Άγκυρα στη Μαύρη Θάλασσα

Αλλά κάθε εγκαρδιότητα μεταξύ των δύο εξουσιών σύντομα εξαφανίστηκε όταν η Ρωσία, με επικεφαλής πλέον τον Ιωσήφ Στάλιν, αναδύθηκε από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ως ηγεμόνας τής ευρύτερης λεκάνης τής Ευρασίας. Πίεσε προς την επανενσωμάτωση των βορειοανατολικών επαρχιών τής Ανατολίας, Αρνταχάν, Αρτβίν και Καρς στην Σοβιετική Ένωση και ζήτησε ένα ειδικό καθεστώς για τα σοβιετικά πλοία που διέρχονται μέσα από τα στενά τού Βοσπόρου. Αρκετές φορές ο Στάλιν αμφισβήτησε την Σύμβαση του Montreux τού 1936 περί του Καθεστώτος των [τουρκικών] Στενών, η οποία ρύθμιζε τη ναυτική διέλευση μέσω των στενών τού Βοσπόρου και των Δαρδανελίων για πάνω από μια δεκαετία. Σύμφωνα με τον Στάλιν, η συμφωνία δεν είχε πλέον σημασία στον μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κόσμο - έναν κόσμο στον οποίο η νέα Ρωσία δεν μπορούσε να υπόκειται στις ιδιοτροπίες τής τουρκικής κυβέρνησης. Στα βρετανικά αρχεία για την Διάσκεψη της Γιάλτας στο τέλος τού Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Στάλιν φέρεται να ρωτά τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, τότε Βρετανό πρωθυπουργό, «Τι θα κάνει η Βρετανία αν στην Ισπανία ή την Αίγυπτο δοθεί το δικαίωμα να κλείσει το Κανάλι τού Σουέζ, ή τι θα έλεγαν οι Ηνωμένες Πολιτείες αν κάποια Νοτιοαμερικανική δημοκρατία είχε το δικαίωμα να κλείσει την διώρυγα του Παναμά;» (Η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Anthony Eden θα απαντήσει το 1956, όταν το Ηνωμένο Βασίλειο, με την Γαλλία και το Ισραήλ, προσπάθησε να ανακτήσει τον έλεγχο στο φράγμα τού Ασουάν μέσω στρατιωτικής δύναμης αφότου ο Αιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ έκανε ακριβώς ό, τι ο Στάλιν είχε υπονοήσει και έκλεισε την Διώρυγα του Σουέζ).

Κατά την περίοδο αυτή, η Τουρκία, η οποία υπό την διακυβέρνηση του Ατατούρκ είχε δώσει έμφαση στην συνεργατική ουδετερότητα, έπρεπε να αλλάξει πορεία. Δεν μπορούσε πλέον να αντέξει τις πιέσεις από μια ανακάμπτουσα Ρωσία. Και γι’ αυτό εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ το 1952.

Όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε τελικά, η περιοχή τής Μαύρης Θάλασσας έγινε πιο παγκοσμιοποιημένη. Χώρες εργάστηκαν μέσω πολυμερών οργανισμών όπως ο ΟΣΕΠ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας Ευξείνου Πόντου) και δημιούργησαν ένα σύστημα περιφερειακής αλληλεξάρτησης για να διαχύσουν τις δυνητικές μετα-ψυχροπολεμικές κρίσεις. Η Τουρκία τόνισε τον ρόλο της ως σταθεροποιητή στη Μαύρη Θάλασσα και η Ρωσία τόνισε την ικανότητά της να παρέχει φυσικό αέριο για όλους. Επειδή η περιοχή φαινόταν σχετικά διευθετημένη, κατά τα τελευταία 20 χρόνια η τουρκική ακαδημαϊκή κοινότητα και το τουρκικό κοινό έδωσαν σχετικά λιγότερη προσοχή σε αυτό, ασχολούμενοι αντ’ αυτού τον ρόλο τής Τουρκίας στη Μέση Ανατολή ή την πορεία της προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ίσως δεν έπρεπε να χάσει την αρχική εστίασή της.

DÉJÀ VU ΠΑΛΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ

Τον Μάρτιο, όταν η Ρωσία κατέλαβε την Κριμαία και ανακοίνωσε την πρόθεσή της να «αξιοποιήσει πλήρως την γεωστρατηγική δυναμική τής Κριμαίας [1]» και να αναπτύξει περαιτέρω τον ρωσικό στόλο στη Μαύρη Θάλασσα, «ένα σημαντικό έργο για την χώρα όταν μια σειρά από συμφωνίες με την Ουκρανία ακυρώθηκαν αφότου η χερσόνησος της Κριμαίας ενώθηκε με την Ρωσία τον περασμένο μήνα [2]», όλα αυτά άλλαξαν. Ξαφνικά, η ειρήνη και η σταθερότητα - μόνο το δεύτερο συνθετικό στην τουρκο-ρωσική ιστορία - για άλλη μια φορά έδωσαν την θέση τους στον ρωσικό επεκτατισμό.

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η προέλαση στην Κριμαία ήταν μια απέλπιδα προσπάθεια του Πούτιν να διασώσει την εύθραυστη εξουσία του. Αλλά από την τουρκική πλευρά, η εισβολή τής Ρωσίας στην Κριμαία ταιριάζει στο πρότυπο των 340 ετών. Πρώτον, όπως κάποιοι στρατιωτικοί ιστορικοί πιστεύουν, η Ρωσία τείνει να επεκτείνεται όταν όλοι οι γείτονές της είναι αδύναμοι και ανίκανοι να αντιδράσουν. Δεύτερον, η κυριαρχία στη Μαύρη Θάλασσα είναι συνήθως κάτι περισσότερο: προοιωνίζεται περαιτέρω παρεμβάσεις. Τρίτον, η κυριαρχία στη Μαύρη Θάλασσα απαιτεί αναπόφευκτα μια ρεβιζιονιστική θέση σχετικά με το καθεστώς των Στενών τού Βοσπόρου, επειδή τα περιπολούντα ρωσικά πλοία μπορούν να κινηθούν προς τα κάτω στη Μεσόγειο μόνο μέσα από αυτό το μοναδικό κανάλι. Φυσικά, οι Δυτικές δυνάμεις βλέπουν την οποιαδήποτε ρωσική παρουσία στη Μεσόγειο ως απειλή. Η Ρωσία, ως εκ τούτου, δεν εδραιώνεται στη Μαύρη Θάλασσα, χωρίς να προετοιμάζεται για σύγκρουση (αν και όχι απαραίτητα στρατιωτική ή άμεση) με άλλες μεγάλες δυνάμεις.

Πολλές πτυχές των κινήσεων της Ρωσίας στην Ουκρανία όντως ταιριάζουν με αυτό το ιστορικό μοντέλο. Η απάντηση στην Ρωσία από τους Δυτικούς ισορροπιστές ήταν αδύναμη και διχασμένη. Η πόλεμος της Συρίας, πολλοί υποστηρίζουν, απέδειξε στην Ρωσία ότι η ικανότητα των Ηνωμένων Πολιτειών να προβάλουν ισχύ κοντά στην ρωσική ζώνη επιρροής, είναι περιορισμένη. Και σχεδόν κάθε Δυτικός στρατός ασχολείται με σημαντικές περικοπές προϋπολογισμού. Η Ρωσία μπορεί να είναι επίσης ασθενής, λέει το σκεπτικό, αλλά οι άμεσοι γείτονές της είναι ακόμη πιο αδύναμοι - και η Δύση δεν είναι έτοιμη να τους προστατεύσει.

Η Τουρκία, επίσης, είναι φοβερά εκτεθειμένη στη Μαύρη Θάλασσα. Στις αρχές Αυγούστου του 2013, το τουρκικό κυβερνητικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) ακύρωσε ένα δεκαετές Τουρκικό Εθνικό Σχέδιο Πολεμικών Πλοίων (MİLGEM), ένα ναυτικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού που αφορούσε την κατασκευή υψηλής τεχνολογίας stealth κορβετών. (Η ακύρωση είχε λιγότερο να κάνει με το ίδιο το έργο και περισσότερο με την διαμάχη τού ΑΚΡ με τον κύριο χρηματοδότη του έργου, την Koç Corporation.) Τον Σεπτέμβριο του 2013, η Τουρκία πήρε μια μοιραία απόφαση να επιλέξει ένα κινεζικό σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας HQ-9 T-LORAMIDS αντί των Patriots της Raytheon και της Lockheed Martin, των ρωσικών S-300, και των ιταλο-γαλλικών SAMP / T Aster 30. Με το MİLGEM στο ράφι και με κακής ποιότητας και αβέβαια συστήματα πυραυλικής άμυνας τοποθετημένα μόλις και μετά βίας, η Τουρκία δεν έχει ένα σοβαρό σχέδιο για την αντιμετώπιση της επέκτασης του ρωσικού στόλου στη Μαύρη Θάλασσα.