Η εύθραυστη τουρκική οικονομία

Τον Μάιο του 2013, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (U.S. Federal Reserve) πήρε την απροσδόκητη απόφαση να ξεκινήσει την αποκλιμάκωση του προγράμματος αγοράς ομολόγων που είχε υιοθετήσει στον απόηχο της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Η κίνηση αυτή πυροδότησε ένα απότομο ξεπούλημα στοιχείων ενεργητικού από τις αναδυόμενες αγορές, που ήταν οι μεγαλύτεροι ωφελημένοι από την υπερ-χαλαρή νομισματική πολιτική των κύριων κεντρικών τραπεζών τού κόσμου. Αυτά ήταν άσχημα νέα για τις χώρες εκείνες που είχαν χρησιμοποιήσει το εύκολο χρήμα για να χρηματοδοτήσουν τους εαυτούς τους. Το «ξέσπασμα της αποκλιμάκωσης», όπως έγινε γνωστό, υπενθύμισε την παλιά ρήση τού Αμερικανού επενδυτή Warren Buffet: «Μπορείς να μάθεις ποιος κολυμπά γυμνός, μόνο όταν τραβηχτεί η παλίρροια».

Σχεδόν ενάμιση χρόνο αργότερα, η Fed τερματίζει πλήρως τις αγορές στοιχείων ενεργητικού (κυρίως ομόλογα) και ετοιμάζεται να αυξήσει τα επιτόκιά της κάποια στιγμή στα μέσα τού 2015. Για άλλη μια φορά, η πολιτική τής Fed αποκαλύπτει ποιές αναδυόμενες αγορές έχουν ενισχύσει την άμυνά τους απέναντι σε ένα σφίξιμο της νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ και ποιές παραμένουν ευάλωτες.

Από την πλευρά της, η Τουρκία είναι σταθερά στο δεύτερο στρατόπεδο.

Παρά το γεγονός ότι τα βασικά οικονομικά μεγέθη τής Τουρκίας είναι ασύγκριτα καλύτερα από όσο το 2001, όταν υπέστη μια σημαντική τραπεζική κρίση, η χώρα έγινε πολύ απρόσεκτη - ακόμα και αφότου η Morgan Stanley την ξεχώρισε πέρυσι ως μια από τις επικίνδυνες αναδυόμενες αγορές που είναι γνωστές ως οι Fragile Five [οι Εύθραυστες Πέντε]. Οι χώρες σε αυτή την λίστα – η Βραζιλία, η Ινδία, η Ινδονησία, η Νότια Αφρική και η Τουρκία - είναι, σε διάφορους βαθμούς, υπερεξαρτημένες από τα ξένα κεφάλαια για να χρηματοδοτήσουν τα ελλείμματα των τρεχουσών συναλλαγών τους. Όταν η Fed σηματοδότησε την πρόθεσή της να αρχίσει να αποσύρει τα μέτρα νομισματικής ενίσχυσης, έγινε πιο δύσκολο να χρηματοδοτηθούν τα ελλείμματα αυτά καθώς οι διεθνείς επενδυτές μείωσαν την έκθεσή τους στις αναδυόμενες αγορές.

Η Τουρκία ήταν η πιο εύθραυστη από τις πέντε. Στο τέλος τού 2013 - περίπου μισό χρόνο αφότου η Fed ανακοίνωσε την αποκλιμάκωση - το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών τής Τουρκίας ανήλθε σε σχεδόν 8% του ΑΕΠ - πάνω από το διπλάσιο των ελλειμμάτων τής Ινδίας και της Ινδονησίας. Πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος τού ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών τής Τουρκίας χρηματοδοτήθηκε από βραχυπρόθεσμες εισροές κεφαλαίων - δηλαδή, αγορές ομολόγων και μετοχών - σε αντίθεση με τις πιο σταθερές άμεσες ξένες επενδύσεις.

Τα πράγματα έγιναν χειρότερα τον Ιανουάριο του 2014, όταν ένα απότομο ξεπούλημα τίτλων των αναδυόμενων αγορών οδήγησε σε απότομη πτώση τής αξίας τής τουρκικής λίρας έναντι του δολαρίου. Σε μια ύστατη προσπάθεια να στηρίξει την λίρα, η κεντρική τράπεζα συγκάλεσε αργά το βράδυ μια έκτακτη συνεδρίαση για να αυξήσει το βασικό επιτόκιο της Τουρκίας από το 4,5% στο 10,5%.

Η «μεσονύκτια άνοδος», σε συνδυασμό με την αυξημένη προθυμία των επενδυτών να ενσκήψουν πάλι στις αναδυόμενες αγορές, φάνηκε να βοηθά στην σταθεροποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών τής Τουρκίας - τόσο πολύ ώστε η κεντρική τράπεζα άρχισε να μειώνει τα επιτόκια τον Απρίλιο του 2014, παρά την άνοδο του πληθωρισμού τής Τουρκίας στο 9,4% (από το 7,4% στο τέλος τού περασμένου έτους και σχεδόν στο διπλάσιο από τον στόχο τής κεντρικής τράπεζας). Αυτή η λήψη κακών οικονομικών αποφάσεων κόστισε στην κεντρική τράπεζα της Τουρκίας το τελευταίο εναπομείναν ίχνος τής αξιοπιστίας της. Δεν βοήθησαν επίσης οι ανησυχίες σχετικά με την συμμετοχή τής Τουρκίας στην υπό αμερικανική ηγεσία στρατιωτική εκστρατεία εναντίον τού Ισλαμικού Κράτους τού Ιράκ και της al-Sham (ISIS).

Με τους επενδυτές τώρα να ανησυχούν για τον χρόνο και τον ρυθμό τής περαιτέρω σύσφιξης της νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ, η Τουρκία πληρώνει ένα τίμημα για την οικονομική απερισκεψία της. Κατά την διάρκεια του προηγούμενου μήνα, η λίρα έχασε περίπου 3,5% έναντι του δολαρίου, και οι τουρκικές μετοχές έχουν πέσει κατά ένα επιβλητικό 15% τους τελευταίους τρεις μήνες. Η απόδοση των δεκαετών ομολόγων στο εθνικό νόμισμα της Τουρκίας έχει εκτοξευθεί σχεδόν κατά 50 μονάδες βάσης από το τέλος Ιουλίου στο 9%.

Η απερισκεψία τής Τουρκίας έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις προσπάθειες της Ινδίας και της Ινδονησίας - δύο άλλες από τις Εύθραυστες Πέντε χώρες - να καθησυχάσουν τις ανησυχίες τής αγοράς με την ενίσχυση των δημοσιονομικών πολιτικών τους και με το να καταδεικνύουν ότι θα εφαρμόσουν σύντομα τις ιδιαίτερα απαραίτητες δημοσιονομικές και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Στην Ινδία, η αξιοπιστία τής κεντρικής τράπεζας στην καταπολέμηση του πληθωρισμού έχει βελτιωθεί σημαντικά από τότε που ο σεβαστός οικονομολόγος Raghuram Rajan πήρε το τιμόνι της, πριν από έναν χρόνο. Ο Rajan χτύπησε επιθετικά - αύξησε τα επιτόκια αμέσως αφότου διορίστηκε στην θέση αυτή, παρά την επιβράδυνση της ανάκαμψης - και κατέστησε σαφές ότι η πρωταρχική προτεραιότητά του είναι η τιθάσευση του πληθωρισμού, η οποία, στο περίπου 6,5%, εξακολουθεί να είναι η υψηλότερη στην Ασία. Οι επενδυτές επικρότησαν επίσης τη νίκη τού φιλικού προς τις επιχειρήσεις Narendra Modi στις βουλευτικές εκλογές τής Ινδίας τον Μάιο.

Με την σειρά τους, κατά την διάρκεια των τριών τελευταίων μηνών, οι ινδικές μετοχές έχουν ανατιμηθεί ελαφρώς σε σύγκριση με την κατά 7% πτώση των τιμών των μετοχών των αναδυόμενων αγορών στο σύνολό τους. Η ρουπί, το νόμισμα της Ινδίας, έχει χάσει μόλις 0,6% έναντι του δολαρίου κατά την διάρκεια του προηγούμενου μήνα.

Η Ινδονησία έχει επίσης εντυπωσιάσει τις αγορές. Πέρυσι, η κεντρική τράπεζα της χώρας αύξησε τα επιτόκια κατά 175 μονάδες βάσης στο 7,5%, εν μέρει για να υπερασπιστεί την ρουπία, το νόμισμα της Ινδονησίας. Εξίσου σημαντικό, τα διατήρησε σε αυτό το επίπεδο, συμβάλλοντας στην μείωση του πληθωρισμού στο 4,5%, από πάνω από 8% στην αρχή τού τρέχοντος έτους. Και η Ινδονησία έχει πλέον τον δικό της Μόντι, τον Joko «Jokowi» Widodo, τον μεταρρυθμιστή κυβερνήτη τής Τζακάρτα ο οποίος κέρδισε τις προεδρικές εκλογές τής χώρας τον Ιούλιο και έχει δεσμευθεί να μειώσει τις τεράστιες επιδοτήσεις τής Ινδονησίας στα καύσιμα, και να εισάγει άλλες μεταρρυθμίσεις για να καταστεί η χώρα πιο ανταγωνιστική.

Από την αρχή τού τρέχοντος έτους, οι μετοχές τής Ινδονησίας σημείωσαν άνοδο 17% σε σύγκριση με 1,1% μείωση στις μετοχές τών αναδυόμενων αγορών στο σύνολό τους. Και η απόδοση των δεκαετών ομολόγων στο εθνικό νόμισμα της Ινδονησίας μέχρι που έχει μειωθεί ελαφρά από τις αρχές τού τρέχοντος έτους.

Με λίγα λόγια, οι αγορές κάνουν σαφή διάκριση μεταξύ των μελών των Εύθραυστων Πέντε που έχουν κάνει σοφές μεταρρυθμίσεις και εκείνους που δεν έχουν κάνει. (Η Βραζιλία είναι σε ύφεση και η Νότια Αφρική φλερτάρει με αυτήν. Οι εξαγωγές βασικών προϊόντων προς την Κίνα έχουν μειωθεί σημαντικά, η εγχώρια ζήτηση - ιδιαίτερα οι επενδύσεις - έχουν μειωθεί σημαντικά, και η ανάπτυξη έχει εξασθενήσει εξαιτίας τής έλλειψη διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων). Δεν είναι σαφές πόσο πιο αυστηρά θα τιμωρήσουν οι επενδυτές την Τουρκία κατά τις προσεχείς εβδομάδες και μήνες, αλλά η ζημιά έχει ήδη γίνει. Η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας έχει ένα σοβαρό πρόβλημα αξιοπιστίας το οποίο οι αγορές δεν είναι πλέον πρόθυμες να αγνοήσουν.

Τα καλά νέα είναι ότι η κεντρική τράπεζα τουλάχιστον σταμάτησε την χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής ενόψει ενός υψηλού πληθωρισμού. Στην μηνιαία συνεδρίασή της τον Σεπτέμβριο, αποφάσισε να διατηρήσει τα βασικά επιτόκια της χώρας σε αναμονή. Τα κακά νέα είναι ότι χρειάστηκε ένα απότομο ξεπούλημα στην αγορά για να αναγκαστεί η τράπεζα να στραφεί σε αυτή την πολιτική. Και τούτο σημαίνει ότι, αν το αίσθημα για τις αναδυόμενες αγορές επρόκειτο να βελτιωθεί ξαφνικά και πάλι - μια προφανής πιθανότητα δεδομένου του πόσο φοβούνται την Fed σχετικά με μια πρόωρη αύξηση επιτοκίων - η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας θα διολισθήσει πίσω στις παλιές κακές συμπεριφορές της.

Η Τουρκία πρέπει να ενισχύσει τις άμυνές της με το να αντιμετωπίσει τα εσωτερικά και εξωτερικά αδύναμα σημεία της. Η κεντρική τράπεζά της δεν θα πρέπει να σκεφθεί την περαιτέρω μείωση των επιτοκίων της έως ότου ο πληθωρισμός τεθεί σταθερά υπό έλεγχο. Η κυβέρνηση, από την πλευρά της, θα πρέπει να εφαρμόσει δημοσιονομικές και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για να επανεξισορροπήσει την οικονομία μακριά από την κατανάλωση, προκειμένου να μειώσει το σταθερά επικίνδυνα υψηλό έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Αν το αίσθημα προς τις αναδυόμενες αγορές επιδεινωθεί απότομα για μια ακόμη φορά, η Τουρκία θα είναι μια από της σκληρότερα πληγείσες αναδυόμενες αγορές, επειδή η ίδια αφέθηκε να παραμένει επικίνδυνα εκτεθειμένη.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142210/nicholas-spiro/turkey-and-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr