Πώς ο Μαλίκι έχασε το Ιράκ

Υπό κάποια έννοια, η παρούσα κρίση ασφαλείας τού Ιράκ ήταν απροσδόκητη. Στις αρχές Ιουνίου, μια σχετικά μικρή ομάδα τρομοκρατών που συνδέεται με το «Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και al-Sham» (ISIS) φάνηκε να ξεκίνησε ξαφνικά μια επίθεση εναντίον των ιρακινών κυβερνητικών δυνάμεων στις σουνιτικής πλειοψηφίας περιοχές τού βορειοδυτικού Ιράκ. Ο ιρακινός στρατός και η αστυνομία στη συνέχεια εγκατέλειψαν γρήγορα τις θέσεις τους, κατ’ ουσίαν παραχωρώντας τον έλεγχο της περιοχής στην ISIS και θέτοντας τις βάσεις για μια μάχη στην Βαγδάτη.

Υπό μια άλλη έννοια, όμως, είμαστε απλώς μάρτυρες της διάρρηξης ενός φράγματος του οποίου οι ρωγμές ήταν ήδη ορατές για κάποιο χρονικό διάστημα. Η ISIS μπορεί να μοιάζει σαν να εμφανίστηκε από το πουθενά, αλλά η επίθεση της ομάδας δεν ήταν έκπληξη. Η προεργασία έγινε πριν από πολύ καιρό, και ήταν προφανής για όποιον φρόντισε να παρατηρεί αρκετά.

Στην πραγματικότητα, είναι ο πρωθυπουργός τού Ιράκ, Νούρι αλ-Μαλίκι, που φέρει την ευθύνη για την σημερινή πανωλεθρία. Η αυτοκαταστροφική στρατηγική ασφαλείας στις περιοχές σουνιτικής πλειοψηφίας κατά την δεύτερη θητεία του στην εξουσία σπατάλησε τα κέρδη ασφαλείας που ενεργοποίησε το στρατιωτικό κύμα των Ηνωμένων Πολιτειών μεταξύ 2007 και 2009. Οι πολιτικές τού Μαλίκι για την αντεξέγερση, κυρίως στην επαρχία Ανμπάρ, ήταν εξουθενωτικές για το ηθικό τού ιρακινού στρατού και αλλοτριωτικές για τον τοπικό πληθυσμό και τον σουνιτικό πληθυσμό τής χώρας γενικότερα. Ο Μαλίκι έθεσε τον ιρακινό στρατό που στάθμευε στην επαρχία Ninewa υπό τον έλεγχο των αξιωματικών που ήταν προσωπικά πιστοί σε αυτόν, αλλά ήταν κατά τα άλλα ανίκανοι ή εμπλέκονταν σε βδελυρά εγκλήματα. (Μέχρι την στιγμή τής επίθεσης της ISIS, τον Ιούνιο, ο ιρακινός στρατός στην Ninewa ήταν υπό την αρχηγία ενός στρατηγού που είχε εμπλακεί σε βασανιστήρια στις μυστικές φυλακές τής κυβέρνησης˙ Άλλος στρατηγός, που είχε απολυθεί το 2009 για την αποτυχία του στην προηγούμενη αποστολή του να προστατεύσει την Βαγδάτη από τρομοκρατικές επιθέσεις, απλώς επανήλθε την ίδια χρονιά˙ και ένας τρίτος ο οποίος επέβλεψε την ανάπτυξη δυνάμεων στην πόλη Hawija τον Απρίλιο του 2013 που οδήγησε σε δεκάδες θανάτους σουνιτών αμάχων οι οποίοι διαδήλωναν ειρηνικά). Ως εκ τούτων, ο στρατός γρήγορα εξάντλησε το ηθικό και την συνοχή του, και ο τοπικός πληθυσμός έχασε την εμπιστοσύνη του στην κεντρική κυβέρνηση.

Λόγω των αυταρχικών πολιτικών τού Μαλίκι και της ανικανότητας του ιρακινού στρατού, η εξέγερση των ισλαμιστών στις σουνιτικής πλειοψηφίας περιοχές του Ιράκ δεν έσβησε ποτέ εντελώς, και είχε πολλές ευκαιρίες για να ανασυνταχθεί και να εξαπλωθεί. Οι βιαιότητες της Βαγδάτης προετοίμασαν τις σουνιτικές φυλές σε όλη την χώρα για εξέγερση. Και φέτος, φυλετικές και στρατιωτικές ομάδες που στο παρελθόν συνδέοντο με το καθεστώς τού κόμματος Μπάαθ τού Σαντάμ Χουσεΐν ανάρτησαν ένα βίντεο στο Διαδίκτυο υποσχόμενοι να παλέψουν για να ανατρέψουν την κεντρική κυβέρνηση. Ενώ η κυβέρνηση Μαλίκι πρόσεχε εκ του σύνεγγυς την Ανμπάρ, η ISIS έχτισε την παρουσία της στην γειτονική επαρχία Νινευή – όπου βρίσκεται η Μοσούλη, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη τού Ιράκ – χωρίς πολλά προβλήματα. Μέχρι τον Μάρτιο, η Ninewa ήταν τόσο κατακυριευμένη που οι μαχητές κατάφεραν να θέσουν τον εξαγωγικό αγωγό πετρελαίου Κιρκούκ-Τσεϊχάν, ο οποίος διασχίζει το έδαφος νότια της Μοσούλης, εντελώς εκτός λειτουργίας. (Μέχρι το Μάιο, η κυβέρνηση είχε ουσιαστικά παραιτηθεί από την επισκευή τού αγωγού, επειδή ήταν αδύνατο για τα συνεργεία επισκευής να προσεγγίσουν ακόμη και υπό την προστασία μεγάλων ένοπλων συνοδειών).

Υπήρχαν πολλά τέτοια σημάδια σουνιτικής δυσαρέσκειας, αλλά ο Μαλίκι τα αγνόησε όλα. Η πολιτική στρατηγική του βασίστηκε στον κατακερματισμό των σουνιτικών ομάδων, αντί να τις ενθαρρύνει να ενωθούν σε μια εποικοδομητική πολιτική δύναμη. Ο Μαλίκι εκμεταλλεύτηκε μια αμφιλεγόμενη δικαστική απόφαση ώστε να αποστερήσει από την δια-σεχταριστική, αλλά κυρίως σουνιτική συμμαχία Iraqiya από το να προσπαθήσει τον σχηματισμό κυβέρνησης μετά τις εκλογές τού 2010, παρ’ όλο που είχε κερδίσει την πλειοψηφία εδρών στο κοινοβούλιο. Στους μήνες που ακολούθησαν, χρησιμοποίησε επανειλημμένα αμφίβολες ή σκηνοθετημένες ποινικές κατηγορίες και κατηγορίες για διαφθορά ώστε να εξαιρέσει σουνίτες ηγέτες (όπως ο πρώην υπουργός Οικονομικών Rafi al-Issawi) από την πολιτική διαδικασία. Είναι αλήθεια ότι μια ενοποιημένη σουνιτική πολιτική ηγεσία θα έθετε μια πρόκληση για τις πολιτικές φιλοδοξίες τού Μαλίκι. Αλλά, επίσης, θα είχε δώσει στους σουνίτες σε ολόκληρο το Ιράκ την ευκαιρία να εκφράσουν τα παράπονά τους για την κεντρική κυβέρνηση με εποικοδομητικό τρόπο. Τη απουσία μιας αξιόπιστης πολιτικής ηγεσίας στην Βαγδάτη, οι απογοητευμένοι σουνίτες έγιναν πιο επιρρεπείς στην μαχητική και επαναστατική ρητορική.

Οι Ιρακινοί σουνίτες αξίζουν επίσης να ενοχοποιηθούν για την κρίση. Χωρίς την ενεργό συνεργασία ή την συναίνεση των κατοίκων, η ISIS δεν θα ήταν σε θέση να καταλάβει τόσο γρήγορα σουνιτικές πόλεις. Εξετάστε την διαφορά μεταξύ της Φαλούτζα, όπου οι τοπικές φυλές αποφάσισαν μήνες πριν να δεχτούν την ISIS ως σύμμαχο, και την Ραμάντι, όπου το τοπικό μίσος για την ISIS υπερβαίνει την δυσαρέσκεια για την κεντρική κυβέρνηση. Η πρώτη πόλη έχει βγει εντελώς έξω από τον έλεγχο της κυβέρνησης, ενώ η δεύτερη είναι ακόμη σε μεγάλο βαθμό χωρίς παρουσία τής ISIS.

Οι σουνιτικές ελίτ που καλωσόρισαν την ISIS επαναλαμβάνουν τα λάθη τής εξέγερσης τού 2004-05. Οι σουνιτικές επαρχίες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι κινδυνεύουν να χάσουν τα μέγιστα σε μια αυτονομιστική προσπάθεια εναντίον τής κεντρικής κυβέρνησης. Ακόμη και αν μια συνεκτική σουνιτική οντότητα προκύψει μετά από έναν πόλεμο (μαζί με μια κουρδική οντότητα και ένα σιιτικό απομεινάρι κράτους), θα είναι ένας διεθνής παρίας με μικρή πρόσβαση σε έσοδα από το πετρέλαιο και με ένα φαύλο πολιτικό τοπίο, στο οποίο η ISIS και άλλες σουνιτικές φατρίες θα ανταγωνίζονται για τον έλεγχο. Από τις τρεις περιοχές τού Ιράκ, θα είναι η πιο χαοτική και η χειρότερα χρηματοδοτημένη, με τις πιο αμφισβητούμενες διπλωματικές σχέσεις στην περιοχή και αλλού.

Προς το παρόν, η ISIS και οι σύμμαχοί της δεν φαίνεται να είναι στα πρόθυρα της κατάκτησης της Βαγδάτης, αλλά δεν υπάρχει σαφής επίλυση της σύγκρουσης ενόψει. Η κεντρική κυβέρνηση φαίνεται να στερείται των στρατιωτικών μέσων για να πάρει πίσω το έδαφος που έχει χαθεί˙ Ο στρατός δεν είναι σε θέση, και οι νέοι στρατολογημένοι εθελοντές θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τις σουνιτικές δυνάμεις μόνο σε έναν τεράστιο φόρο αίματος. Η μεγαλύτερη πιθανότητα, τη απουσία ενός πολιτικού συμβιβασμού «την δέκατη τρίτη ώρα», είναι μια παρατεταμένη στασιμότητα με συνεχείς αψιμαχίες, και μια σταθερή ροή ανατριχιαστικών φρικαλεοτήτων και εκδικητικών αντιδράσεων.

Στην ιδανική περίπτωση, η πρόοδος τής ISIS θα ωθήσει τον Μαλίκι να κάνει την κυβέρνησή του πιο συμμετοχική. Αλλά μέχρι στιγμής αυτό φαίνεται απίθανο. Ο Μαλίκι έχει κινητοποιήσει εθελοντικές πολιτοφυλακές που, τη απουσία στενής επίβλεψης από επαγγελματίες στρατιωτικούς, θα είναι δύσκολο να τις ελέγξει. Μπορούν να συμβάλουν στη νίκη επί της ISIS, αλλά με κόστος μια περαιτέρω αποξένωση με τους μη σιίτες Ιρακινούς.

Η βέλτιστη έκβαση μπορεί να είναι μια νίκη τής κεντρικής κυβέρνησης σύντομα, σε συνδυασμό με μια δέσμευση από τον Μαλίκι να θεσπίσει πολιτικές μεταρρυθμίσεις σε μεσοπρόθεσμη βάση. Ο Μαλίκι θα πρέπει να συμφωνήσει να εφαρμόσει είτε πλήρες μοίρασμα της εξουσίας με τους σουνίτες είτε να επιτρέψει την αποκέντρωση και τον φεντεραλισμό που προβλέπονται στο Σύνταγμα του Ιράκ. Σε αναγνώριση του διχαστικού του ρόλου, ο Μαλίκι θα πρέπει επίσης να δηλώσει ότι δεν θα επιδιώξει τρίτη θητεία.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ένα σημαντικό ρόλο να παίξουν σε όλους αυτούς τους υπολογισμούς. Η Ουάσινγκτον θα πρέπει να βοηθήσει τον Μαλίκι να καλύψει το κενό ασφάλειας στο Ιράκ, εκτός αν οι γείτονες του Ιράκ - συμπεριλαμβανομένου του Ιράν, της Σαουδικής Αραβίας και της Τουρκίας - αποφασίσουν να υποστηρίξουν τις δικές τους δυνάμεις που έχουν στο Ιράκ και να πολώσουν τον ιρακινό πληθυσμό και την υπόλοιπη περιοχή ακόμη περισσότερο από όσο ήδη είναι πολωμένη. Στη συνέχεια, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να εργαστούν από κοινού με τις άλλες χώρες τής περιοχής για να ενθαρρύνουν τους Ιρακινούς να εφαρμόσουν τις συνταγματικές διατάξεις που εξασφαλίζουν ότι δεν θα υπάρχει μια κοινότητα στο Ιράκ που θα κυριαρχεί τις άλλες.

Ας ελπίσουμε ότι οι γειτονικές χώρες θα εμπνευστούν για να θεσπίσουν παρόμοιες δικές τους μεταρρυθμίσεις. Στο κάτω-κάτω, οι περισσότεροι χώρες τής Μέσης Ανατολής έχουν καταπιεστικές κυβερνήσεις και μεγάλες κοινότητες που αισθάνονται περιθωριοποιημένες. Αυτές οι κυβερνήσεις πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι είναι μόνο θέμα χρόνου μέχρι αυτό που συνέβη στη Μοσούλη να συμβεί και αλλού.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Return to Article: http://www.foreignaffairs.com/articles/141579/omar-al-nidawi/how-maliki-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr