Συμμαχία, πότε ναι - πότε όχι

Εγκαταλελειμμένος και σχεδόν ξεχασμένος, ο Μολά Μουσταφά Μπαρζανί, ο θρυλικός Κούρδος εθνικιστής ηγέτης και πατέρας τού Μασούντ Μπαρζανί, του σημερινού προέδρου τής Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν (KRG) στο Ιράκ, πέθανε το 1979 στην Ουάσιγκτον, όπου είχε ταξιδέψει για θεραπεία κατά του καρκίνου. Για τους Κούρδους, το θλιβερό τέλος τού Μπαρζανί ήταν εμβληματικό. Έχοντας εμπιστευθεί την μοίρα τους στους Αμερικανούς και τους Ιρανούς κατά την διάρκεια του πικρού αγώνα τους κατά του Ιράκ τού Σαντάμ Χουσεΐν το 1970, βρήκαν τους εαυτούς τους μόνους και προδομένους από τους προστάτες τους το 1975.

Πολλά άλλαξαν τα τελευταία 40 χρόνια. Ο Σαντάμ έχει φύγει, έχοντας ανατραπεί από την υπό αμερικανική ηγεσία εισβολή, και οι Κούρδοι τού Ιράκ απολαμβάνουν πρωτοφανή ελευθερία στην ομοσπονδιακή περιοχή τους. Για την υπεράσπιση των συνόρων και του πληθυσμού τής περιοχής αυτής, οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησαν πρόσφατα ακόμη και αεροπορικές επιδρομές εναντίον τής σουνιτικής μαχητικής οργάνωσης «Ισλαμικό Κράτος τού Ιράκ και της Συρίας» (ISIS), που ονομάζεται επίσης και «Ισλαμικό Κράτος» (IS).

Η ιστορία τής αμερικανο-κουρδικής σχέσης είναι κάτι περισσότερο από απλώς από μια υπερδύναμη και μια πολιορκημένη μειονότητα στο Ιράκ. Κατ’ αρχήν, Κούρδοι ζουν επίσης στην Τουρκία, το Ιράν και την Συρία, και έχουν επαναστατήσει εναντίον των κυβερνήσεων όλων αυτών των χωρών. Μερικές φορές συνεργάζονται μεταξύ τους, αλλά πιο συχνά συνεργάζονται με τις ίδιες τις κρατικές Αρχές που κακομεταχειρίζονται και καταστέλλουν τους αδελφούς τους πέρα από τα σύνορα. Ωστόσο οι Κούρδοι τού Ιράκ, όπως φαίνεται, είναι οι μόνοι που εξασφάλισαν ποτέ αμερικανική στρατιωτική βοήθεια. Στα χρόνια μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και σε όλη την δημοκρατική ιστορία της, η Τουρκία κατέστειλε βίαια και προσπάθησε να αφομοιώσει καταναγκαστικά τον κουρδικό πληθυσμό της. Σπάνια ακούστηκαν επικρίσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο Ιράκ και την Συρία, εν τω μεταξύ, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία προσπάθησαν να δημιουργήσουν και πάλι τις δικές τους αποικιακές χώρες, χωρίς να δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις διαφορετικές εθνικές ευαισθησίες.

Η γεωγραφία και η realpolitik ήταν σκληρή για τους Κούρδους. Χωρισμένοι σε τέσσερις χώρες, έχουν γίνει εύκολη λεία για οποιονδήποτε είναι διατεθειμένος να εμπλακεί σε αναστάτωση και μηχανορραφίες - και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εμπλακεί.

ΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΟΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ

Οπότε,τι ήταν αυτό που προσέλκυσε την προσοχή τής Ουάσιγκτον στους Κούρδους τού Ιράκ; Πρώτα απ’ όλα ήταν η τοποθέτηση τού Ιράκ στην σκακιέρα τού Ψυχρού Πολέμου. Μετά το πραξικόπημα από το Μπάαθ το 1968, το Ιράκ ταλαντεύθηκε προς την σοβιετική πλευρά. Κάπως παραδόξως, οι Σοβιετικοί ήταν αρκετά υποστηρικτικοί προς τον Μπαρζανί τού Κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος (KDP) και ενθάρρυναν τους ηγέτες τού Μπάαθ [1], τον πρόεδρο Ahmed Hassan al- Bakr και τον ισχυρό του άνδρα, τον Σαντάμ, να διαπραγματευτούν ένα ουσιαστικό τέλος τού κουρδικού προβλήματος. Το 1970, οι δύο πλευρές πέτυχαν μια συμφωνία δίνοντας αυτονομία στους Κούρδους, μετά την οποία το κουρδικό κίνημα προσχώρησε στην κυβέρνηση του Ιράκ σε μια συμμαχία ενάντια στην ιμπεριαλιστική Δύση.

Η κατάσταση αυτή δεν κράτησε πολύ, όμως, γιατί ο Σαντάμ δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για μια πραγματική συμφωνία και οι Κούρδοι επέμειναν να αποκλειστεί η πλούσια σε πετρέλαιο επαρχία τού Κιρκούκ από την κουρδική αυτόνομη περιοχή (το καθεστώς της περιοχής παραμένει αμφιλεγόμενο ως σήμερα). Μέχρι το 1972, ο Μπαρζανί ικέτευε για την δυτική βοήθεια, ειδικά των Ηνωμένων Πολιτειών, στην καταπολέμηση της Βαγδάτης. Όταν οι μάχες μεταξύ Βαγδάτης και Κούρδων άρχισαν εκ νέου το 1974, οι Σοβιετικοί στάθηκαν πίσω από τους φίλους τους, τους μπααθιστές. Και το Ιράν, ένας από τους δύο πυλώνες των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή, έδωσε όπλα και πολιτική στήριξη στους Κούρδους. Σε μια προσπάθεια να αποδυναμώσουν το ριζοσπαστικό ιρακινό καθεστώς Μπάαθ, οι Ηνωμένες Πολιτείες βοήθησαν επίσης στο να πάει στρατιωτική βοήθεια προς τους Κούρδους.

Σύμφωνα με τα λόγια τού ιστορικού David McDowall, ο Μπαρζανί ήταν «ένας αθώος ξένος [2]» σχετικά με τις αμερικανικές και ιρανικές προθέσεις˙ Δεν κατάλαβε ότι οι νέοι προστάτες του δεν ενδιαφέρονταν καθόλου για την κουρδική αυτονομία. Το Ιράν, από την πλευρά του, ήθελε να αποσπάσει παραχωρήσεις από το Ιράκ, δηλαδή τον έλεγχο του ποταμού Σατ αλ-Αράμπ, τον οποίο πήρε το Ιράκ με την Συμφωνία τού Αλγερίου το 1975. Μόλις ο Σαντάμ και ο Σάχης υπέγραψαν την συμφωνία, η ιρανική υποστήριξη στους Κούρδους εξανεμίστηκε - και το ίδιο έκανε και η εξέγερση των Κούρδων. Ο Μπαρζανί και πολλοί υποστηρικτές εγκατέλειψαν το Ιράκ, εξορισμένοι στο Ιράν. Ο Μπαρζανί έκρινε λαθεμένα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα στηρίξουν τον αγώνα των Κούρδων για κάποιο ψήγμα ελευθερίας από τις αρπάγες τής Βαγδάτης. Ο υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ δεν έκανε ούτε δεύτερη σκέψη για αυτήν την προδοσία˙ Όπως υπενθύμισε χρόνια αργότερα ο βοηθός του, Brent Scowcroft, «ήταν ψιλοπράγματα [3]».

Η εξορία τού Μπαρζανί και η σκληρή καταστολή από τους μπααθιστές λύγισαν μόνο προσωρινά την κουρδική εξέγερση. Ο Σαντάμ, ως ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης τού Ιράκ μετά το 1979, έσφαλε όταν εισέβαλε στο Ιράν για να επωφεληθεί από την αναταραχή μετά από την επανάσταση του Αγιατολάχ Χομεϊνί και να αντιστρέψει τις παραχωρήσεις που είχε κάνει το Ιράκ προς το Ιράν το 1975. Καθώς το Ιράν αντιστάθηκε, ο πόλεμος έφθασε στους Κούρδους. Οι Κούρδοι «πεσμεργκά», όπως είναι γνωστοί οι μαχητές τής ομάδας, πολέμησαν μαζί με το Ιράν κατά του Σαντάμ. Καθώς η παλίρροια του πολέμου στράφηκε εναντίον του, ο ισχυρός άνδρας τούυ Ιράκ κατέφυγε στην χρήση χημικών όπλων εναντίον των Ιρανών στρατιωτών και των Κούρδων αμάχων, τους οποίους δεν εμπιστευόταν.

Η ρίψη αερίων στην πόλη Halabja στο ιρακινό Κουρδιστάν, που είχε ως αποτέλεσμα περίπου 5.000 θανάτους μέσα σε μια-δυο μέρες, έγινε σύμβολο της μοίρας των Κούρδων. Οι Κούρδοι ίσως ήλπισαν ότι ο παλιός τους σύμμαχος, οι Ηνωμένες Πολιτείες, θα έρθει προς ενίσχυσή τους. Αλλά εκείνο τον καιρό πλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν αλλάξει πλευρά˙ Πίστευαν ότι ο Σαντάμ ήταν μικρότερο κακό από τον Χομεϊνί και τον στήριξαν κατά της Τεχεράνης, ενώ παρέμειναν σιωπηλές σχετικά με την χρήση χημικών όπλων από το Ιράκ. Αυτό έδωσε στον Σαντάμ το περιθώριο να συνεχίσει την γενοκτονική εκστρατεία του, που ονομάστηκε Anfal, κινούμενος από την Halabja στο υπόλοιπο ιρακινό Κουρδιστάν.

ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟΝ ΚΟΛΠΟ

Λιγότερο από δύο χρόνια αργότερα, ο Σαντάμ εισέβαλε στο Κουβέιτ και οι Ηνωμένες Πολιτείες άλλαξαν στρατόπεδο και πάλι, ξεκινώντας έναν πόλεμο για να απελευθερώσουν το μικρό βασίλειο. Ως μέρος τής συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός για να τελειώσει ο πόλεμος, το Ιράκ συμφώνησε να απέχει από την χρήση ελικοπτέρων και άλλου σύγχρονου στρατιωτικού εξοπλισμού. Αλλά η κυβέρνηση του George HW Bush απέτυχε να επιβάλει τους όρους αυτούς, και ο Σαντάμ έστρεψε ατιμώρητα τα όπλα του εναντίον των σιιτικών και κουρδικών πληθυσμών στο Ιράκ, οι οποίοι είχαν και πάλι επαναστατήσει εναντίον τής κεντρικής κυβέρνησης. Κατά την διάρκεια λίγων εβδομάδων, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Κούρδοι κατέφυγαν στις ορεινές περιοχές που συνορεύουν με το Ιράν και την Τουρκία.

Μέσα σε λίγες εβδομάδες, οι φρικιαστικές τηλεοπτικές εικόνες από μαστιζόμενους από τις ασθένειες και την πείνα Κούρδους αμάχους τελικά ανάγκασαν την Ουάσιγκτον να δράσει˙ Εγκαθίδρυσε μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων στο βόρειο Ιράκ και την συμπλήρωσε με ένα μικρό βοηθητικό σώμα συμμαχικών στρατευμάτων, έτσι ώστε οι Κούρδοι μπορούσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Και έτσι ξεκίνησε μια νέα σχέση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των Κούρδων τού Ιράκ. Χάρη στις συμμαχικές, αλλά ως επί το πλείστον τις αμερικανικές προσπάθειες, η κουρδική περιοχή παρέμεινε ασφαλής από τις δυνάμεις τού Σαντάμ – παρότι οι διαιρέσεις των Κούρδων μεταξύ του KDP και ενός αντίπαλου κόμματος με επικεφαλής τον Τζαλάλ Ταλαμπανί, το «Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν» (PUK), συχνά οδήγησε σε εχθροπραξίες. Η Ουάσιγκτον ακούραστα προσπάθησε να φέρει τα δύο κόμματα κοντά, και οι προσπάθειές της κατέληξαν σε μια συμφωνία στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ το 1998. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, μια ειρηνική κουρδική περιοχή θα συνέβαλλε στην συγκράτηση του Σαντάμ και θα χρησίμευε ως μια καλή βάση για υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ αντιπολιτευτικές προσπάθειες, όπως το Εθνικό Ιρακινό Κογκρέσο.

Η αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003 εδραίωσε τους δεσμούς μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ιράκ. Από όλους τους Ιρακινούς, οι Κούρδοι ήταν οι μόνοι που ολόψυχα χαιρέτισαν την ανατροπή τού Σαντάμ και συνεργάστηκαν ενεργά με τις δυνάμεις των ΗΠΑ πριν και μετά την εισβολή. Εκεί που οι σουνίτες και οι σιίτες αργότερα αντιτάχθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι Κούρδοι αναφέρονται ως σήμερα στην εισβολή των ΗΠΑ ως «απελευθέρωση». Κέρδισαν το δικό τους αυτόνομο καθεστώς μέσα σε ένα ομοσπονδιακό Ιράκ το 2005 και, με μια ισχυρή συμβολική κίνηση, ο Ταλαμπανί ανέλαβε την ιρακινή προεδρία το ίδιο έτος. Μέχρι την στιγμή που υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο το 2012, ο Ταλαμπανί αποδείχθηκε καλός στο να κρατάει την ειρήνη στην Βαγδάτη μεταξύ των σουνιτών και των σιιτών και ήταν, κατά συνέπεια, σεβαστός στην Ουάσιγκτον και στην περιοχή.

Όμως, καθώς η υγεία τού Ταλαμπανί επιδεινωνόταν, και ο πρωθυπουργός Νούρι αλ-Μαλίκι γινόταν όλο και πιο αυταρχικός, οι Ηνωμένες Πολιτείες βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Από την μια πλευρά, έπρεπε να υποστηρίξουν και να προχωρήσουν με τον Μαλίκι για την αντιμετώπιση των περιφερειακών προκλήσεων. Από την άλλη πλευρά, έπρεπε να συγκρατηθούν οι καταστροφικές συνέπειες της βασιλείας τού Μαλίκι και να διατηρηθεί η ενότητα τού Ιράκ, στην οποία είναι πάντα δεσμευμένες [οι ΗΠΑ], δεδομένου ότι απεχθάνονται να δουν αλλαγές στα παραδοσιακά σύνορα των κρατών στην Μέση Ανατολή που θα μπορούσαν να διαταράξουν τις ήδη επισφαλείς γεωπολιτικές ισορροπίες. Υποστηριζόμενοι από μια διψασμένη για ενέργεια Τουρκία που είχε επενδύσει στην KRG, οι Κούρδοι τού Ιράκ προσπάθησαν να αναπτύξουν τους δικούς τους πόρους πετρελαίου και φυσικού αερίου, κάτι που έφερε την οργή τής Βαγδάτης. Το Ιράκ ανταπέδωσε στις αρχές του 2014, κόβοντας τα κονδύλια που προορίζονταν για την KRG, κάτι που επιδείνωσε την οικονομική κρίση εκεί. Ο Μαλίκι έφθασε να απολύσει όλους τους Κούρδους υπουργούς από το υπουργικό συμβούλιο. Πιστή στην ιστορία της, η Ουάσιγκτον ήθελε να διατηρήσει την φιλία της με τους Κούρδους, αλλά αρνήθηκε να ανεχθεί οποιαδήποτε κίνηση θα μπορούσε να υπονομεύσει την ενότητα του Ιράκ.

ΝΕΟΙ ΕΤΑΙΡΟΙ

Αλλά τότε ήρθε η ISIS, η οποία αντιμετώπισε μικρή αντίσταση από τον ιρακινό στρατό, καθώς προέλαυνε μέσα στο Ιράκ. Οι Κούρδοι προσπάθησαν να καλύψουν το κενό που δημιουργήθηκε από την φυγή των ιρακινών δυνάμεων. Ωστόσο, υπερεκτεταμένοι και απροετοίμαστοι για τις επιθέσεις από την ISIS, οι πεσμεργκά, επίσης υποχώρησαν από ορισμένες κρίσιμες περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της κύριας περιοχής των Yezidi, την Sinjar. Η προκύπτουσα ανθρωπιστική καταστροφή ανάγκασε μια απρόθυμη κυβέρνηση Ομπάμα να παρέμβει με αεροπορικές επιδρομές.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η ήττα τής ISIS είναι η πρώτη προτεραιότητα των Ηνωμένων Πολιτειών και ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την ανασύσταση του ιρακινού στρατού με την συνεργασία των κουρδικών δυνάμεων. Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεργάζονται με τους Κούρδους για να ανακόψουν την προέλαση της ISIS και να εξασφαλίσουν υποδομές ζωτικής σημασίας, όπως το μεγαλύτερο φράγμα τού Ιράκ, το Φράγμα τής Μοσούλης, το οποίο είχε πέσει στα χέρια τής ISIS στις αρχές Αυγούστου. Για άλλη μια φορά, λοιπόν, η Ουάσιγκτον βλέπει ότι χρειάζεται τους Κούρδους τού Ιράκ για να σώσει το Ιράκ.

Και, ως συνήθως, αυτή η πολιτική είναι γεμάτη αντιφάσεις. Οι δύο κύριες ιρακινές κουρδικές ομάδες με τις οποίες συνεργάζονται οι Ηνωμένες Πολιτείες αυτή την στιγμή, το KDP και το PUK, είναι στην λίστα τους με τις τρομοκρατικές οργανώσεις. Βεβαίως, είναι στην λίστα Tier III, η οποία, σε αντίθεση με τις Tier I και II, δεν καθορίζεται από τον υπουργό Εξωτερικών, αλλά από ένα Τμήμα Εσωτερικής Ασφάλειας - μια σχετική γραφειοκρατική διαδικασία που επινοήθηκε κατά την εισαγωγή τού Πατριωτικού Νόμου (Patriot Act). Όμως, αν και η ένταξη σε αυτό το επίπεδο είναι μικρότερης βαρύτητας, αποτελεί παρά ταύτα μια αμηχανία. Ο πρόεδρος της KRG, Μπαρζανί, έφτασε μέχρι και να αρνηθεί μια πρόσκληση στον Λευκό Οίκο στις αρχές τού 2014. Από την πλευρά της, η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν έχει περιορίσει την συνεργασία της με την περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG) και τα συστατικά κόμματά της λόγω της υπαγωγής τους στην λίστα. Ωστόσο, όντως χρειάστηκαν περισσότερα από έξι χρόνια για τις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι να αναγνωρίσουν επίσημα την ύπαρξη της KRG, ανοίγοντας ένα προξενείο στο Ερμπίλ, το 2011, πολύ μετά αφότου το είχαν πράξει πολλές άλλες χώρες.

Τι προμηνύει λοιπόν το μέλλον; Οι Κούρδοι τού Ιράκ δεν είναι στο σημείο να κηρύξουν την ανεξαρτησία˙ Είναι περίκλειστοι και έχουν ανάγκη από τα έσοδα που προέρχονται από τις εξαγωγές τού ιρακινού πετρελαίου. Το πιο σημαντικό, ξέρουν ότι δεν μπορούν να νικήσουν την ISIS μόνοι τους. Έτσι, η Ουάσιγκτον δεν χρειάζεται να ανησυχεί˙ Ένας καινούργιος πρωθυπουργός στην Βαγδάτη θα βοηθήσει πολύ στο να καθησυχάσει τους κουρδικούς φόβους και να ξεκινήσει την διαδικασία τής ανοικοδόμησης του Ιράκ. Δεν υπάρχουν εγγυήσεις, φυσικά, αλλά η Ουάσιγκτον έχει λίγες άλλες επιλογές εκτός από το να επανεμπλακεί στο Ιράκ, και να επιδιορθώσει τις κομμένες γέφυρες με όλες τις κοινότητες της χώρας, συμπεριλαμβανομένων και των Κούρδων. Παρά το γεγονός ότι οι Κούρδοι εξακολουθούν να είναι δύσπιστοι όσον αφορά τις εγγυήσεις και τις υποσχέσεις των ΗΠΑ, ένα πράγμα που σίγουρα έχει αλλάξει: Στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης καθώς και των κοσμοϊστορικών γεγονότων στην Συρία, στο Ιράκ, και ακόμη και στις τουρκικές κουρδικές περιοχές, οι Κούρδοι δεν είναι πλέον «ψιλοπράγματα», δεδομένου ότι θα παίξουν ολοένα και πιο αποφασιστικό ρόλο στην διαμόρφωση της νέας Μέσης Ανατολής.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141927/henri-j-barkey/on-again-of...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.amazon.com/The-USSR-Iraq-Soviet-Influence/dp/082231116X/ref=s... smolansky
[2] http://www.amazon.com/Modern-History-Kurds-Third-Edition/dp/1850434166
[3] http://books.google.com/books?id=2pOe5HeFpE0C&pg=PA28&lpg=PA28&dq=scowcroft kurds "it was just small potatoes"&source=bl&ots=WP5aI6c5lp&sig=mpxXDIF-oS2FVfnuunbJiuOzDns&hl=en&sa=X&ei=sTXyU9_nF6Oa0QXpgIGICw&ved=0CB0Q6AEwAA#v=onepage&q=scowcroft kurds "it was just small potatoes"&f=false

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr