Ο σεχταρισμός επικρατεί

Η Τυνησία είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Τα πολιτικά της κόμματα έβαλαν ηρωικά την δημοκρατική μετάβαση της χώρας και πάλι στην σωστή πορεία αφότου οι εγχώριοι ισλαμιστές και οι διακρατικοί σαλαφίτες-τζιχαντιστές την εκτροχίασαν, οι μεν αναπαράγοντας τις πρακτικές αποκλεισμού που χρησιμοποίησε το αυταρχικό καθεστώς και οι δε με την χρήση βίας για να τρομοκρατήσουν τους κοσμικούς πολιτικούς τους αντιπάλους. Ωστόσο, η δημοκρατική μετάβαση της Τυνησίας είναι επίσης το προϊόν μερικών μοναδικών δομικών χαρακτηριστικών. Η Τυνησία δεν έχει αποθέματα υδρογονανθράκων ούτε και σύνορα με το Ισραήλ, και συμβαίνει να είναι έξω από την αρένα όπου έχουν εκτυλιχθεί οι γεωπολιτικές μάχες μετά το 2003. Αυτοί οι επικαλυπτόμενοι παράγοντες έχουν καταστήσει δυνατό για τους πολιτικούς παράγοντες της Τυνησίας να επαναδιαπραγματευθούν τους όρους τής δημοκρατικής τους μετάβασης, ελεύθεροι από τα δεινά των διεθνών στρατηγικών υπολογισμών και των περιφερειακών γεωπολιτικών μαχών.

Αντίθετα, η γεωπολιτική μεταμόρφωσε αυτό που ξεκίνησε ως ένα πραγματικό μη βίαιο μεταρρυθμιστικό κίνημα στην Συρία, σε εγχώριο, περιφερειακό και διεθνή αγώνα για την Συρία. Για χρόνια, ο μεγάλος σαουδικός-ιρανικός ανταγωνισμός για την περιφερειακή κυριαρχία είχε παιχθεί στο Ιράκ, τον Λίβανο, την Δυτική Όχθη και την Λωρίδα τής Γάζας, καθώς και, σε μικρότερο βαθμό, στην Υεμένη και το Μπαχρέιν. Στην Συρία, βρήκε ένα νέο πεδίο, έναν χώρο που θα μπορούσε να αποδειχθεί «κλειδί». Το Ριάντ προσπάθησε να ανατρέψει το καθεστώς τού Μπασάρ αλ-Άσαντ στην Συρία για να περιορίσει την περιφερειακή επιρροή τού Ιράν. Η Τεχεράνη, για να μην υπερκεραστεί, έστειλε τους πιο έμπιστους Ιρακινούς και Λιβανέζους πληρεξουσίους της υπό την εποπτεία διοικητών τής Επαναστατικής Φρουράς. Η μετέπειτα συμμετοχή τής Χεζμπολάχ στην Συρία μάλλον απέτρεψε την κατάρρευση του καθεστώτος, προστάτευσε τους λειτουργικούς και υλικοτεχνικούς διαδρόμους του προς το Ιράν, και το έσωσε από το να περικυκλωθεί από το Ισραήλ και να γίνει υπόχρεο στην Σαουδική Αραβία. Με αυτόν τον τρόπο, χαλύβδωσε επίσης τα σεχταριστικά αισθήματα σε ολόκληρη την περιοχή, και εξέθεσε τους ίδιους τους υποστηρικτές του σε κύματα επιθέσεων αυτοκτονίας από σαλαφιτικές-τζιχαντιστικές ομάδες. Ο πόλεμος για την Συρία απλά μεγέθυνε την χρήση τού σεχταρισμού στις ρεαλιστικές γεωπολιτικές μάχες τής περιοχής, αλλά με καταστροφικές και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις.

Η μάχη μεταξύ Ριάντ και Τεχεράνης σχεδόν κατέστρεψε τους κρατικούς θεσμούς τής Συρίας και το μεγαλύτερο μέρος από τον κοινωνικό της ιστό. Εξέθεσε τις κοινωνικές διαιρέσεις που είχαν καμουφλαριστεί από δεκαετίες λαϊκισμού. Στο κάτω-κάτω, τα αδύναμα κράτη αφήνουν να αναδυθούν ισχυρές φατρίες, και οι σεχταριστικές και οι άλλες κοινοτικές ταυτότητες ευδοκιμούν καθώς το κράτος καταρρέει. Τοπικές και διακρατικές μαχητικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένης της ISIS, πολλαπλασιάστηκαν και γέμισαν το επακόλουθο θεσμικό και ιδεολογικό κενό που δημιουργήθηκε από την κατάρρευση των κρατικών θεσμών. Μόλις διαμορφώθηκαν αυτές οι ομάδες, ήταν απλώς θέμα χρόνου να διασχίσουν τα σύνορα. Η πεισματικά σεχταριστική διακυβέρνηση του Ιρακινού πρωθυπουργού Νούρι αλ-Μαλίκι αποξένωσε τους σουνίτες τού Ιράκ και ένωσε συμμάχους που κατά τα άλλα θα παρέμεναν ξεχωριστά - δηλαδή την ISIS και τα απομεινάρια του συστήματος των μυστικών υπηρεσιών και του στρατού των Μπααθιστών τού Σαντάμ - στη μάχη εναντίον ενός τεκμαιρόμενου κοινού Σιίτη εχθρού.

Με άλλα λόγια, εκείνοι που ισχυρίζονται τώρα ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα «έχασε το Ιράκ» με το να αγνοεί τον υφέρποντα σεχταρισμό τού Μαλίκι δεν βλέπουν την μεγαλύτερη και πιο ολοκληρωμένη εικόνα: Από τότε που πραγματοποιήθηκε η αμερικανική εισβολή το 2003, οι γεωπολιτικές μάχες μεταξύ Ριάντ και Τεχεράνης έχουν διεξαχθεί με την βοήθεια του κρυφού όπλου τής σεχταριστικής κινητοποίησης. Αρκετά πριν από την θητεία του Ομπάμα, αλλά και κατά την διάρκεια της προεδρίας του, η Ουάσιγκτον παρέβλεπε την πολιτικοποίηση του σεχταρισμού όταν αυτό εξυπηρετούσε τα δικά της περιφερειακά συμφέροντα - όπως στην προσπάθειά της μετά το 2005 να καταπνίξει την Χεζμπολάχ τού Λιβάνου σε ένα σεχταριστικό τέλμα. Άλλες φορές, επέλεξε να μείνει απαθής καθώς οι περιφερειακοί εχθροί της ήταν εγκλωβισμένοι σε μια αμοιβαία καταστροφική μάχη στην Συρία. Όπως ίσως ο Γερμανός φιλόσοφος Άρθουρ Σοπενχάουερ έλεγε περιπαικτικά, ο σεχταρισμός δεν είναι μια πολιτική που μπορεί κανείς να συγχωρήσει ή να καταδικάσει κατά βούληση. Επιπλέον, οι περιφερειακοί σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πλημμύρα τής Συρίας από σαλαφίτες-τζιχαντιστές μαχητές από όλο τον κόσμο. Ο σεχταρισμός που εξαπολύθηκε στην περιοχή από αυτούς τους μαχητές είναι πρωτοφανής, όπως είναι και καταστροφικός. Αντί να αναγκάσει τους συμμάχους της να κλείσουν τους αγωγούς, η Ουάσιγκτον ήταν απασχολημένη με την δημιουργία τυπολογιών για τις διάφορες ομάδες που μάχονται στην Συρία. Αυτές οι τυπολογίες έχουν πλέον αποδειχθεί άχρηστες˙ Ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες ούτε οποιοδήποτε άλλο ευρωπαϊκό κράτος θα έχει ασυλία από τις -σαν μπούμερανγκ- επιπτώσεις τής περίεργης στρατηγικής αλλαγής καθεστώτος στην Συρία.