Η παρακμή των θαλασσών | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η παρακμή των θαλασσών

Οι επιπτώσεις τής καταστροφής των ωκεανών
Περίληψη: 

Κατά την διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν μεταβάλλει τόσο την βασική χημεία των θαλασσών, ώστε βιώνουμε τώρα μια αντίστροφη εξέλιξη: την επιστροφή στα άγονα αρχέγονα νερά όπως ήταν εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια πριν.

Ο ALAN B. SIELEN είναι βασικός συνεργάτης για την Διεθνή Περιβαλλοντική Πολιτική στο Κέντρο Θαλάσσιας Βιοποικιλότητας και Προστασίας στο Scripps Institution of Oceanography. Ήταν αναπληρωτής βοηθός διαχειριστή για τις Διεθνείς Δραστηριότητες στην Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας των ΗΠΑ από το 1995 ως το 2001.

Από όλες τις απειλές που επικρέμονται πάνω από τον πλανήτη σήμερα, μια από τις πιο ανησυχητικές είναι η φαινομενικά αμείλικτη διολίσθηση των ωκεανών τού πλανήτη προς τον οικολογικό όλεθρο. Κατά την διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν μεταβάλλει τόσο την βασική χημεία των θαλασσών, ώστε βιώνουμε τώρα μια αντίστροφη εξέλιξη: την επιστροφή στα άγονα αρχέγονα νερά, όπως ήταν εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια πριν.

Ένας επισκέπτης των ωκεανών στην αυγή τού χρόνου, θα είχε βρει έναν υποβρύχιο κόσμο που ως επί το πλείστον ήταν άψυχος. Τελικά, περίπου 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια μετά , οι βασικοί οργανισμοί άρχισαν να αναδύονται από την αρχέγονη λάσπη. Αυτή η μικροβιακή σούπα άλγης και βακτηρίων χρειαζόταν λίγο οξυγόνο για να επιβιώσει. Σκώληκες, μέδουσες, και τοξικά φυτά κυριαρχούσαν στα βαθιά. Με τον καιρό, αυτοί οι απλοί οργανισμοί άρχισαν να εξελίσσονται σε ανώτερες μορφές ζωής, με αποτέλεσμα μια θαυμαστά πλούσια ποικιλία ψαριών, κοραλλιών, φαλαινών και άλλης θαλάσσιας ζωής που συνδέει κανείς με τους ωκεανούς σήμερα.

Ωστόσο, αυτή η θαλάσσια ζωή τώρα κινδυνεύει. Κατά τα τελευταία 50 χρόνια - μια απλή στιγμή στον γεωλογικό χρόνο - η ανθρωπότητα έχει έρθει επικίνδυνα κοντά στο να αντιστρέψει την σχεδόν θαυματουργή βιολογική αφθονία των βαθέων υδάτων. Η ρύπανση, η υπεραλίευση, η καταστροφή των οικοτόπων, καθώς και η αλλαγή τού κλίματος αδειάζουν τους ωκεανούς και επιτρέπουν στις χαμηλότερες μορφές ζωής να ανακτήσουν την κυριαρχία τους. Ο ωκεανογράφος Jeremy Jackson το αποκαλεί «η άνοδος της γλίτσας»: η μετατροπή των κάποτε πολύπλοκων ωκεάνιων οικοσυστημάτων που χαρακτηρίζονταν από περίπλοκα τροφικά δίκτυα με μεγάλα ζώα, σε απλοϊκά συστήματα που κυριαρχούνται από μικρόβια, μέδουσες και ασθένειες. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι εξαλείφουν τα λιοντάρια και τις τίγρεις των θαλασσών για να κάνουν χώρο για κατσαρίδες και αρουραίους.

Η προοπτική τής εξαφάνισης των φαλαινών, των πολικών αρκούδων, των τόνων, των θαλάσσιων χελωνών και των άγριων ακτών θα πρέπει να είναι αρκετά ανησυχητική από μόνη της. Αλλά η διακοπή τής εξέλιξης ολόκληρων οικοσυστημάτων απειλεί την ίδια την επιβίωσή μας, δεδομένου ότι είναι η υγιής λειτουργία αυτών των διαφορετικών συστημάτων που συντηρεί την ζωή στην γη. Η καταστροφή σε αυτό το επίπεδο θα κοστίσει ακριβά στους ανθρώπους από την άποψη των τροφίμων, της απασχόλησης, της υγείας και της ποιότητας ζωής. Παραβιάζει, επίσης, την σιωπηρή υπόσχεση για ένα καλύτερο μέλλον που περνά από τη μια γενιά στην άλλη.

ΠΕΡΙ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

Τα προβλήματα των ωκεανών ξεκινούν με την ρύπανση, οι πιο ορατές μορφές τής οποίας είναι οι καταστροφικές διαρροές από υπεράκτιες γεωτρήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου ή από ατυχήματα σε δεξαμενόπλοια. Ωστόσο, όσο καταστροφικά κι αν είναι αυτά τα γεγονότα, ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο, η συνολική συμβολή τους στην θαλάσσια ρύπανση ωχριά σε σύγκριση με την πολύ λιγότερο εντυπωσιακή ρίψη αποβλήτων που βρίσκουν τον δρόμο τους προς την θάλασσα μέσω των ποταμών, των σωλήνων, της απορροής και του αέρα. Για παράδειγμα, σκουπίδια - πλαστικές σακούλες, μπουκάλια, μεταλλικά κουτιά, μικροσκοπικά πλαστικά σφαιρίδια που χρησιμοποιούνται στις κατασκευές – φτάνουν στα παράκτια ύδατα ή απορρίπτονται από μεγάλα και μικρά πλοία. Αυτή η βρομιά παρασύρεται στην θάλασσα, όπου σχηματίζει επικούς κυκλώνες πλωτών αποβλήτων, όπως το περίφημο Great Pacific Garbage Patch, το οποίο εκτείνεται σε εκατοντάδες χιλιόμετρα σε ολόκληρο τον Βόρειο Ειρηνικό Ωκεανό.

Οι πιο επικίνδυνοι ρύποι είναι οι χημικές ουσίες. Οι θάλασσες δηλητηριάζονται από ουσίες που είναι τοξικές, παραμένουν στο περιβάλλον για μεγάλο χρονικό διάστημα, διανύουν μεγάλες αποστάσεις, συσσωρεύονται στην θαλάσσια ζωή, και ανεβαίνουν στην τροφική αλυσίδα. Μεταξύ των χειρότερων ενόχων είναι τα βαρέα μέταλλα όπως ο υδράργυρος, ο οποίος απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα από την καύση τού άνθρακα και στη συνέχεια με την βροχή πέφτει στους ωκεανούς, τα ποτάμια και τις λίμνες. Ο υδράργυρος μπορεί επίσης να βρεθεί σε ιατρικά απόβλητα.

Εκατοντάδες νέες βιομηχανικές χημικές ουσίες εισέρχονται στην αγορά κάθε χρόνο, οι περισσότερες από αυτές χωρίς να έχουν δοκιμαστεί. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν αυτές που είναι γνωστές ως «επίμονοι οργανικοί ρύποι», που βρίσκονται συνήθως σε ρέματα, ποτάμια, παράκτια ύδατα, και, όλο και περισσότερο, στον ανοιχτό ωκεανό. Αυτές οι χημικές ουσίες συσσωρεύονται αργά στους ιστούς των ψαριών και των οστρακοειδών, και μεταφέρονται στα μεγαλύτερα πλάσματα που τα τρώνε. Μελέτες από την αμερικανική Υπηρεσία Προστασίας τού Περιβάλλοντος έχουν συνδέσει την έκθεση σε επίμονους οργανικούς ρύπους με τον θάνατο, τις ασθένειες και τις ανωμαλίες σε ψάρια και άλλα άγρια ζώα. Αυτές οι διάχυτες χημικές ουσίες μπορούν επίσης να επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξη του εγκεφάλου, το νευρικό σύστημα και το αναπαραγωγικό σύστημα στον άνθρωπο.

Έπειτα, υπάρχουν και τα θρεπτικά συστατικά, τα οποία εμφανίζονται όλο και περισσότερο σε παράκτια ύδατα, αφότου έχουν χρησιμοποιηθεί ως χημικά λιπάσματα σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις, συχνά βαθιά στην ενδοχώρα. Όλα τα ζωντανά πράγματα χρειάζονται θρεπτικά συστατικά. Οι υπερβολικές ποσότητες, ωστόσο, σπέρνουν τον όλεθρο στο φυσικό περιβάλλον. Το λίπασμα που βρίσκει τον δρόμο του προς το νερό προκαλεί εκρηκτική ανάπτυξη των φυκιών. Όταν αυτά τα φύκια πεθαίνουν και βυθίζονται στον πυθμένα τής θάλασσας, η αποσύνθεσή τους στερεί το νερό από το οξυγόνο που απαιτείται για την στήριξη της πολύπλοκης θαλάσσιας ζωής. Κάποια από την ανάπτυξη των φυκιών παράγει επίσης τοξίνες που μπορούν να σκοτώσουν ψάρια και να δηλητηριάσουν ανθρώπους που καταναλώνουν θαλασσινά.