπη. Σημαντικές εξαγωγές της είναι το κρασί (το οποίο μπλόκαρε πρόσφατα η Ρωσία), τα λαχανικά, τα φρούτα και οι άνθρωποι. Εκτιμάται ότι 770.000 Μολδαβοί - πάνω από το ήμισυ του οικονομικά ενεργού πληθυσμού - ζουν εκτός της χώρας τους. Κάθε χρόνο, στέλνουν εμβάσματα στην πατρίδα τους που ισοδυναμούν με πάνω από το 30% του ΑΕΠ της Μολδαβίας.

Η Μολδαβία παρουσιάζει εντυπωσιακή αντίθεση με την γειτονική Ρουμανία. Παρά το γεγονός ότι η Ρουμανία έχει αναπτυχθεί γρήγορα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Μολδαβία έχει μαραζώσει έξω από αυτήν, ούσα όμηρος της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Αυτό χρονολογείται από το 1992, λίγο μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, όταν η νέα χώρα αγωνιζόταν να διατηρήσει τον έλεγχο της Υπερδνειστερίας (ή Transnistria), την λωρίδα τού εδάφους που συνορεύει με τον ποταμό Δνείστερο στα δυτικά και την Ουκρανία στα ανατολικά. Η πολυεθνική περιοχή φιλοξένησε βαριά βιομηχανία και την 14η Σοβιετική Στρατιά, και ανήκε στην Σοβιετική Ένωση κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου, και όχι στην Ρουμανία όπως η υπόλοιπη Μολδαβία. Αυτονομιστές στην Υπερδνειστερία, οι οποίοι είναι ως επί το πλείστον μη-ρουμανόφωνοι και αντιτίθενται στο να γίνουν τα ρουμανικά η μόνη επίσημη γλώσσα και να αλλάξει το αλφάβητο της Μολδαβίας από το κυριλλικό στο λατινικό, αρνήθηκαν να υποταχθούν στον έλεγχο της Μολδαβίας και απηύθυναν έκκληση για βοήθεια στην Ρωσία. Ο Ρώσος πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν τοποθέτησε τον Υποστράτηγο Alexander Lebed ως διοικητή τής 14ης Στρατιάς, και ο Lebed ανέλαβε την αποστολή να πολεμήσει τους «φασίστες» τής Μολδαβίας. Οι προσπάθειές του οδήγησαν στην αποσχισθείσα Μολδαβική Δημοκρατία τής Υπερδνειστερίας, με πρωτεύουσα την Tiraspol.

Η Υπερδνειστερίας δεν αναγνωρίζεται από καμία χώρα, αλλά παρέμεινε ωστόσο σαν μια μαύρη κηλίδα στον χάρτη τής Ευρώπης για σχεδόν δύο δεκαετίες. Εκατοντάδες Ρώσοι μέλη «ειρηνευτικών δυνάμεων», από ένα σύνολο ρωσικών δυνάμεων περίπου 1.500 ανδρών, εξακολουθούν να υποσκάπτουν την εδαφική ακεραιότητα της Μολδαβίας και η Ρωσία έχει παρεμποδίσει διαπραγματεύσεις για κάποια διευθέτηση σε κάθε στάδιο της δαδικασίας. Παρά το γεγονός ότι η Ρωσία θέλει να παρουσιάζει μια ρόδινη εικόνα τής ζωής στην Υπερδνειστερία, η περιοχή έχει υποφέρει σκληρά λόγω του καθεστώτος της. Ο πληθυσμός της συρρικνώθηκε δραματικά από 750.000 άτομα κατά τον χρόνο τού ντε φάκτο διαχωρισμού σε περίπου 500.000 σήμερα - κυρίως λόγω οικονομικών αιτιών. Οι Αρχές τής Υπερδνειστερίας αρνούνται να οργανώσουν μια απογραφή, καθώς φοβούνται ότι τα αποτελέσματά της θα αποκαλύψουν την αλήθεια: ότι η περιοχή γίνεται γρήγορα ένα ρωσικό στρατόπεδο και ένα γηροκομείο. Εκτός από τους διαχειριστές τής περιοχής και τον ρωσικό στρατό, οι μόνοι άνθρωποι που έχουν λόγο να παραμείνουν είναι οι συνταξιούχοι, οι οποίοι απολαμβάνουν 15 δολάρια το μήνα ως συμπλήρωμα σύνταξης από την Ρωσία, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά τους.

Το απροσδιόριστο καθεστώς τής Υπερδνειστερίας - και η πολιτική αβεβαιότητα που πηγαίνει μαζί με αυτό - έχει επίσης πλήξει την οικονομία τής Μολδαβίας στο σύνολό της. Το 2011, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτίμησε ότι το 55% των Μολδαβοί ήταν φτωχοί σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Επιπλέον, η πολιτική αβεβαιότητα καθιστά την χώρα λιγότερο ελκυστική ως εταίρο και ως επενδυτική ευκαιρία για την Δύση, σε μια περιοχή γεμάτη με άλλους πιθανούς συνεργάτες.

Παρ’ όλο που η Ρωσία πάντα θεωρούσε τη Μολδαβία ως ένα σημαντικό μέρος τού εγγύς εξωτερικού, η ΕΕ ποτέ δεν ένιωσε πραγματικά το ίδιο. Αυτό μέχρι το 2007, όταν η Ρουμανία εντάχθηκε επίσημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο σε μεγάλο βαθμό ρουμανόφωνος πληθυσμός τής χώρας έχει στενούς δεσμούς με την Ρουμανία. Υπολογίζεται ότι 500.000 Μολδαβοί - το ένα έβδομο του πληθυσμού - διαθέτει Ρουμανικά (και ως εκ τούτου τής Ευρωπαϊκής Ένωσης) διαβατήρια, ως κάτοικοι της Μεγάλης Ρουμανίας, ένας όρος που αναφέρεται στα χρόνια μεταξύ των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, όταν η περισσότερη Μολδαβία αποτελούσε τμήμα τής ρουμανικής επαρχίας τής Βεσσαραβίας. Η επανένταξη της Μολδαβίας στην Ρουμανία είναι εδώ και καιρό θέμα συζήτησης στη Μολδαβία, αν και δεν θεωρείται κάτι ρεαλιστικό.

Αναγνωρίζοντας τη νέα στρατηγική σημασία τής Μολδαβίας, το 2005, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διόρισε Ειδικό Εντεταλμένο στη Μολδαβία (μια θέση που ένας από εμάς στελέχωσε αργότερα) για να ασχοληθεί με πολιτικά ζητήματα, όπως το καθεστώς τής Υπερδνειστερίας. Το 2006, η Ευρωπαϊκή Ένωση άνοιξε ένα γραφείο στην πρωτεύουσα, Κισινάου. Λίγα χρόνια αργότερα, το 2010, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ ξεκίνησε μια πρωτοβουλία με στόχο την επίλυση της σύγκρουσης στην Υπερδνειστερία, μια για πάντα. Παρά το γεγονός ότι η προσπάθεια δεν κατέληξε σε συμφωνία, οδήγησε σε μια επίσκεψή της στη Μολδαβία το 2012. Μέχρι το 2013, η ΕΕ είχε αποφασίσει να επιδιώξει μια συμφωνία σύνδεσης με τη Μολδαβία.