Η ενέργεια σε ρόλο… μπούνκερ

Η τρίτη, και πιο σοβαρή, κρίση Ρωσίας-Ουκρανίας επαναφέρει επιτακτικά το ζήτημα της ασφάλειας τροφοδοσίας τής Γηραιάς Ηπείρου. Με την αναβίωση του εμφύλιου σπαραγμού στο Ιράκ να καθυστερεί την συμπερίληψή του στους ευρωπαϊκούς σχεδιασμούς, η κατάσταση εξελίσσεται σε σταυρόλεξο μόνο για δυνατούς λύτες.

ΟΥΚΡΑΝΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Στον απόηχο των πρόσφατων εξελίξεων στην Ουκρανία, μια σημαντική διάσταση που υπερβαίνει κατά πολύ την σοβούσα κρίση είναι η ενεργειακή.

Εκκινώντας από την αλλαγή status τής Κριμαίας, χωρίς να αποτελεί σημείο αναφοράς των πρόσφατων εξελίξεων, ο ενεργειακός πλούτος που φέρεται να κατέχουν τα θαλάσσια σύνορα πέριξ αυτής χρήζει περαιτέρω αξιολόγησης. Ασφαλώς, το ενδιαφέρον τής Μόσχας εστιάζεται στην ναυτική βάση και στην μοναδική ευκαιρία, σύμφωνα με τον Πούτιν, η Ρωσία να «διορθώσει μια ιστορική ανωμαλία». Αν, ωστόσο, αποδειχθεί ότι η περιοχή διαθέτει ποσότητες υδρογονανθράκων, τότε η αξιοποίηση των όποιων ευρημάτων καθίσταται λογική εναλλακτική.

Μια επιπλέον διάσταση που αφορά στον South Stream είναι η υποθαλάσσια όδευση του. Μέχρι πρότινος, η Μόσχα είχε επιλέξει την διέλευση από την τουρκική υφαλοκρηπίδα προκειμένου να παρακάμπτει τα ουκρανικά χωρικά ύδατα. Αυτό συνεπαγόταν μεγαλύτερη απόσταση και κόστος, κάτι που μπορεί να βελτιωθεί, χωρίς να απαιτείται παράκαμψη καθ’ όλη την διαδρομή, με την προσχώρηση της Κριμαίας.

Τα ευρωπαϊκά δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου. Με κόκκινο οι κύριοι αγωγοί, με μπλε οι διαμετακομιστικοί αγωγοί και με μπλε βούλες οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης.

Ταυτόχρονα, σημαντικά πεδία σχιστολιθικού αερίου υπάρχουν στην Ανατολική Ουκρανία, η οικονομία τής οποίας θα εξακολουθήσει να αλληλοσυμπληρώνεται με την γειτονική της χώρα, ενώ, ο de facto έλεγχος της Μόσχας επί των ανατολικών επαρχιών τής Ουκρανίας εύλογα θα προσδώσει προνομιακό καθεστώς σε ρωσικές εταιρείες για τυχόν εκμετάλλευση. Από την άλλη, οι δυτικές εταιρείες υπερτερούν σε τεχνολογία και τεχνογνωσία για την εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου, οπότε αυτό μάλλον θα ισορροπήσει την κατάσταση.

Είναι προφανές ότι από την στιγμή που η Ρωσία επιδιώκει μια ευάλωτη ουκρανική κυβέρνηση, ευεπίφορη έναντι των ρωσικών ευαισθησιών, η ενέργεια αποτελεί ισχυρό εργαλείο. Η αύξηση της τιμής φυσικού αερίου και η απαίτηση άμεσης πληρωμής των χρεών προς την Gazprom προκαλούν συνθήκες έντονης πίεσης στην ουκρανική οικονομία. Αυτή εντείνεται από την διακοπή τροφοδοσίας, που ενώ φαινομενικά φαντάζει αθώα (λόγω καιρικών συνθηκών) υποκρύπτει μια κυνική αντίληψη: Το καλοκαίρι είναι η περίοδος που γεμίζουν οι αποθήκες –η Ουκρανία διαθέτει από τους μεγαλύτερους αποθηκευτικούς χώρους στην Ευρώπη με χωρητικότητα περίπου στα 20 δισ. κυβικά μέτρα - για να καλυφθούν οι ανάγκες τού χειμώνα. Σε αυτή την περίπτωση, η ουκρανική αγορά κινδυνεύει να «στερέψει» όταν η ζήτηση θα βρίσκεται στο peak, δηλαδή το διάστημα Νοεμβρίου-Μαρτίου, παρότι τα αποθέματά της επαρκούν μέχρι τις αρχές τού φθινοπώρου. Άρα, η αδυναμία εξεύρεσης λύσης, αν συνεχιστεί, θα πλήξει καίρια την χώρα στους μετέπειτα μήνες.

Ασφαλώς, με τους αγωγούς αντίστροφης ροής, το Κίεβο έχει την δυνατότητα να αντλήσει «ευρωπαϊκό» αέριο, το οποίο έχει αποθηκευθεί σε σημαντικές ποσότητες λόγω της μείωσης ζήτησης τον προηγούμενο χρόνο. Ωστόσο, αυτό θα πρέπει να γίνει από το ίδιο δίκτυο που μεταφέρει το ρώσικο αέριο, με αποτέλεσμα ορισμένα κράτη είτε να είναι απρόθυμα είτε να πιέζονται από την Μόσχα να μην διευκολύνουν την κατάσταση. Για όσους σπεύσουν να τα κατηγορήσουν για έλλειψη αλληλεγγύης έναντι ενός δυνητικού στρατηγικού εταίρου, ας ενημερωθούν ότι αφενός αυτή η αρχή έχει προ πολλού πάψει να ισχύει ακόμη και μεταξύ κρατών-μελών τής ΕΕ, αφετέρου η πολιτική τού «διαίρει και βασίλευε» του Κρεμλίνου αποδίδει τις περισσότερες φορές καρπούς. Όταν, μάλιστα, η Πολωνία επιχείρησε να φέρει την πρόταση για από κοινού διαπραγμάτευση με την Gazprom, ο πρώτος που απέρριψε μετά βδελυγμίας το αίτημά της ήταν ο νορβηγικός κολοσσός Statoil, υπενθυμίζοντας ότι η αγορά έχει τους δικούς της άγραφους νόμους.

Πάντως, η Μόσχα χρησιμοποιεί μεν την τιμολογιακή της πολιτική τιμωρητικά ή ως δέλεαρ έναντι των κρατών τού μετασοβιετικού χώρου, όπου η έλλειψη κανονιστικού πλαισίου και το σχεδόν μονοψώνιο που απολαμβάνει την καθιστούν κυρίαρχη, από την άλλη, η Ουκρανία επιδιώκει να εκμεταλλευτεί την συγκυρία για να μην αποπληρώσει (ως οφείλει) το μεγάλο χρέος της έναντι της Gazprom. Πράγματι, λίγο μετά την άρνηση Γιανουκόβιτς να υπογράψει την συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, η Ρωσία τον αντάμειψε με την δραματική μείωση της τιμής φυσικού αερίου (από πάνω από 430 δολάρια τα 1000 κ.μ. σε 268,5 δολάρια) αποτρέποντας τότε μια ακόμη προσφυγή στο ΔΝΤ, και δη υπό δυσμενείς όρους, αλλά με το κόστος σε εθνική κυριαρχία να είναι απροσδιόριστο. Είναι χαρακτηριστικό πως η αναθεώρηση της τιμής αγοράς ρωσικού αερίου προβλεπόταν να λαμβάνει χώρα σε τρίμηνη βάση, στοιχείο που, αν δεν συνιστά αξιοσημείωτη διορατικότητα από πλευράς Μόσχας, της προσέφερε τουλάχιστον ισχυρό μοχλό πίεσης έναντι της όποιας ουκρανικής κυβέρνησης. Αυτή την στιγμή, υπό εντελώς διαφορετικές συνθήκες, η συζήτηση διεξάγεται στη βάση περίπου των 360 δολαρίων ανά 1000 κ.μ. από μέρους Ουκρανίας και 440 δολάρια από την Gazprom, εξ’ ου και η παντελής αδυναμία εντοπισμού σημείου επαφής.