Το Διεθνές Δικαστήριο σε δίκη

Το 2002, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) ξεκίνησε τον βίο του. Εκείνη την εποχή, οι παρατηρητές ήταν αισιόδοξοι ότι το κράτος δικαίου θα μπορούσε να περιορίσει τις χειρότερες παρορμήσεις τής ανθρωπότητας, ένα συναίσθημα που, σήμερα, μπορεί να φαίνεται απερίσκεπτο. Όμως, πού αλλού να στραφούν τα θύματα; Οι ανηλεείς τύραννοι και οι άνθρωποί τους έχουν σκοτώσει, απαγάγει και βασανίσει αθώους, και ελάχιστοι (αν υπάρχει κανείς) διεθνείς οργανισμοί μπόρεσαν να τους σταματήσουν ή να παρέχουν δικαιοσύνη μετά το συμβάν.

Το ΔΠΔ έχει πολύ πραγματικούς και μερικές φορές εξοργιστικούς περιορισμούς. Οι καταδίκες είναι πολύ λίγες, οι υποθέσεις είναι πάρα πολύ αργές, και οι καθυστερήσεις πολύ μεγάλες˙ Οι απογοητεύσεις μέσα και έξω από το δικαστήριο μεγαλώνουν. Αλλά το ίδιο κάνουν και τα ατήματα για βοήθεια από το ΔΠΔ. Είτε είναι στην Συρία, την Παλαιστίνη, την Βόρεια Κορέα, την Σρι Λάνκα είτε ως αντίδραση στις δραστηριότητες των ΗΠΑ και της Βρετανίας στο εξωτερικό, τα προβλήματα του ΔΠΔ δεν έχουν σταματήσει τις κυβερνήσεις και τους ανθρώπους από το να το προτρέπουν να εμπλακεί σε όλο και περισσότερα μέρη. Έτσι, η υπόσχεση του ΔΠΔ παραμένει άθικτη, παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει.

Ωστόσο, τώρα αντιμετωπίζει μια από τις μεγαλύτερες δοκιμασίες του. Στις 3 Δεκεμβρίου 2014, δικαστές τού ΔΠΔ διέταξαν ότι η υπόθεση εναντίον τού προέδρου τής Κένυας, Uhuru Kenyatta, ο οποίος κατηγορείται για εγκλήματα κατά τής ανθρωπότητας για την οργάνωση και την χρηματοδότηση της βίας στον απόηχο των εκλογών στην Κένυα το 2007, θα πρέπει να προχωρήσει μέσα σε μια εβδομάδα ή να απορριφθεί. Δύο ημέρες αργότερα, η εισαγγελέας τού ΔΠΔ, Fatou Bensouda, έχοντας ήδη παραδεχθεί ότι η άρνηση συνεργασίας τής Κένυας στην [σχετική] έρευνα άφησε την υπόθεση ανέτοιμη για δίκη, απέσυρε τις κατηγορίες. Επιφυλάχθηκε του δικαιώματος να τις υποβάλει εκ νέου στο μέλλον.

Η απόφασή της ήταν ιδιαίτερα προβλεπόμενη. Οδεύοντας προς την απόσυρση των κατηγοριών, η κυβέρνηση της Κένυας που καταλαβαίνει καλά τα σχετικά με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι συνομιλητές της, είχαν σκιαγραφήσει το ΔΠΔ ως ένα νεοαποικιακό εργαλείο τής Δύσης που χρησιμοποιείται για την στόχευση Αφρικανών ηγετών τους οποίους έχει σε δυσμένεια. Ως απόδειξη, επεσήμαναν την απουσία οποιασδήποτε μη αφρικανικής υπόθεσης στον τρέχοντα κατάλογο δικών τού δικαστηρίου. Επιπλέον, όπως ισχυρίστηκαν, οι ποινικές δίκες οπουδήποτε, είτε στην Κένυα είτε στην Χάγη, θα διαταράξουν τις προσπάθειες της Κένυας να ξεπεράσει το πρόσφατο αιματηρό παρελθόν της και να χτίσει ένα σταθερό, ειρηνικό μέλλον.

Όσο αδιάσειστη και αν μπορεί να φαίνεται σε κάποιους αυτή αφήγηση, η αλήθεια είναι πολύ πιο απλή: Με 122 μέλη επικεντρωμένα σε μεγάλο βαθμό στην Λατινική Αμερική και την Αφρική, καθώς και με Αφρικανούς σε πολλές καίριες ηγετικές θέσεις, το ΔΠΔ αντανακλά τον κόσμο που αντιπροσωπεύει. Οι κατηγορίες των Κενυατών αξιωματούχων εναντίον τού ΔΠΔ ήταν ένας κυνικός τρόπος για να διατηρηθούν στην εξουσία. Εάν οι δραστηριότητες των ανώτερων κυβερνητικών αξιωματούχων τής Κένυας οι οποίοι ήταν ιδιώτες κατά την διάρκεια της μετεκλογικής βίας τού 2007 και φέρονται να έχουν εμπλακεί σε μαζικές αγριότητες δεν παρουσιαστούν ποτέ σε μια δικαστική αίθουσα, οι εν λόγω αξιωματούχοι δεν θα αποφύγουν μόνο μια καταδίκη αλλά και μια βλάβη στην φήμη τους. Η λαβή τους στην εξουσία στην Κένυα, ως εκ τούτου, θα παραμείνει ασφαλής.

Τα προηγούμενα χρόνια, δεν θα χρειαζόταν να ανησυχούν. Παραδοσιακά, οι ηγέτες των κυβερνήσεων που οργάνωναν μαζικές αγριότητες είτε περνούσαν τις μέρες τους στην εξουσία είτε εξορίζοντο ανέτως όταν δεν ήταν στην εξουσία. Η προοπτική τής δίωξης ήταν απομακρυσμένη, στην καλύτερη περίπτωση. Οι κανόνες αυτού του άθλιου παιχνιδιού άρχισαν να αλλάζουν, όμως, όταν οι Δίκες τής Νυρεμβέργης έκαναν υπόλογους τους ναζί για γενοκτονία, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου. Αυτές οι δίκες έθεσαν ένα πρότυπο για την αντιμετώπιση ηγετών όπως ο Τσαρλς Τέιλορ της Λιβερίας, ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και ο Ράντοβαν Κάρατζιτς της πρώην Γιουγκοσλαβίας, και ο Nuon Chea της Καμπότζης, οι οποίοι όλοι δικάστηκαν για την συμμετοχή τους σε αγριότητες. Το αίτημα για δικαιοσύνη έγινε σιγά-σιγά ένα κανονικό μέρος τής διπλωματικής και λαϊκής συζήτησης κάθε φορά που συνέβαιναν φρικαλεότητες.

Για να διατηρήσουν την ατιμωρησία τους, οι πολιτικές προσωπικότητες έπρεπε να γίνουν πιο εξελιγμένες. Με την βοήθεια εταιρειών δημοσίων σχέσεων που εδρεύουν στο Λονδίνο, η κυβέρνηση της Κένυας κατασκεύασε, όπως το έθεσε ο επίκουρος καθηγητής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο David Bosco, «το εγχειρίδιο για απόρριψη» των υποθέσεων του ΔΠΔ. Το νέο εγχειρίδιο ατιμωρησίας είναι τόσο απλό όσο και φαύλο. Πρώτον, κέρδισε την συμπάθεια του κοινού διαστρεβλώνοντας τα γεγονότα κάνοντας την δικαστική διαδικασία να φαίνεται άδικη και προκατειλημμένη. Ταυτόχρονα, προσποιήσου συνεργασία με το δικαστήριο ώστε να αποκτήσεις κάλυψη για το δεύτερο βήμα, που είναι η ήσυχη αλλά επιμελής υπονόμευση της ποινικής υπόθεσης με εκφοβισμό των μαρτύρων και αλλοίωση των αποδεικτικών στοιχείων. Αυτό το δεύτερο στάδιο είναι δυνατό επειδή το ΔΠΔ (όπως και όλα τα άλλα διεθνή δικαστήρια) στηρίζεται στα κράτη στα οποία συνέβησαν τα εγκλήματα για να εγγυηθούν την πρόσβαση [στα στοιχεία] και σε άλλα κράτη για να χρησιμοποιήσουν πολιτική και διπλωματική πίεση ώστε να κάνουν την εν λόγω χώρα να συνεργαστεί με το ΔΠΔ.

Για να κερδίσει στο δικαστήριο της κοινής γνώμης, η κυβέρνηση της Κένυας και οι σύμμαχοί της έθεσαν υπό αμφισβήτηση την δικαιοσύνη και την νομιμότητα του ΔΠΔ, επισημαίνοντας ότι όλα τα άτομα υπό διερεύνηση ή υπό δίωξη από το ΔΠΔ είναι από την Αφρική. Δεν έδωσαν σημασία ότι το ΔΠΔ, στις περισσότερες περιπτώσεις, ανταποκρινόταν σε αιτήματα από αφρικανικές χώρες για να ερευνήσει θηριωδίες που διαπράχθηκαν στην χώρα τους. (Το Συμβούλιο Ασφαλείας τού ΟΗΕ ανέφερε δύο άλλες αφρικανικές χώρες στο ΔΠΔ, χωρίς εμπόδια από την Κίνα και την Ρωσία, οι οποίες δύσκολα μπορεί να θεωρηθούν ως Δυτικοί ιμπεριαλιστές). Η μια απόβλητη είναι η Κένυα, όπου, αρχής γενομένης από το 2009, ο τότε εισαγγελέας τού ΔΠΔ ξεκίνησε επίσημες έρευνες για την εκλογική βία τού 2007, σε συμφωνία με το καθεστώς τής Κένυας ως Κράτους-Μέρους τού ΔΠΔ. Ωστόσο, το έκανε μόνο αφότου μια κενυάτικη ερευνητική επιτροπή συνέστησε ότι το ΔΠΔ πρέπει να επέμβει σε περίπτωση που η Κένυα αποτύχει να συστήσει ένα εγχώριο δικαστήριο, κάτι το οποίο [η Κένυα] δεν έπραξε.

Η θλιβερή πραγματικότητα είναι ότι η ήπειρος με τον μεγαλύτερο αριθμό συγκρούσεων που μαστίζονται από θηριωδίες είναι η Αφρική. Μεγαλύτερης σημασίας, εντός τής δικαιοδοσίας τού ΔΠΔ, είναι το γεγονός ότι ένα υψηλότερο ποσοστό αφρικανικών χωρών αποτελεί μέρος τού ΔΠΔ από όσο, ας πούμε, στις χώρες τής Μέσης Ανατολής (27% έναντι 2%). Εν ολίγοις, η εμπλοκή τού ΔΠΔ στην Αφρική είναι η λογική εκπλήρωση της εντολής του. Αυτό δεν γράφεται για να πούμε ότι η αντίληψη ενός διεθνούς δικαστηρίου με έδρα την Χάγη, με ενεργές υποθέσεις αποκλειστικά εναντίον Αφρικανών, δεν είναι ανησυχητική. Είναι. Ωστόσο, το να αγνοηθούν τα εκατομμύρια θύματα της Αφρικής για χάρη μιας πιο «ισορροπημένης» εικόνας πραγματικά θα έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητα του ΔΠΔ.

Επιπλέον, η υπόθεση που διατυπώνεται από την κενυάτικη κυβέρνηση -ότι το ΔΠΔ είναι ένα Δυτικό «εργαλείο» για την εξώθηση των καθεστώτων που αποδοκιμάζει - είναι παρατραβηγμένη. Στην πραγματικότητα, η αλλαγή τού καθεστώτος μπορεί να είναι το τελευταίο πράγμα που θα ήθελαν οι Δυτικές δυνάμεις για την Κένυα, δεδομένου ότι η κυβέρνηση της Κένυας υπήρξε ένας αξιόπιστος σύμμαχος εναντίον τής τρομοκρατίας.

Ακόμα κι έτσι, η αφήγηση των Κενυατών αξιωματούχων σχετικά με το ΔΠΔ κέρδισε έδαφος. Και τότε ήρθε η ώρα για το δεύτερο βήμα στο νέο εγχειρίδιο ατιμωρησίας –η υπονόμευση της υπόθεσης. Με πολλά κράτη διπλωματικά και πολιτικά απρόθυμα να υποστηρίξουν αυτό που πίστευαν ότι ήταν ένα προκατειλημμένο ΔΠΔ, η Κένυα είχε κάλυψη για να εμποδίσει τις υποθέσεις τού ΔΠΔ με πιο δραματικό τρόπο. Φυσικά, ήταν προσεκτική ώστε να μην το κάνει τόσο απροκάλυπτα. Αντ’ αυτού, οι Αρχές τής Κένυας εξέδωσαν ένα κατεβατό δημοσίων δηλώσεων υποσχόμενες πλήρη συνεργασία. Ταυτόχρονα, βασικοί μάρτυρες που επρόκειτο να καταθέσουν για τις υποθέσεις τού Κενιάτα δωροδοκήθηκαν και εκφοβίστηκαν, περιουσιακά στοιχεία δεν πάγωσαν σε πείσμα των δικαστικών αποφάσεων, η πρόσβαση στις πληροφορίες περιορίστηκε και η ουσιαστική συνεργασία δεν ερχόταν.

Εν τω μεταξύ, το νέο μοντέλο ατιμωρησίας κέρδιζε έδαφος. Για παράδειγμα, ο Laurent Gbagbo, ο έκπτωτος πρόεδρος της Ακτής Ελεφαντοστού που βρίσκεται σε μια φυλακή τού ΔΠΔ εν αναμονή τής δίκης του, είναι υποψήφιος για επανεκλογή, μια τακτική που χρησιμοποίησε ο Κενιάτα ως απλός πολίτης για να αποκτήσει το καθεστώς «αρχηγού τού κράτους», το οποίο υποστήριξε ότι θα τον προστατεύσει από την ποινική δίωξη –μια αμφιβόλου νομιμότητας πρόταση, στην καλύτερη περίπτωση.

Οπότε, πού πάει η διεθνής κοινότητα από εδώ και πέρα; Κατά πρώτον, το ΔΠΔ θα πρέπει να αναγνωρίσει τα δικά του λάθη. Έκανε στραβοπατήματα στην διπλωματική σκηνή –η αποτυχία του να καταφύγει πολύ νωρίτερα στην συνέλευση των κρατών-μελών τού ΔΠΔ για την μη συνεργασία τής Κένυας- και θα έπρεπε να ακολουθήσει μια καλύτερη στρατηγική έρευνας και δίωξης εξ αρχής, ειδικά όταν οι ύποπτοι Κενυάτες ήταν ιδιώτες. Για παράδειγμα, το ΔΠΔ θα έπρεπε από την αρχή να έχει ένα μόνιμο γραφείο ερευνών στην Κένυα για την συλλογή αποδεικτικών εγγράφων και επικοινωνιών.

Ωστόσο, η εστίαση σε αυτά τα στραβοπατήματα θα εξέτρεπε το αληθινό φταίξιμο. Μέχρι οι χώρες που συμμετέχουν στο ΔΠΔ να θελήσουν να αποδεχθούν ένα διεθνές δικαστήριο με την δική του δύναμη επιβολής (δηλαδή, μια αστυνομική δύναμη του ΔΠΔ), τα επιμέρους κράτη θα πρέπει να αναλάβουν το καθήκον να συνεργαστούν με το ΔΠΔ πιο σοβαρά. Μέχρι σήμερα, τα περισσότερα από αυτά αδράνησαν ενώ η Κένυα εξαπέλυε τις πολιτικές επιθέσεις της εναντίον τού ΔΠΔ. Η αποτυχία να αντιμετωπίσουν αυτήν την επίθεση, για παράδειγμα με το να κάνουν την περιφερειακή βοήθεια ασφάλειας να εξαρτάται από την συνεργασία τής Κένυας με το ΔΠΔ, θέτει υπό αμφισβήτηση το γιατί η διεθνής κοινότητα ίδρυσε το ΔΠΔ εξ’ αρχής: Την καθιέρωση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, μέσω ενός σωστού κράτους δικαίου.

Οι χώρες που συμμετέχουν στο ΔΠΔ πρέπει να αρχίσουν να παίρνουν σκληρές αποφάσεις, αρχής γενομένης από αυτήν την εβδομάδα καθώς οι ίδιες και άλλα σημαίνοντα έθνη-παρατηρητές, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, συγκεντρώνονται στην Νέα Υόρκη για την Συνέλευση των Κρατών τού ΔΠΔ. Με πολλούς τρόπους, η διάσκεψη αυτή θα προβλέψει το μέλλον τού ΔΠΔ. Ζωτικής σημασίας θέματα βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη: Η θλιβερή υποχρηματοδότηση του Δικαστηρίου και οι προτάσεις τής Κένυας για την τροποποίηση της Συνθήκης που διέπει το ΔΠΔ με στόχο την κωδικοποίηση της θέσπισης ασυλίας για τους αρχηγούς κρατών.

Καθώς αρχίζει η συνέλευση, το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι, ποιες χώρες, αν υπάρχουν κάποιες, θα επιλέξουν να είναι αληθινοί ηγέτες τής διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης. Εάν κανείς δεν απαντήσει στις εκκλήσεις, τα θύματα των φρικαλεοτήτων, τόσο τα ζωντανά όσο και εκείνα που δεν έχουν ακόμη γεννηθεί, θα υποστούν τις συνέπειες.

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142514/kip-hale/icc-on-trial

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr