Το μοντέλο τής Τυνησίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το μοντέλο τής Τυνησίας

Νίκησαν οι Τυνήσιοι την Αραβική Άνοιξη;
Περίληψη: 

Στις 26 Οκτωβρίου, οι Τυνήσιοι θα έχουν επιτέλους πραγματικές και χωρίς περιορισμούς εκλογές. Άλλα μεταβατικά καθεστώτα στην Μέση Ανατολή και στον κόσμο θα πρέπει να το λάβουν υπόψη: Η δημοκρατία δεν έχει σχέση με τους αποκλεισμούς, αλλά με το να δίνει στους ανθρώπους μια πραγματική επιλογή, ακόμη και, ή ειδικά, όταν πρόκειται για μια δυσάρεστη επιλογή.

Ο BRIAN KLAAS είναι υπότροφος τού Clarendon και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και εστιάζει στην δημοκρατική μετάβαση και τους πολιτικούς εκλογικούς αποκλεισμούς.
Ο MARCEL DIRSUS είναι υποψήφιος δόκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Kiel και εστιάζει στην πολιτική κάθαρση σε δημοκρατικές μεταβάσεις.

Σχεδόν πριν από τέσσερα χρόνια, ο δικτάτορας της Τυνησίας, Ζιν Ελ Αμπιντίν Μπεν Αλί έφυγε για να σώσει την ζωή του όταν η πρώτη από τις εξεγέρσεις τής Αραβικής Άνοιξης τον εξεδίωξε από την εξουσία. Οι περισσότεροι από τους υπουργούς του που τον ακολουθούσαν κατά πόδας, έφυγαν βιαστικά στην εξορία για να σώσουν τον εαυτός τους. Πολλοί από εκείνους που δεν έφυγαν, κρύφτηκαν ή φυλακίστηκαν.

Αρκετούς μήνες αργότερα, η Τυνησία πραγματοποίησε τις πρώτες ανταγωνιστικές πολυκομματικές εκλογές της. Κατά την ψηφοφορία, όμως, οι Τυνήσιοι δεν είχαν πλήρη ελευθερία επιλογής˙ Όλες οι υψηλού προφίλ προσωπικότητες που σχετίστηκαν με την ανατροπή τού καθεστώτος τού Μπεν Αλί αποκλείστηκαν από τις εκλογές - ένα βραχυπρόθεσμο μέτρο που σχεδιάστηκε για να προστατεύσει την εύθραυστη νέα δημοκρατία από το να ολισθήσει πίσω προς την δικτατορία.

Στις 26 Οκτωβρίου, οι Τυνήσιοι θα έχουν επιτέλους πραγματικές και χωρίς περιορισμούς εκλογές. Αρκετά από τα απομεινάρια τού συστήματος Ben Ali –πρώην αξιωματούχοι που δεν είχαν φυλακιστεί και πλέον έχουν βγει από τις κρυψώνες τους- κατεβαίνουν στις βουλευτικές εκλογές. Και τρεις πρώην κορυφαίοι υπουργοί τής εποχής Ben Ali θα κατέβουν στις προεδρικές εκλογές στα τέλη Νοεμβρίου: Ο Kemal Morjane, ο Mondher Znaidi, και ο Abderrahim Zouari. Η νυν κυβέρνηση τους έδωσε την άδεια να κατέβουν στις εκλογές στο πνεύμα τής εθνικής συμφιλίωσης και της συμμετοχικότητας.

Η απόφαση αυτή μπορεί να φαίνεται περίεργη. Στο κάτω-κάτω, εκτός από την διατήρηση του κράτους σε λειτουργία, οι νέοι δημοκρατικοί πολιτικοί θα πρέπει να αποφασίσουν το πώς θα αντιμετωπίσουν τους αραχνιασμένους ιστούς τού αυταρχισμού. Είναι αναπόφευκτα πρόθυμοι να διασφαλίσουν όχι μόνο ότι ο δικτάτορας έχει ανατραπεί, αλλά, επίσης, ότι τα μέλη τού καθεστώτος τού δικτάτορα έχουν εξολοθρευτεί. Αλλά πιο συχνά από ό, τι το ανάποδο, οι εκκαθαρίσεις αποτελούν ένα σοβαρό λάθος. Όπως υποστήριξε ο John Stuart Mill έναν αιώνα και ένα μισό πριν, μια ελεύθερη αγορά ιδεών είναι απαραίτητη για να μπορούν οι πολίτες να διαχωρίζουν τις καλές ιδέες από τις κακές. Όσο αντιφατικό και αν φαίνεται λοιπόν, η ένταξη στις επερχόμενες εκλογές πολιτικών τής εποχής τού Ben Ali –άνδρες που υποστήριξαν ενεργά μια ανελέητη δικτατορία- είναι ένα από τα πιο ελπιδοφόρα βήματα που έχει κάνει η Τυνησία για την προστασία τής δημοκρατίας της μέχρι σήμερα.

Εάν είχαν αποκλειστεί οι πρώην υπουργοί τού Μπεν Αλί, θα μπορούσαν να έχουν γίνει μια πηγή αστάθειας -ως σύμβολα πολιτικού μαρτυρίου για τους οπαδούς τους. Οι αποκλεισμένοι υποψήφιοι μπορούν επίσης να ξεκινήσουν πραξικοπήματα και εμφυλίους πολέμους, να πάρουν την εξουσία με τις σφαίρες αφού θα έχουν αποκλειστεί από την κάλπη. (Η Ακτή Ελεφαντοστού είναι ένα τραγικό και σαφές παράδειγμα). Αντίθετα, στην Τυνησία, οι τρεις πρώην υπουργοί τού Ben Ali πρόκειται να σταθούν ελεύθερα ως υποψήφιοι – και να χάσουν, εν μέρει επειδή θα διαιρέσουν τους ψηφοφόρους τους και εν μέρει επειδή οι περισσότεροι Τυνήσιοι δεν θέλουν κάποιος τόσο στενά συνδεδεμένος με τον Ben Ali να επιστρέψει στην εξουσία. Και αυτό θα είναι ένας πολύ πιο αποτελεσματικός (και λιγότερο αποσταθεροποιητικός) τρόπος για να αντιμετωπιστεί η παλιά φρουρά.

Εκκαθαρίσεις που το παρακάνουν αποτελούν σοβαρό κίνδυνο για τις εύθραυστες δημοκρατίες. Οι Τυνήσιοι δεν χρειάζεται να ψάξουν πολύ για να καταλάβουν το γιατί. Ακριβώς στα ανατολικά, μαχητές διαλύουν την Λιβύη σε μια σειρά από διαμάχες που εντάθηκαν από τον λιβυκό νόμο τής Πολιτικής Απομόνωσης, μια προσπάθεια να απαλλαγεί η χώρα από αξιωματούχους στιγματισμένους από τις σχέσεις τους με τον έκπτωτο δικτάτορα Μουαμάρ αλ-Καντάφι. Το πρόβλημα, όπως αποδεικνύεται, είναι ότι κάθε Λίβυος που εργάστηκε στην κυβέρνηση υπό οποιαδήποτε ιδιότητα από το 1969 στιγματίστηκε για συμπόρευση με τον Καντάφι. Ως αποτέλεσμα, η εκκαθάριση αυτών των συνοδοιπόρων τού καθεστώτος του σήμαινε την απαλλαγή από σχεδόν τον οποιονδήποτε ήξερε πώς να κυβερνήσει την χώρα.

Η Λιβύη έκανε τεράστια λάθη στην μεταβατική κάθαρσή της, αλλά αυτά τα λάθη δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με την αμερικανική πανωλεθρία απο-Μπααθοποίησης του Ιράκ μετά την πτώση τού Σαντάμ Χουσεΐν. Η υπό αμερικανική ηγεσία Αρχή στο Ιράκ απέκλεισε κατ’ εκτίμηση 100.000 μέλη τού κόμματος του Σαντάμ -συμπεριλαμβανομένων δασκάλων, γιατρών και καθηγητών- από την συμμετοχή στην πολιτική ζωή τής χώρας, μόνο και μόνο επειδή κάποτε εργάστηκαν στην αυταρχική κυβέρνηση. Και έτσι, μια γενιά θεσμικής τεχνογνωσίας αφανίστηκε με το μελάνι από το στυλό τού L. Paul Bremer. Η πολιτική αυτή, σε συνδυασμό με την απόφαση να διαλυθεί ο τρατός τού Ιράκ και να γυρίσουν οι άνδρες με τα όπλα τους στα σπίτια τους χωρίς μια κάποια αμοιβή, εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί το Ιράκ ξέφυγε εκτός ελέγχου.

Με λίγες εξαιρέσεις, η Τυνησία έχει αποφύγει παρόμοια λάθη. Αντ’ αυτού, η χώρα σχεδίασε την μετάβασή της με την επίτευξη συναίνεσης και όχι εκμεταλλευόμενη διαιρέσεις, με εποικοδομητικό διάλογο και όχι με παρατεταμένους διαχωρισμούς, και με την συμμετοχικότητα και όχι τους αποκλεισμούς. Κατ΄αρχήν, κανένα από τα μεγάλα θεσμικά όργανα του κράτους τού Μπεν Άλι -συμπεριλαμβανομένου του στρατού- δεν απεκόπη ή διαλύθηκε. Αντίθετα, κάθε ένα από αυτά αναμορφώθηκε και μετασχηματίστηκε έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στη νέα και δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της Τυνησίας.

Αυτή η ίδια αυτοσυγκράτηση σταμάτησε την Τυνησία από το λάθος τής τυφλής εκκαθάρισης πολιτικών και γραφειοκρατών με σημαντική τεχνογνωσία. Το 2011, μια επιτροπή με επικεφαλής τον σεβαστό νομικό Yadh Ben Achour αποφάνθηκε ότι οι πολιτικοί σε υπουργικό επίπεδο υπό το καθεστώς τού Μπεν Αλί θα πρέπει να αποκλειστούν από τις πρώτες δημοκρατικές εκλογές τής χώρας, αλλά όχι από την μελλοντική συμμετοχή στην δημόσια ζωή και στην πολιτική. Η απόφαση αυτή συνέπεσε με την διάλυση του κυβερνώντος κόμματος RCD του Μπεν Αλί, αλλά δεν απαγορεύθηκε στα πρώην μέλη τού κόμματος να κατέβουν σε μελλοντικές εκλογές.