Επιμελώς μοντέρνοι Μουσουλμάνοι

Σήμερα είναι η πρώτη μέρα αυτού που οι άνθρωποι στην Τουρκία αποκαλούν Κουρμπάν Μπαϊράμ, μια μουσουλμανική γιορτή περισσότερο γνωστή ως Eid (Eid al-Adha, Γιορτή τής Θυσίας). Είναι μια ευκαιρία να κάνουν ένα διάλειμμα από την δουλειά, να περάσουν χρόνο με τους φίλους και την οικογένεια, και να συζητήσουν για τον μοντερνισμό.

Για να τιμήσουν την προθυμία τού Αβραάμ να θυσιάσει τον γιο του υπό τις εντολές τού Θεού, αυτοί που είναι θρησκευόμενοι και οι οποίοι μπορούν να το αντέξουν οικονομικά, θα συμμετάσχουν στην παράδοση της αγοράς προβάτων ή αγελάδων, στο σφάξιμό τους, και την διανομή τού κρέατος στους φτωχούς. Εν τω μεταξύ, πολλά μέλη τής συνειδητοποιημένης δυτικής ελίτ τής Τουρκίας θα συμμετάσχουν στην δική τους παράδοση: Την καταγγελία τού όλου θέματος ως βάρβαρου.

Γνωρίζοντας πολύ καλά πώς φαίνονται αυτά τα πράγματα στους δυτικούς παρατηρητές, οι Τούρκοι κοσμικοί έχουν από καιρό υποστηρίξει ότι η θυσία των ζώων - ειδικά όταν αυτό γίνεται με ένα μαχαίρι παράνομα, στον δρόμο, μπροστά σε οικογένειες, με τα παιδιά τους μαζί - δεν βοηθά την Τουρκία στον πολλών δεκαετιών αγώνα της να εμφανιστεί ως μοντέρνα. Υπό αυτή την έννοια, η ετήσια συζήτηση για το Κουρμπάν Μπαϊράμ αποτέλεσε μια παραδειγματική υπόθεση για τους πολιτισμικούς πολέμους τής χώρας: Οι κοσμικοί καταδικάζουν ορισμένες δραστηριότητες ως οπισθοδρόμηση και οι θρησκευόμενοι συντηρητικοί τις υπερασπίζονται ως ζωτικής σημασίας ισλαμικές παραδόσεις.

Παράλληλα με αυτές τις δύο βασικές θέσεις, ωστόσο, υπάρχουν μια σειρά από πιο εκπληκτικά επιχειρήματα, πολλά προβεβλημένα από υπέρ των θυσιών συντηρητικούς που επιδιώκουν να διεκδικήσουν την μοντερνιστική ανωτερότητα. Αν τα δει κανείς μαζί, τα επιχειρήματα αυτά προσφέρουν μια πιο λεπτομερή άποψη της τουρκικής κοινωνίας και μια εξήγηση για την επιτυχία τής τρέχουσας ισλαμιστικής κυβέρνησης.

Η πιο εντυπωσιακή, αν και ίσως η λιγότερο συχνή, είναι η υπερ-προοδευτική νατουραλιστική υποστήριξη των θυσιών τού Κουρμπάν Μπαϊράμ που ξεπροβάλλει κατά καιρούς από μια μικρή ομάδα νεαρών φιλελεύθερων: Η κατανάλωση κρέατος συνεπάγεται την θανάτωση των ζώων, και δεν υπάρχει τίποτα πιο φυσικό από το να αναγνωρίζεται αυτό το γεγονός δημοσίως. Πράγματι, το θέαμα ενός χνουδωτού γκρι γατιού που ευχαριστημένο γεύεται φρέσκο αίμα καθώς ρέει στους λιθόστρωτους δρόμους - όπως είναι σύνηθες κατά την διάρκεια των θυσιών - φαίνεται ότι και δικαιολογεί και καταδικάζει τις ανάγκες σαρκοφαγίας των ανθρώπων.

Οι τουρκικές ομάδες για τα δικαιώματα των ζώων, φυσικά, καταδικάζουν το θέμα. Κατεβαίνουν στους δρόμους με πινακίδες που γράφουν «Ναι στην γιορτή, όχι στον φόνο». Για να διαφοροποιηθούν περαιτέρω από τους κοσμικούς και να καταστήσουν σαφές ότι η δική τους διαμαρτυρία δεν είναι αντι-ισλαμική, έχουν, επίσης, φροντίσει να καταδικάσουν τις ταυρομαχίες και την αμερικανική Ημέρα των Ευχαριστιών.

Στην συνέχεια, υπάρχει το ζήτημα της υγείας και της ευεξίας. Οι Ισλαμιστές έχουν πιο συχνά σημειώσει ότι οι απαιτήσεις για σφαγή με το τυπικό halal εγγυάται ένα επίπεδο υγιεινής και ανθρωπιάς που απουσιάζει στα εργοστάσια επεξεργασίας κρέατος και τα σφαγεία. Οι καλοφαγάδες μπορούν να παρηγορηθούν από το γεγονός ότι, σύμφωνα με ορισμένους ευσεβείς καλοφαγάδες, το κρέας halal έχει επίσης καλύτερη γεύση. Ο θρησκευτικός νόμος υπαγορεύει ότι ένα ζώο προς θυσία δεν θα πρέπει να είναι σε θέση να δει το μαχαίρι με το οποίο σφάζεται. Πολλοί το βλέπουν αυτό ως πιο ανθρώπινο, αλλά επίσης σημειώνουν ότι η ξαφνική θανάτωση ενός ζώου εμποδίζει την απελευθέρωση της πικρής αδρεναλίνης στην σάρκα του.

Και έπειτα υπάρχει το δέλεαρ της φιλανθρωπίας. Τα τελευταία χρόνια, τόσο η κυβέρνηση όσο και οι ισλαμικές φιλανθρωπικές οργανώσεις έχουν ενθαρρύνει τους Τούρκους να δωρίζουν τα έσοδα των θυσιακών αγορών τους για να βοηθούν άπορα παιδιά στις αναπτυσσόμενες χώρες. Με το να συμμετέχουν σε αυτήν την αρχαία παράδοση, με άλλα λόγια, οι Τούρκοι μπορούν να γιορτάσουν το γεγονός ότι είναι τώρα αρκετά πλούσιοι για να απολαύσουν την πρόδηλη Δυτική ικανοποίηση να σιτίζουν πεινασμένα παιδιά στην Αφρική. Αυτές οι καμπάνιες είναι στοχευμένες, έτσι ώστε οι απλοί πολίτες και όχι μόνο οι πλούσιοι να μπορούν να συμμετέχουν, δίνοντας στο ευρύ κοινό την ευκαιρία να αισθάνεται μέρος τής οικονομικής επιτυχίας τής Τουρκίας.

Σε μια προσπάθεια να κάνουν μοντερνιστικές τις εκκλήσεις για τις θυσίες τού Κουρμπάν Μπαϊράμ, οι ισλαμιστές σήμερα πραγματικά παίζουν το παιχνίδι που ξεκίνησε ο κοσμικός ιδρυτής τής Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ,. Σε μια προσπάθεια να βάλει ένα ευδιάκριτα σύγχρονο γνώρισμα στο ισλαμικό έθιμο, ο Ατατούρκ έδωσε στη νεοσυσταθείσα Αεροναυπηγική Οργάνωση της Τουρκίας το δικαίωμα να συλλέγει τα δέρματα όλων των ζώων που θανατώθηκαν κατά την διάρκεια των εορτών. Τα έσοδα από το δέρμα πήγαιναν για την αγορά νέων αεροσκαφών, κυριολεκτικά μετατρέποντας τα απορρίμματα του θρησκευτικού καθήκοντος σε στρατιωτικό υλικό αιχμής. Στις επόμενες δεκαετίες, οι κεμαλικοί ηγέτες τής Τουρκίας εξομοίωναν επίσης την θυσία των ζώων με πολιτικές τελετές, παρά με θρησκευτικές. Η γιορτή για την ολοκλήρωση μιας νέας σιδηροδρομικής γέφυρας, για παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι η αφορμή για μια ομάδα πολιτικών και μηχανικών με κοστούμια και καπέλα να σφάξουν ένα πρόβατο.

Όμως, η εξέταση ενός αιώνα τουρκικών θυσιών αποκαλύπτει μια ακόμη μεγαλύτερη ειρωνεία. Κάθε χρόνο, αυτό που προκαλεί την πιο μεγάλη οργή των πιστών κοσμικών, είναι οι ανατριχιαστικές εικόνες - συχνά δημοσιευμένες στις εφημερίδες - από κακοσφαγμένα ζώα να προσπαθούν να ξεφύγουν και να τρέχουν τρομοκρατημένα στους δρόμους τής πόλης. Αυτές οι σκηνές, συνήθεις όταν οι άνθρωποι αποφεύγουν τους επίσημους χώρους θυσιών υπέρ της ερασιτεχνικής προσέγγισης, είναι με τον δικό τους τρόπο μια υπόμνηση στην επιτυχή ανάπτυξη της Τουρκίας. Πενήντα χρόνια πριν, όταν η πλειοψηφία των Τούρκων πολιτών ήταν αγρότες, ήξεραν, αν μη τι άλλο, πώς να σκοτώνουν γρήγορα και καθαρά ένα πρόβατο. Η σημερινή σφαγή φαίνεται ακόμη περισσότερο εξωπραγματική στις εξαπλωμένες πόλεις μιας κυρίως αστικής χώρας, όπου τα καθαρά τσιμεντένια δάπεδα των πλυντηρίων αυτοκινήτων γίνονται αυτοσχέδια σφαγεία και βάζουν την αιματοχυσία σε ακόμη πιο έντονο περίγραμμα.

Οι ιδέες τής νεωτερικότητας είναι εύπλαστες και παράδοξες - και όχι μόνο κατά την διάρκεια του Κουρμπάν Μπαϊράμ. Πριν από μερικά χρόνια, η Κωνσταντινούπολη ήταν μια πόλη όπου οι φτωχοί αγρότες καλλιεργούσαν λαχανικά στην τάφρο γύρω από τα παλαιά βυζαντινά τείχη και στην συνέχεια τα έφερναν με γαϊδουράκια για να πωληθούν σε εβδομαδιαία παζάρια. Μερικά από αυτά τα παραδοσιακά παζάρια έδωσαν την θέση τους σε σούπερ μάρκετ, άλλα έγιναν αγορές βιοκαλλιεργητών «δυτικού τύπου». Επίσης, σε πολλά μέρη τής Τουρκίας, το να διατηρεί κάποιος μεγάλο μουστάκι παραμένει σοβαρό σύμβολο παραδοσιακής αρρενωπότητας της Ανατολίας. Αλλά τώρα, για κάποιους στη νεολαία τής Κωνσταντινούπολης, τα εξίσου μεγάλα μουστάκια έχουν γίνει το σύμβολο όσων συμβολίζουν επίσης οι Αμερικανοί κατά την διάρκεια του Movember (στμ: Η ανάπτυξη μουστακιού καθ’ όλο τον μήνα Νοέμβριο στις ΗΠΑ ως εκδήλωση ευαισθησίας για τον καρκίνο τού προστάτη και άλλων μορφών ανδρικού καρκίνου και των σχετικών δωρεών αντιμετώπισής τους).

Οι ευσεβείς μουσουλμάνοι και οι μοντέρνοι αγωνίζονται το ίδιο να προσδώσουν μια σύγχρονη πτυχή σε άλλα σύμβολα επίσης, ίσως σε κανένα περισσότερο από όσο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Ερντογάν προωθεί ένα ισχυρό, αλλά ανεκτικό μουσουλμανικό όραμα του οθωμανικού παρελθόντος, το οποίο μπορεί να δικαιολογήσει τις περιφερειακές φιλοδοξίες τής Τουρκίας ενώ καθησυχάζει τα γειτονικά κράτη ότι δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν. Οι σπουδαστές των καλλιτεχνικών σπουδών παιχνιδιάρικα αναπαράγουν σκηνές [1] από το Pulp Fiction και το The Shining με Οθωμανικές μινιατούρες για να εξερευνήσουν την ευελιξία των παραδοσιακών σχεδίων. Θα μπορούσαν όλα να παραπέμπουν στην ίδια αυτοκρατορία, αλλά δεν έχουν περισσότερη ιδεολογική ομοιότητα από αυτούς που αναπαριστούν τον Αμερικανικό Εμφύλιο με τους οπαδούς τής ταινίας Abraham Lincoln: Vampire Hunter.

Οι Τούρκοι πάντα κατανοούσαν καλύτερα από όσο οι περισσότεροι άλλοι ότι η νεωτερικότητα είναι κάτι σαν ένα παιχνίδι παραπλάνησης. Μέσα από σκληρή εμπειρία - ας πούμε, ξοδεύοντας δεκαετίες χτίζοντας αυτό που νόμιζαν ότι ήταν καθαρές, μοντέρνες, πολυκατοικίες από μπετόν, για να μάθουν από τους Ευρωπαίους ότι μια πιο σύγχρονη κυβέρνηση θα είχε επικεντρωθεί στην συντήρηση των παραδοσιακών κτηρίων- οι Τούρκοι ηγέτες ανακάλυψαν ότι το καλύτερο πράγμα, όταν είναι κάποια χώρα σύγχρονη είναι ότι έχει τα χρήματα και την δύναμη να αποφασίσει τι σημαίνει να είναι σύγχρονη. Δεδομένου ότι η κυβέρνηση Ερντογάν αντιμετωπίζει έντονη κριτική στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, είναι εύκολο να ξεχνάμε πόσο επιτυχημένη ήταν κάποτε στην προώθηση του κατανοητού από αυτήν μοντερνισμού. Η κυβέρνησή του ανήλθε στην εξουσία μέσω της άριστη γνώσης της τέχνης τού χειρισμού τής ρητορικής περί των ρηγμάτων τής Τουρκίας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, παράδοσης και νεωτερικότητας. Με το να επιλέγει προσεκτικά τις πολιτικές πρωτοβουλίες του, καθώς και τις λέξεις που χρησιμοποιούσε για να τις περιγράψει, ο Ερντογάν κατάφερε να υπονοεί ότι ό, τι κι αν κάνει - είτε υποκινούμενο από θρησκευτικές επιταγές, είτε από πραγματισμό κοινής λογικής είτε και από τα δύο - είναι άψογα μοντέρνο.

Ένα από τα επιτεύγματα με υπογραφή Ερντογάν, στο κάτω-κάτω, ήταν η ανατροπή μιας στρατιωτικής απαγόρευσης στις γυναίκες που φορούν μαντίλα να εισέρχονται στα σχολεία. Ήταν μια νίκη για εκείνους που ήθελαν να φορούν μαντίλες, φυσικά, αλλά ήταν επίσης, σύμφωνα με την αφήγηση της κυβέρνησης, μια νίκη για την ελευθερία και για την εκπαίδευση των γυναικών. Επίσης επεξέτεινε και αναδόμησε την κεντρική πλατεία τής Κωνσταντινούπολης υπογειοποιώντας τον κύριο δρόμο που την διέσχιζε και εγκαθιστώντας αλλού την κύρια στάση λεωφορείων. Υπερηφανεύεται ότι έχει δημιουργήσει μια φιλική προς το περιβάλλον ζώνη πεζών χωρίς κυκλοφορία αυτοκινήτων. Αλλά επίσης κατέστησε δύσκολο για τους υποψήφιους θαμώνες να επισκέπτονται τα κοντινά μπαρ. Ομοίως, η απαγόρευση της κυβέρνησης για το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους εθεωρείτο ως πρωτοβουλία για την υγεία στο στυλ τού Michael Bloomberg, αλλά επίσης τυχαίνει να επιβάλει μια διαταγή τού Κορανίου.

Το AKP έχει χρησιμοποιήσει τον μοντερνισμό για να προωθήσει τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις, επίσης. Μόλις την περασμένη εβδομάδα, ο Ερντογάν, υποστηρίζοντας ότι η Apple βγάζει περισσότερα χρήματα από το brand name της αντί από τα προϊόντα της, παρουσίασε [2] ένα νέο λογότυπο για την πώληση τουρκικών εξαγωγών στον κόσμο. Όταν το κόμμα ήρθε στην εξουσία το 2003, ένα δολάριο άξιζε 1,7 εκατομμύρια τουρκικές λίρες. Το 2005, η κυβέρνηση έκοψε έξι μηδενικά για να δημιουργήσει την φαινομενικά πιο αξιοσέβαστη Νέα Τουρκική Λίρα, η οποία έγινε [σκέτη] Τουρκική Λίρα και πάλι, τέσσερα χρόνια αργότερα. Στη συνέχεια, το 2013, η λίρα πήρε το δικό της σύμβολο: [3]. Μερικές φορές ξεχνάμε ότι οι χώρες έχουν την δυνατότητα να κάνουν πράγματα όπως αυτό, αλλά η Τουρκία το έκανε. Είναι κομψό, δημοφιλές, και μοιάζει αρκετά στο σύμβολο του ευρώ για να υπενθυμίζει σε όλους ότι το νόμισμα της Τουρκίας δεν είναι τόσο πολύ χειρότερο από όσο το Δυτικό αντίστοιχό του αυτές τις μέρες.

Η οπτική όμως, μοντέρνα ή αλλιώς, πάει μόνο μέχρις εκεί. Ο Ερντογάν πέτυχε σε μεγάλο βαθμό επειδή το βασικό μήνυμα πίσω από την δική του επανεφεύρεση του μοντερνισμού ήταν αληθές: Η παραδοσιακή μουσουλμανική ευσέβεια και η δέσμευση στα δυτικά δημοκρατικά ιδεώδη δεν είναι ασυμβίβαστες. Μέχρι στιγμής, ένας όλο και πιο αυταρχικός Ερντογάν έχει καταφέρει να διατηρήσει την υποστήριξη της θρησκευτικά συντηρητικής βάσης του, ενώ ολοένα και περισσότερο δίνει έμφαση στην ευσέβεια έναντι της δημοκρατίας. Αλλά αφότου επέμενε για χρόνια ότι μπορεί κανείς να είναι και καλός Μουσουλμάνος και καλός δημοκράτης, ο Ερντογάν ίσως δει τον εαυτό του να αντιμετωπίζει αντιπολίτευση από δημοκρατικούς, Μουσουλμάνους πολίτες που θέλουν μια κυβέρνηση που θα σέβεται το ίδιο την θυσία των ζώων και την ελευθερία του λόγου. Τότε ίσως η Τουρκία να γίνει μια χώρα αρκετά πλούσια και δημοκρατική ώστε κανείς δεν θα αμφισβητήσει την αξίωσή της στην νεωτερικότητα – μια χώρα όπου όλοι οι πολίτες είναι ελεύθεροι να αποφασίζουν μόνοι τους τι νόημα αποδίδουν σε ένα νεκρό πρόβατο.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142141/nick-danforth/thoroughly-m...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.behance.net/gallery/Classical-Movies-in-Miniature-Style/4455311
[2] http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-launches-its-own-brand-logo.aspx...
[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Turkish_lira

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr