Γιατί διαλύονται οι χώρες

Μια άλλη λύση είναι ένα δι-εθνικό ή πολυεθνικό κράτος, το οποίο περιλαμβάνει δύο (ή περισσότερα) έθνη που μοιράζονται την εξουσία σε ένα κράτος. Η λύση αυτή δοκιμάστηκε στο Ιράκ, αλλά το υψηλό επίπεδο δυσπιστίας, οι μικροπολιτικές σκοπιμότητες, και η αδυναμία των ιρακινών κρατικών θεσμών ουσιαστικά καταδίκασε το σύστημα σε αποτυχία. Πράγματι, οι κυβερνήσεις που βασίζονται σε συμφωνίες καταμερισμού τής εξουσίας, όπως στην Κύπρο, το Λίβανο και την Γιουγκοσλαβία, είναι επιρρεπείς σε εμφύλιους πολέμους. (Ακόμη και το Βέλγιο έχει δυσκολία εξισορρόπησης μεταξύ Φλαμανδών και Βαλλόνων). Πρόσφατες συμφωνίες μοιράσματος της εξουσίας που φάνηκε να λειτουργούν - ή τουλάχιστον δεν έχουν οδηγήσει στην ανανέωση ενός ολομέτωπου πολέμου - είναι εκείνες που έχουν στηριχτεί από μια ισχυρή διεθνή παρουσία, όπως στην Βοσνία. Άλλες αποτελεσματικές κυβερνήσεις καταμερισμού τής εξουσίας έχουν υποστηριχθεί από δύο συνεργαζόμενες «πατρίδες» που ασκούν μετριοπαθή πίεση στις αντίστοιχες παρατάξεις τους. Για παράδειγμα, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία καθοδήγησαν τις κοινότητες των προτεσταντών και των καθολικών προς την «συμφωνία τής Μεγάλης Παρασκευής» στην Βόρεια Ιρλανδία το 1998. Στην Μέση Ανατολή, όμως, είναι μάλλον απίθανο ότι η Δύση θα στείλει ειρηνοποιούς να υποστηρίξουν κυβερνήσεις καταμερισμού τής εξουσίας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Και τα κορυφαία κράτη που θα μπορούσαν να ασκήσουν υποβοηθητική πίεση στις σιιτικές και σουνιτικές φατρίες, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία, είναι δύο από τους βασικούς ανταγωνιστές.

Μια τρίτη λύση είναι ο πολιτικός εθνικισμός - η δημιουργία ενός κράτους για όλους τους πολίτες του, όπως στην Δυτική Ευρώπη και σε μεγάλα τμήματα της αμερικανικής ηπείρου. Αλλά αυτά τα έθνη-κράτη προέκυψαν από πολύ συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες. Στην Δυτική Ευρώπη, η διαδικασία ήταν αιματηρή, και χρειάστηκαν αιώνες πριν προκύψουν ισχυρά κράτη με συνεκτικά έθνη, όπως η Γαλλία. Στην Αμερική, χρειάστηκε πολλή μετανάστευση και η περιθωριοποίηση των αυτοχθόνων πληθυσμών. Ένα τέτοιο μοντέλο είναι απίθανο να λειτουργήσει (ή να είναι πολύ ελκυστικό) στον υπόλοιπο κόσμο.

Μια τέταρτη λύση - αυτή που εγγυήθηκε την σταθερότητα στο Ιράκ και την Συρία για μεγάλο χρονικό διάστημα - είναι ο αυταρχισμός. Ένας ισχυρός ηγέτης μπορεί να καταστείλει τις ανταγωνιστικές εθνοτικές-εθνικές αξιώσεις και συνεπώς να δημιουργήσει κάποια φαινομενική ισορροπία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες τερμάτισαν την φαινομενική σταθερότητα στο Ιράκ με το να ανατρέψουν τον Σαντάμ Χουσεΐν από την εξουσία το 2003 και, στην συνέχεια, με το να διαλύσουν τους υφιστάμενους ιρακινούς θεσμούς. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι ο Σαντάμ θα είχε διαρκέσει πολύ περισσότερο από μόνος του. Όπως δείχνει η Συρία (και η Αραβική Άνοιξη ευρύτερα), στην εποχή τού εκδημοκρατισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όλοι οι ισχυροί χάνουν τελικά την νομιμοποίηση και την αποτελεσματικότητά τους, ιδίως σε βαθιά διαιρεμένες κοινωνίες.

Με άλλα λόγια, δεν υπάρχουν καλές λύσεις για τα τμήματα της Μέσης Ανατολής που πιάστηκαν στην αρπάγη τής βίας. Το Ιράκ και η Συρία δεν έχουν ηγέτες που να είναι αρκετά ισχυροί ώστε να κρατήσουν ενωμένη την κάθε χώρα. Δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για την οικοδόμηση πολιτικού εθνικισμού. Και η Δύση είναι μάλλον απίθανο να δεσμεύσει αρκετά στρατεύματα και χρήματα για να στηρίξει τις ρυθμίσεις καταμερισμού τής εξουσίας στις επόμενες δεκαετίες. Επιπλέον, για το άμεσο μέλλον δεν υπάρχουν περιφερειακές δυνάμεις που είναι πιθανό να παροτρύνουν προς την μετριοπάθεια. Και έτσι, η διάσπαση μπορεί να συμβεί μοιραία. Φυσικά, θα ήταν πάρα πολύ αιματηρό και δαπανηρό να υποστηριχθεί ένας αξιωματούχος που επαναχαράσσει σύνορα. Ωστόσο, αν η βία συνεχιστεί, μια ηπιότερη άτυπη κατάτμηση μπορεί να είναι αναπόφευκτη. Τουλάχιστον, η σχετικά σταθερή και ευημερούσα de-facto ανεξάρτητη κουρδική περιοχή στο βόρειο Ιράκ δείχνει ότι ο διαχωρισμός μπορεί να λειτουργήσει.

Το αποτέλεσμα ενός τέτοιου ήπιου διαχωρισμού θα είναι μια κουρδική περιοχή στο βόρειο τμήμα τού Ιράκ, μια σουνιτική περιοχή στο κέντρο, και μια σιιτική στον νότο. Σε μακροπρόθεσμη βάση, η ρύθμιση αυτή θα μπορούσε να οδηγήσει είτε σε πλήρη διάσπαση είτε σε ένα πολυεθνικό κράτος. Το αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από τις εξελίξεις στο εσωτερικό των αυτόνομων περιοχών και στις σχέσεις μεταξύ τους. Εν τω μεταξύ, η Δύση πρέπει να αποδεχθεί την εξελισσόμενη πραγματικότητα και να υποστηρίζει ρεαλιστές και μετριοπαθείς ηγέτες σε κάθε τμήμα. Αυτοί οι ηγέτες θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες της δικής τους εθνο-θρησκευτικής ομάδας και επίσης να είναι σε θέση να συνεργαστούν με τους ηγέτες των άλλων αυτόνομων περιφερειών. Σε αυτό το βέλτιστο σενάριο, οι ομάδες θα πρέπει τουλάχιστον να σταματήσουν να πολεμούν η μια την άλλη, ανεξάρτητα από το αν τα όρια μεταξύ τους είναι de facto ή de jure.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141616/benjamin-miller/state-of-i...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr