Παιδί τής Enron;

Τον Σεπτέμβριο, το Alibaba Group ξεκίνησε την μεγαλύτερη δημόσια εγγραφή στην ιστορία, μαζεύοντας 25 δισ. δολάρια από επενδυτές που επιθυμούσαν να αγοράσουν ένα κομμάτι τής πιο επιτυχημένης εταιρείας ηλεκτρονικού εμπορίου τής Κίνας. Προς το παρόν, η δυνατότητα για τεράστιο πλούτο υπερκέρασε τις ανησυχίες σχετικά με την ασυνήθιστη εταιρική διάρθρωση και πρακτική διοίκησης της Alibaba. Ίσως δεν θα έπρεπε να έχει γίνει έτσι. Η Alibaba χρησιμοποιεί αυτό που ονομάζεται δομή οντότητας διαφόρων συμφερόντων (variable interest entity, VIE), η οποία έχει τις ρίζες της στην κατάρρευση του ενεργειακού κολοσσού Enron το 2001 και θα μπορούσε επίσης να είναι η πτώση των επενδυτών στην Alibaba και άλλων κινεζικών μετοχών.

ΑΠΟΦΥΓΗ ΜΕ ΤΕΧΝΗ

Η δομή VIE περιλαμβάνει τον έλεγχο μιας εταιρείας μέσω συμβάσεων αντί μέσω ιδιοκτησίας. Με άλλα λόγια, σημαντικά τμήματα της Alibaba δεν ανήκουν στην εισηγμένη εταιρεία, αλλά αντί γι αυτό, κρατούνται από επιχειρήσεις οι οποίες ανήκουν στον ιδρυτή τής Alibaba, Jack Ma, και τους στενούς συνεργάτες του. Αυτές οι εταιρείες έχουν υπογράψει συμβάσεις με τον Όμιλο Alibaba που δίνουν στην εισηγμένη εταιρεία τον έλεγχο των εργασιών των VIE και πρόσβαση στα κέρδη τους. Ο έλεγχος μέσω συμβάσεων είναι πιο αδύναμος από την πραγματική ιδιοκτησία, βάζοντας τους επενδυτές σε σημαντικό κίνδυνο.

Περίπου οι μισές από τις πάνω από 200 κινεζικές εταιρείες που διαπραγματεύονται σε χρηματιστήρια των ΗΠΑ χρησιμοποιούν την δομή VIE. Ο σκοπός είναι η καταστρατήγηση των κινεζικών περιορισμών στις ξένες επενδύσεις σε ευαίσθητους τομείς τής κινεζικής οικονομίας, κυρίως συμπεριλαμβανομένων των τομέων τού e-commerce και της εκπαίδευσης, οι οποίοι είναι ιδιαίτερα ελκυστικοί για τους ξένους επενδυτές. Επειδή οι VIE ανήκουν σε Κινέζους ιδιώτες, η εταιρεία μπορεί να παρουσιάσει τον εαυτό της στις κινεζικές ρυθμιστικές Αρχές ως εγχώριας ιδιοκτησίας, κι έτσι να της επιτρέπεται να αποκτήσει άδειες που δεν είναι διαθέσιμες σε εταιρείες που λαμβάνουν ξένες επενδύσεις. Εν τω μεταξύ, από την πλευρά των ξένων επενδυτών, η εταιρεία μπορεί να παρουσιάσει τις VIE σαν να ήταν πλήρως ελεγχόμενες θυγατρικές.

Οι διαφορές στον τομέα τής λογιστικής μεταξύ της κινεζικής και της αμερικανικής πλευράς είναι δυνατές εξαιτίας των αμερικανικών λογιστικών κανόνων που θεσπίστηκαν για την αντιμετώπιση του σκανδάλου τής Enron. Η Enron είχε κάνει έξυπνη χρήση οντοτήτων ειδικού σκοπού (special purpose entities, SPEs) που ανήκαν στον ταμία της, Andrew Fastow, για να δανειστεί σημαντικά ποσά. Εκείνη την εποχή, οι οντότητες αυτές δεν ήταν υποχρεωτικό να καταγράφονται στις οικονομικές καταστάσεις μιας εταιρίας εκτός κι αν η εταιρία κατείχε την πλειοψηφία των μετοχών τους. Επειδή η Enron δεν κατείχε άμεσα μετοχές των SPEs, λοιπόν, δεν ήταν υποχρεωτικό να ενσωματώσει το χρέος που είχαν αυτές στις οικονομικές εκθέσεις της, ακόμα κι αν η Enron ήταν στριμωγμένη για αυτά τα χρήματα. Η Enron ήταν έτσι σε θέση να λέει ότι ήταν σχεδόν ελεύθερη χρεών, όταν στην πραγματικότητα ήταν στο κόκκινο για πάνω από 30 δισεκατομμύρια δολάρια. Αφότου η εταιρεία κατέρρευσε και ο Fastow πήγε στην φυλακή, οι φορείς καθορισμού των λογιστικών προτύπων έκλεισαν το κενό με την δημιουργία νέων λογιστικών κανόνων για τις οντότητες διαφόρων συμφερόντων. Οι νέοι κανόνες για τις VIE απαιτούν δημοσιονομική ενοποίηση όταν μια εταιρεία ελέγχεται από άλλα μέσα πλην των κατόχων μετοχών.

Παρότι οι νέοι λογιστικοί κανόνες για τις VIE έχουν σχεδιαστεί για να αναγκάσουν τις εταιρείες να θέσουν το μη εγγεγραμμένο χρέος εντός των ισολογισμών στους, έξυπνοι Κινέζοι λογιστές κατάλαβαν ότι οι κανόνες θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιηθούν για να φέρουν τα περιουσιακά στοιχεία των εταιρειών που δεν θα μπορούσαν να τους ανήκουν, εντός των ισολογισμών. Ως αποτέλεσμα, οι κινεζικές εταιρείες τού διαδικτύου Sina, Sohu, Baidu, New Oriental, Youku, και Alibaba ήταν σε θέση να πωλήσουν μετοχές σε Αμερικανούς επενδυτές ενώ συμμορφώνονταν με τους κινεζικούς κανονισμούς που τους απαγορεύουν να πράξουν κάτι τέτοιο.

ΔΟΜΙΚΑ ΕΠΙΣΦΑΛΗΣ

Ο έλεγχος των VIES στηρίζεται στην εκτελεστότητα των συμβάσεων των VIE. Παρά το γεγονός ότι ορισμένοι Κινέζοι δικηγόροι υποστήριξαν ότι οι συμβάσεις πρέπει να είναι εκτελεστές, στην πράξη οι συμβάσεις δεν ίσχυαν όταν εξετάστηκαν. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Κίνας αρνήθηκε να επιβάλει μια σύμβαση τύπου VIE που χρησιμοποιήθηκε για να επιτρέψει επενδύσεις στην Minsheng Bank, η οποία λειτουργούσε σε έναν περιορισμένο τομέα, επειδή οι συμφωνίες «κρύβουν παράνομες προθέσεις με μια νόμιμη μορφή». Σε μια άλλη περίπτωση, ο ιδιοκτήτης VIE πήρε με επιτυχία τον έλεγχο των κινεζικών εργασιών μιας online εταιρείας παιχνιδιών, της GigaMedia, όταν ένας επιδιαιτητής αποφάσισε ότι οι συμφωνίες VIE δεν ήταν εκτελεστές, επειδή, επίσης, προσπάθησαν να αποκρύψουν παράνομες προθέσεις με νόμιμο τρόπο.

Η απειλή ότι οι ιδιοκτήτες VIE ίσως να μην σεβαστούν τις συμφωνίες των VIE τονίστηκε το 2011, όταν ο Ma πήρε τον επεξεργαστή πληρωμών Alipay από τον όμιλο Alibaba, φαινομενικά από ανησυχία ότι οι νέοι κινεζικοί κανονισμοί για επεξεργαστές πληρωμής τρίτων μπορεί να απέκλειαν τόσο την ξένη ιδιοκτησία όσο και την χρήση τής δομής των VIE. Ο βασικός μέτοχος του Alibaba Group, η Yahoo!, φαίνεται να κατελήφθη εξαπίνης από την κίνηση του Ma. Επετεύχθη συμφωνία για την διευθέτηση της διαφοράς με το να δοθεί στο γκρουπ Alibaba ένα μερίδιο «συνέχειας τους ενδιαφέροντος» [δηλαδή, αφορολόγητο] στην Alipay και ένα μερίδιο σε κάθε αρχική δημόσια προσφορά (ΙΡΟ) που θα γινόταν.