Ομάδα των τριών;

Όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, προσγειωθεί στην Ασία αυτόν τον μήνα για ένα από καιρό αναμενόμενο ταξίδι, θα έχει μια τεράστια πρόκληση μπροστά του. Στο πιο λεπτομερές επίπεδο, θα προσπαθήσει να επιταχύνει την πρόοδο σε διάφορες εμπορικές διαπραγματεύσεις και συμφωνίες ασφαλείας. Σε στρατηγικό επίπεδο, θα έχει ως στόχο να καθησυχάσει τους συμμάχους και τους εταίρους των ΗΠΑ ότι η Ουάσινγκτον παραμένει δεσμευμένη στην «στροφή» της προς τα ανατολικά. Το ταξίδι, όμως, είναι για κάτι πολύ περισσότερο από συμφωνίες και διαβεβαιώσεις. Κατά κύριο λόγο αποσκοπεί στο να σηματοδοτήσει την αποφασιστικότητα των ΗΠΑ απέναντι σε εκείνους που θα ήθελαν να μεταβάλουν δια της βίας την τρέχουσα περιφερειακή τάξη, δηλαδή, την Κίνα και την Βόρεια Κορέα.

Το πρώτο σκέλος τού ταξιδιού θα περιλαμβάνει στάσεις στην Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα, και μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις τού Ομπάμα θα είναι να φέρει πιο κοντά τους δύο μεγάλους περιφερειακούς συμμάχους τής Ουάσιγκτον. Η Ουάσιγκτον έχει ήδη σημειώσει αξιέπαινη πρόοδο στο μέτωπο αυτό, οργανώνοντας μια τριμερή συνάντηση κορυφής στην Χάγη τον περασμένο μήνα που έφερε μαζί τον Ομπάμα, τον πρωθυπουργό τής Ιαπωνίας Σίνζο Άμπε και την πρόεδρο της Νότιας Κορέας Park Geun-hye. Οι φωτογραφίες τού Άμπε και της Παρκ, να χαμογελούν και να ανταλλάσσουν χειραψίες, αντιπροσωπεύουν μια σημαντική απομάκρυνση από τις συνήθως ψυχρές συναλλαγές τους. Παρά το γεγονός ότι ορισμένοι παρατηρητές ανακήρυξαν την συνάντηση ως ένα σημαντικό επίτευγμα, άλλοι κράτησαν μια πιο κριτική στάση, υποστηρίζοντας ότι ο Άμπε και η Παρκ απλώς ανταποκρίνονταν στην έντονη πίεση των ΗΠΑ.

Η πραγματικότητα βρίσκεται μάλλον πιο κοντά στην τελευταία αυτή ερμηνεία, αλλά η συνάντηση κατέληξε στο να επιφέρει κάποια απτή πρόοδο. Κατ’ αρχήν, παρουσίασε ένα ενωμένο μέτωπο απέναντι σε ένα όλο και πιο ασταθείς καθεστώς τού Κιμ Γιονγκ Ουν και πυροδότησε ένα νέο γύρο διαβουλεύσεων υψηλού επιπέδου με στόχο την αποτροπή τής Πιονγκγιάνγκ. Η συνάντηση αυτή απέδωσε επίσης μια σημαντική νίκη δημοσίων σχέσεων και για τις τρεις χώρες, δημιουργώντας πολιτικό κεφάλαιο που μπορεί να δαπανηθεί στις μελλοντικές διπλωματικές πρωτοβουλίες. Ο ίδιος ο Άμπε συστήθηκε στην Παρκ στα κορεάτικα - ένα θετικό σημάδι για την ειλικρίνεια της Ιαπωνίας στην προσπάθεια επιδιόρθωσης των δεσμών.

Αλλά αυτή η πρόοδος παραμένει αδύναμη. Το περασμένο έτος είδε λίγη ανάπαυλα από την συνεχή παρενόχληση και την πικρία που έχει από καιρό χαρακτηρίσει τις σχέσεις Ιαπωνίας και Κορέας. Η Νότια Κορέα διαμαρτύρεται για την αναζωπύρωση του εθνικισμού τής Ιαπωνίας και την έλλειψης μεταμέλειας για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά την διάρκεια του ιαπωνικού αποικισμού τής Κορέας στο πρώτο μισό τού εικοστού αιώνα. Το Τόκιο, εν τω μεταξύ, παραπονείται για «κορεατική κόπωση», σημειώνοντας ότι οι επανειλημμένες συγγνώμες και οι προσπάθειες να αποκαταστήσει τις σχέσεις τους έχουν αντιμετωπίσει αιχμηρές γωνίες και σκληρή ρητορική από την Σεούλ.

Αυτή η αμοιβαία απογοήτευση οδήγησε σε μια σειρά διπλωματικών αιχμών και από τις δύο πλευρές, συμπεριλαμβανομένων των ομιχλωδών παρατηρήσεων του Abe σχετικά με την αναθεώρηση της λεγόμενης «Δήλωσης Kono», με την οποία γίνεται παραδοχή τής ενοχής τής Ιαπωνίας για τον εξαναγκασμό Κορεατισών να γίνουν «γυναίκες αναψυχής». Ο Άμπε τροφοδότησε περαιτέρω την φωτιά με την επίσκεψή του στο αμφιλεγόμενο μνημείο Γιασουκούνι τον περασμένο Δεκέμβριο. Από την πλευρά της, η Παρκ καταφέρθηκε εναντίον τού ιαπωνικού εθνικισμού και δήλωσε δημοσίως ότι μια συνάντηση με τον Abe θα είναι «άσκοπη». Η Σεούλ έχει επίσης πιέσει το Τόκιο μέσω αμφιλεγόμενων δικαστικών αποφάσεων που απαιτούν από τις ιαπωνικές εταιρείες να αποζημιώσουν τους πολίτες τής Νότιας Κορέας για την καταναγκαστική εργασία τους στην διάρκεια της αποικιακής περιόδου. Σε απάντηση, η Ιαπωνία έχει υποστηρίξει ότι αυτά τα ζητήματα έχουν επιλυθεί νομικά με την υπογραφή τής Συνθήκης τής Ιαπωνίας και της Κορέας, η οποία ομαλοποίησε τους δεσμούς τους το 1965.

Μέχρι στιγμής, βέβαια, η έχθρα δεν προσεγγίζει τίποτα που να μοιάζει με το αδιέξοδο του Τόκιο με το Πεκίνο στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας. Η Ιαπωνία και η Κορέα συνεχίζουν να διαχειρίζονται την εδαφική διαφωνία τους για τους βράχους Liancourt, ένα σύμπλεγμα μικρών νησιών που διεκδικεί τόσο η Σεούλ όσο και το Τόκιο, χρησιμοποιώντας την επίσημη διπλωματική οδό. Και η σχέση αυτή επίσης δεν έχει ακόμη φτάσει στο σημείο όπου και οι δύο πλευρές είναι σε πλήρη επιθετική δημόσια διπλωματία, όπως κάνει η προσέγγιση της Κίνας με το να δυσφημεί την κυβέρνηση Άμπε στο εξωτερικό.

Ακόμη και πριν από την σύνοδο κορυφής, η κυβέρνηση Ομπάμα είχε φαινομενικά εγκαταλείψει κάθε ελπίδα να παίξει διαμεσολαβητικό ρόλο σε πιο ευαίσθητα θέματα, όπως τις ρήξεις για τις «γυναίκες αναψυχής» ή τις βραχονησίδες Liancourt. Αν και η βελτίωση των δεσμών ανάμεσα στο Τόκιο και την Σεούλ παραμένει ως ένας μακροπρόθεσμος στόχος, η Ουάσιγκτον έχει ουσιαστικά προσαρμόσει την εξωτερική πολιτική της στο να επικεντρωθεί στενά σε θέματα αμοιβαίας ασφαλείας και όχι σε μια ευρύτερη προσέγγιση.

Η Ουάσιγκτον φαίνεται να ανησυχεί πιο άμεσα για την δυνατότητά της να συνεργάζεται με τους δύο συμμάχους ώστε να αποκρούει τις προκλήσεις από την Βόρεια Κορέα. Αλλά δεν πρέπει να παραμελεί τα βαθύτερα και πιο μακροπρόθεσμα ζητήματα που πηγαίνουν πέρα από την αποτροπή τής Πιονγκγιάνγκ. Για παράδειγμα, οι εντάσεις μεταξύ της Ιαπωνίας και της Κορέας έχουν ανοίξει την πόρτα στην ενίσχυση των δεσμών μεταξύ της Σεούλ και του Πεκίνου. Αυτή η ανανεωμένη σχέση ήταν σε πλήρη θέα, όταν η Παρκ έκανε ένα τετραήμερο ταξίδι-ορόσημο στην Κίνα την περασμένη άνοιξη, ενώ αγνόησε ένα αίτημα του Άμπε για συνάντηση. Η στάση τού Abe σχετικά με την ιαπωνική ιστορία, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, όπως η δυσαρέσκεια του Πεκίνου για την Βόρεια Κορέα, έχει επίσης ωθήσει τη Νότια Κορέα πιο κοντά στην Κίνα. Εν τω μεταξύ, η Κίνα έχει πάρει μια πιο σκληρή στάση απέναντι στην Ιαπωνία, καθώς η Σεούλ έχει κάνει ελάχιστα για να αντισταθεί στις προκλήσεις τού Πεκίνου στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας.

Ίσως το πιο προβληματικό σημείο είναι η ανησυχία τής Νότιας Κορέας ότι οι μεταρρυθμίσεις στην ασφάλεια και την άμυνα του Τόκιο σηματοδοτούν μια αναζωπύρωση του ιαπωνικού μιλιταρισμού. Η Σεούλ έχει αμφισβητήσει ανοικτά την κίνηση της Ιαπωνίας να επανερμηνεύσει το δικαίωμά της στην συλλογική αυτοάμυνα και την ανατροπή τής από δεκαετίες απαγόρευσης εξαγωγών όπλων. Οι επικρίσεις τής Σεούλ δεν είναι μόνο αβάσιμες, αλλά θα μπορούσαν επίσης να δημιουργήσουν μια σημαντική ρήξη με την Ουάσιγκτον, η οποία βλέπει τις μεταρρυθμίσεις αυτές ως ζωτικής σημασίας για τον εκσυγχρονισμό τής συμμαχίας της με το Τόκιο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, με άλλα λόγια, δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να παρακολουθήσουν μια τέτοια διαμάχη εκ του μακρόθεν.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η κυβέρνηση Ομπάμα θα πρέπει να προσπαθήσει να παίξει τον ρόλο τού διαιτητή σε τέτοιες περίπλοκες και μακροχρόνιες διαμάχες. Όπως έγραψε πρόσφατα η Sheila Smith, ανώτερη συνεργάτις στο Council on Foreign Relations [1], η καλύτερη προσέγγιση είναι να συνεχίσει να λειτουργεί ως βοηθός παρά ως διαμεσολαβητής. Η σύνοδος κορυφής τής Χάγης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της στρατηγικής, καθώς ώθησε Σεούλ και Τόκιο να σημειώσουν μετρήσιμη πρόοδο χωρίς να πιέσει αναποτελεσματικά για ύφεση σε καμία από τις δύο πλευρές.

Μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση μεταξύ της Ιαπωνίας και της Νότιας Κορέας θα απαιτήσει μια συνεχή προσπάθεια από την πλευρά τής Ουάσιγκτον, αλλά και ένα «ελαφρύ χέρι». Κατά τους προσεχείς μήνες, θα είναι ζωτικής σημασίας και για τις δύο πλευρές το να αναγνωρίσουν ότι η σταδιακή αλλαγή είναι καλύτερη από την καθόλου αλλαγή. Ακόμα χειρότερη από την τρέχουσα κατάσταση θα ήταν η επιδείνωση των σημερινών σχέσεων, κάτι που θα μπορούσε να διαταράξει τους υπάρχοντες τομείς συνεργασίας, ιδιαίτερα το εμπόριο. Πράγματι, υπάρχουν ήδη ενδείξεις ότι σημαντικές οικονομικές διευθετήσεις - όπως η τριμερής συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών με την Κίνα - θα μπορούσαν να βαλτώσουν. Και παρ’ όλο που μια διμερής σύνοδος κορυφής ανάμεσα στην Παρκ και τον Άμπε μπορεί να είναι ακόμα τελείως εκτός εικόνας, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η Παρκ βρίσκεται σήμερα σε μια σπάνια θέση να μπορεί να αναλαμβάνει κάποια πολιτικά ρίσκα. Όπως σημείωσαν οι ειδικοί Karl Friedhoff και Kang Chungku το περασμένο φθινόπωρο σε μια έκθεση [2] που δημοσιεύθηκε από το Ινστιτούτο Asan τής Νότιας Κορέας, «Ενώ ο χρόνος για να ξοδευτεί αυτό το πολιτικό κεφάλαιο δεν μπορεί να είναι τώρα, δεν θα πρέπει και να καθυστερήσει σημαντικά. Όταν τα ποσοστά δημοφιλίας τής προέδρου Παρκ αρχίσουν να μειώνονται - όπως γίνεται για κάθε πρόεδρο – η δέσμευση με την Ιαπωνία θα είναι πιο δύσκολο να περάσει στον κόσμο».

Η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα πρέπει επίσης να συνεργαστούν και σε άλλα σημαντικά θέματα ασφαλείας. Σε αυτό το πνεύμα, οι δύο χώρες θα πρέπει να κοιτάξουν να δουλέψουν μαζί σε λιγότερο ευαίσθητα θέματα. Θα μπορούσαν για παράδειγμα, να επωφεληθούν από την διεξαγωγή κοινών ασκήσεων αντιμετώπισης της πειρατείας έξω από την περιοχή τους, αφού και οι δύο χώρες έχουν καίρια συμφέροντα στο Κέρας τής Αφρικής. Τα κοινοβούλια της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας συνεργάζονται ήδη σε μια σειρά από θέματα, συμπεριλαμβανομένων του εμπορίου και της μεταχείρισης των εθνικών Κορεατών που ζουν στην Ιαπωνία, μέσω των υφιστάμενων δια-κοινοβουλευτικών ομάδων. Και ως πιο επείγον, το Τόκιο και η Σεούλ πρέπει να συνεργαστούν όταν θα χρειαστεί να ασχοληθούν με το καθεστώς τού Κιμ και να συμμετάσχουν σε κοινό σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης για μια ενδεχόμενη κατάρρευσή του.

Κατά την διάρκεια της επίσκεψής του, ο Ομπάμα θα πρέπει να πιέσει την Παρκ και τον Άμπε να διερευνήσουν όλες αυτές τις οδούς. Συγκεντρώνουν τις καλύτερες ελπίδες να ωθήσουν τις δύο πλευρές να ξεπεράσουν τους ιστορικούς τους δαίμονες - και να ενισχύσουν την περιφερειακή τάξη καθώς περιέρχεται υπό περαιτέρω απειλές.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141100/j-berkshire-miller/gang-of...

Συνδέσεις:
[1] http://www.forbes.com/sites/sheilaasmith/2014/03/28/the-president-as-fac...
[2] http://en.asaninst.org/wp-content/uploads/2014/03/Asan-Report_Korea-Japa...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr