Ένας αγωγός απειλεί την ειρήνη | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ένας αγωγός απειλεί την ειρήνη

Οι πρόσφατες συμφωνίες φυσικού αερίου τού Ισραήλ ίσως αυξήσουν τις εντάσεις στην Μέση Ανατολή

Τον Οκτώβριο του 2014 το Ισραήλ έκλεισε μια συμφωνία φυσικού αερίου 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων με την Ιορδανία -θα εξάγει 1,6 τρισ. κυβικά πόδια φυσικού αερίου στα επόμενα 15 χρόνια, αρχής γενομένης από το 2017, από ένα από τα δύο πρόσφατα ανακαλυφθέντα κοιτάσματα στην Μεσόγειο. Η συμφωνία αυτή ήταν η τελευταία σε μια σειρά από διαπραγματεύσεις που έχει κάνει το Ισραήλ στην περιοχή. Η προηγούμενη, τον Ιανουάριο του 2013, υπεγράφη με μια παλαιστινιακή εταιρεία –ένα συμβόλαιο 1,2 δισ. δολαρίων για 168 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια αερίου σε 20 χρόνια. Και οι δύο αυτές συμφωνίες, καθοδηγούμενες από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, υποτίθεται ότι θα ανανεώσουν την οικονομική, και ενδεχομένως την πολιτική, συνεργασία μεταξύ του Ισραήλ και των αραβικών κρατών –η Αίγυπτος έχει επίσης εκφράσει ενδιαφέρον για την αξιοποίηση των αποθεμάτων μαμούθ. Ως αποτέλεσμα, το φυσικό αέριο του Ισραήλ αποκαλείται «σανίδα σωτηρίας για την ειρήνη» [1] στην Μέση Ανατολή. Αλλά οι ενεργειακές διαπραγματεύσεις, οι οποίες διεξήχθησαν κεκλεισμένων των θυρών και με λίγη δημόσια υποστήριξη, μπορεί να κάνουν ελάχιστα για να φέρουν πραγματική ειρήνη.

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΣ

Τα νέα κοιτάσματα φυσικού αερίου τού Ισραήλ -Ταμάρ και Λεβιάθαν- ανακαλύφθηκαν ) το 2009 και το 2010 από την Noble Energy (που εδρεύει στο Χιούστον. Οι ανακαλύψεις ήρθαν ακριβώς στην κατάλληλη στιγμή. Το Ισραήλ είχε σχεδόν εξαντλήσει τα εγχώρια αποθέματά του, και το 2012 έχασε τον εφοδιασμό του με φθηνό φυσικό αέριο από την Αίγυπτο -η οποία παρείχε περισσότερο από το 40% της εγχώριας κατανάλωσης του Ισραήλ- αφότου η υπό την ηγεσία τής Μουσουλμανικής Αδελφότητας κυβέρνηση έκλεισε τις στρόφιγγες. Το ενεργειακό εμπόριο μεταξύ του Ισραήλ και της Αιγύπτου, από καιρό θεωρούμενο από τους Αιγυπτίους ως εκβιαστικό και πολιτικά δυσάρεστο, είχε οδηγήσει σε ένα κύμα επιθέσεων στον αγωγό που ξεκινά από το χωριό Ελ-Αρίς στο Σινά. Ο Μοχάμεντ Μόρσι, πρόεδρος εκείνη την εποχή, ήλπιζε ότι θα μπορούσε να ησυχάσει την εγχώρια αντίδραση απλά κλείνοντας τον αγωγό.

Η απόφαση του Morsi σήμανε στο Ισραήλ την ανάγκη να αξιολογήσει εκ νέου την ενεργειακή του πολιτική -δηλαδή, να ενισχύσει την ενεργειακή του ασφάλεια και να μειώσει την εξάρτησή του από τις γειτονικές χώρες. Τα εννέα τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου από το Ταμάρ και τα 17 τρισ. κυβικά πόδια από το Λεβιάθαν επιτρέπουν στην χώρα να καλύψει την εγχώρια ζήτηση μέχρι το 2050 και να γίνει ένας σημαντικός εξαγωγέας φυσικού αερίου στην περιοχή.

Η Ιορδανία επηρεάστηκε επίσης από τις βομβιστικές επιθέσεις στο El-Arish, οι οποίες έπληξαν, ίσως κατά λάθος, ένα τμήμα τού αγωγού που κατευθύνει αέριο προς το χασεμιτικό βασίλειο. Για μια χώρα ελλειμματική σε εγχώριους πόρους -κοντά στο 80% [2] του φυσικού αερίου του ερχόταν από την Αίγυπτο- η απώλεια ήταν αποσταθεροποιητική, ιδίως δεδομένου ότι η Αίγυπτος ποτέ δεν επανέλαβε τις παραδόσεις της. Ως αποτέλεσμα, η Ιορδανία έπρεπε να στραφεί σε δαπανηρές εναλλακτικές λύσεις, όπως είναι η εισαγωγή υγρών καυσίμων και ντίζελ από το Ιράκ.

Σε απάντηση, το Συμβούλιο Υπουργών τής Ιορδανίας ενέκρινε ένα ψήφισμα το 2012 για την κατασκευή ενός τερματικού σταθμού εισαγωγής φυσικού αερίου στην Aqaba, μια πόλη-λιμάνι στην νότια Ιορδανία. Αυτός ο τερματικός σταθμός, ο οποίος έχει διάρκεια ζωής δέκα ετών, θα εξασφαλίσει στην κυβέρνηση τον χρόνο να διερευνήσει εναλλακτικές πηγές εγχώριου εφοδιασμού, όπως το σχιστολιθικό πετρέλαιο, η πυρηνική ενέργεια και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι αξιωματούχοι που συμμετείχαν στην συμφωνία ισχυρίστηκαν ότι με την επένδυση περίπου 65 εκατομμυρίων δολαρίων σε αυτήν την υποδομή, η Ιορδανία θα περικόψει κοντά στα 500 εκατομμύρια δολάρια ετησίως από τις αυξανόμενες ενεργειακές της δαπάνες.

Όπως δήλωσε ο Mohammad Hamed, ο υπουργός Ενέργειας της Ιορδανίας, [3], το μεγαλύτερο δυνατό όφελος αυτού του τερματικού σταθμού ήταν ότι θα δώσει «ανεξαρτησία στην χώρα στον τομέα τής ενέργειας», δεδομένου ότι επιτρέπει στην Ιορδανία να αποκτήσει πρόσβαση στην παγκόσμια αγορά υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), σε αντίθεση με το να εξαρτάται αποκλειστικά στο αέριο από περιφερειακούς αγωγούς. Μέχρι το τέλος τού 2013, η Ιορδανία είχε ολοκληρώσει εκτενείς διαπραγματεύσεις με τη Shell και υπέγραψαν συμφωνία για προμήθειες πέντε ετών, με την πρώτη παράδοση φυσικού αερίου να γίνεται το καλοκαίρι τού 2015.

Αλλά μόνο λίγους μήνες μετά το κλείσιμο της συμφωνίας με την Shell, η Ιορδανία ανακοίνωσε απροσδόκητα ότι θα αγοράσει 1,6 τρισ. κυβικά πόδια φυσικού αερίου από το Ισραήλ, μια ποσότητα πολλές φορές μεγαλύτερη από αυτή που είχε αγοράσει από την Shell. Η επιλογή φαίνεται να έχει οικονομικό νόημα: Το φυσικό αέριο από αγωγό, είτε από το Ισραήλ είτε από την Αίγυπτο, είναι βέβαιο ότι θα είναι φθηνότερο από το εισαγόμενο LNG, το οποίο περιλαμβάνει δαπανηρή επεξεργασία και μεταφορά. Όμως, η συμφωνία προκάλεσε ευρείες διαμαρτυρίες από τους Ιορδανούς, οι οποίοι είναι αντίθετοι σε οποιονδήποτε βαθμό εξομάλυνσης σχέσεων με το Ισραήλ ενόσω τα παλαιστινιακά εδάφη παραμένουν κατεχόμενα.

Για να ωραιοποιήσει την συμφωνία στο κοινό, ο Χαμέντ την παρουσίασε ως ένα αναγκαίο βήμα προς την ενεργειακή ασφάλεια. «Η Ιορδανία δεν θα πρέπει να είναι αιχμάλωτη από μια μοναδική πηγή φυσικού αερίου», δήλωσε [4]. «Η αγορά φυσικού αερίου από την Noble Energy δεν αποτελεί ούτε απειλή για την Ιορδανία, ούτε βάζει την εθνική οικονομία στο έλεος του κάθε κράτους». Παρά τους ισχυρισμούς τής κυβέρνησης, όμως, τα στοιχεία παρουσιάζουν μια εντελώς διαφορετική εικόνα: Κατά την διάρκεια της πιο παραγωγικής περιόδου της, η Αίγυπτος παρείχε στην Ιορδανία περίπου 250 εκατομμύρια κυβικά πόδια αερίου ημερησίως. Η τρέχουσα συμφωνία δείχνει ότι το Ισραήλ θα μπορούσε να προμηθεύσει την Ιορδανία με 290 εκατομμύρια κυβικά πόδια ανά ημέρα. Με άλλα λόγια, σύμφωνα με την διευθέτηση αυτή, το Ισραήλ τείνει να καταστεί βασικός προμηθευτής ενέργειας της Ιορδανίας. Ενώ ο τερματικός σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου θα μπορούσε να αποτελεί μια αξιόπιστη πορεία προς την επίτευξη ενεργειακής ανεξαρτησίας, ή τουλάχιστον, να χαρίσει χρόνο στην κυβέρνηση να αναζητήσει εναλλακτικές πηγές, ο πραγματικός σκοπός του είναι πλέον σαφής: Είναι κάτι περισσότερο από ένα «μαξιλάρι» για να ηρεμήσει την Ιορδανία έως ότου φθάσει το φυσικό αέριο από το Ισραήλ. Και δημιουργώντας ανησυχία, η Ιορδανία φαίνεται να παραβλέπει το γεγονός ότι η συμφωνία, παρότι προτιμότερη οικονομικά, έχει προσδέσει την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας στις απρόβλεπτες αραβο-ισραηλινές σχέσεις. (Σημειώνεται ότι δούλεψα με την εταιρεία συμβούλων που συμβούλευε το Υπουργείο Ενέργειας για το σχέδιο του υγροποιημένου φυσικού αερίου).

Ίσως υπό το φως αυτών των ευαισθησιών, οι Ισραηλινοί και οι Ιορδανοί αξιωματούχοι προσπάθησαν να διαπραγματευτούν και να υπογράψουν κρυφά τις συμφωνίες τού φυσικού αερίου. Περισσότερο από έναν χρόνο πριν από την ανακοίνωση του Οκτωβρίου τού 2014, τα ιορδανικά ΜΜΕ είχαν αρχίσει να υποψιάζονται ότι η κυβέρνησή τους ήταν σε μυστικές συνομιλίες με το Ισραήλ σχετικά με την εισαγωγή φυσικού αερίου. Όμως, το Υπουργείο Ενέργειας και Ορυκτών Πόρων εξέδωσε μια δήλωση τον Φεβρουάριο του 2013 χαρακτηρίζοντας τους ισχυρισμούς [5] «αβάσιμους». Ακόμη και αν η δήλωση επιβεβαίωσε ότι η ιορδανική Arab Potash Company είχε εμπλακεί σε συνομιλίες με «την ομόλογή της στο Ισραήλ» μέσω μιας αμερικανικής εταιρείας, ο πρώην υπουργός Ενέργειας Alaa Batayneh αρνήθηκε ότι η κυβέρνηση έπαιξε ρόλο, προσπαθώντας να απεικονίσει [6] τις διαπραγματεύσεις ως καθαρά εμπορικές.

Στην πραγματικότητα, ωστόσο, η συμφωνία ήταν προϊόν παρατεταμένων διπλωματικών προσπαθειών με την καθοδήγηση της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Ο Amos Hochstein, ένας υψηλού επιπέδου ενεργειακός αξιωματούχος στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, φέρεται ότι έκανε συνολικά 14 ταξίδια στην περιοχή για να θέσει τις βάσεις για τις διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ισραήλ και της ιορδανικής Arab Potash. Όπως ανέφεραν τα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης [7], σε αυτή την προσπάθεια είχε βοήθεια από τον πρώην πρόεδρο του Ισραήλ, Σιμόν Πέρες.

Μετά από μήνες συζητήσεων, οι συμφωνίες υπογράφηκαν τον Φλεβάρη τού 2014 μεταξύ της αμερικανικής εταιρείας Noble και των δύο εταιρειών τής Ιορδανίας, Arab Potash και Jordan Bromine, ουσιαστικά ανοίγοντας τον δρόμο για συνεργασία σε κρατικό επίπεδο. Η ιδιωτική «εμπορική» συμφωνία, η οποία πυροδότησε τις ευρύτερες συνομιλίες, ήταν ουσιαστικά μια δοκιμή που χρησιμοποιήθηκε από την ιορδανική κυβέρνηση για να αξιολογήσει την προθυμία τού κοινού να επιτρέψει την εξομάλυνση του ενεργειακού εμπορίου με το Ισραήλ. Δεδομένου ότι υπήρξαν αμελητέες δημόσιες διαμαρτυρίες μετά την αρχική ανακοίνωση (δεν υπήρξε επίσης πολύ δημοσιότητα), λιγότερο από οκτώ μήνες μετά την υπογραφή τής ιδιωτικής συμφωνίας, η σημαντικά μεγαλύτερη συμφωνία φυσικού αερίου ανακοινώθηκε μεταξύ της κρατικής ιορδανικής National Electric Power Company και των δύο επενδυτών στο Λεβιάθαν, της Noble και της ισραηλινής Delek. Από τότε, έχει υπάρξει μια πιο συντονισμένη προσπάθεια της κοινής γνώμης [8] για να ακυρωθεί η συμφωνία.

ΜΙΑ ΜΟΝΟΠΛΕΥΡΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ

Την ίδια στιγμή που το Ισραήλ βρισκόταν σε διαπραγματεύσεις με την Ιορδανία, δούλευε σε μια ενεργειακή συμφωνία με παλαιστινιακές εταιρείες. Τον Ιανουάριο του 2013, η Παλαιστινιακή Εταιρεία Παραγωγής Ενέργειας (Palestine Power Generation Company) υπέγραψε ένα συμβόλαιο 1,2 δισ. δολαρίων για 168 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια (4,75 δισ. κυβικά μέτρα) φυσικού αερίου στην διάρκεια 20 ετών. Αυτή η συμφωνία, που επίσης επικοινωνήθηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ως αγωγός για την ειρήνη, φαίνεται ακόμη πιο άστοχη από την ιορδανική συμφωνία.

Οι Παλαιστίνιοι προσπάθησαν να εξερευνήσουν τα δικά τους αποθέματα φυσικού αερίου -δύο πεδία γνωστά ως Gaza Marine- για περισσότερο από 15 χρόνια. Ανακαλυφθέντα από την British Gas, αυτά τα πεδία περιέχουν συνολικά 1,4 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια αερίου και βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη από 20 χιλιόμετρα από τις ακτές τής Γάζας. (Τα αποθέματα αυτά βρίσκονται αναμφισβήτητα μέσα στα παλαιστινιακά εδάφη, σύμφωνα με την Συμφωνία Γάζας-Ιεριχούς που υπεγράφη με το Ισραήλ το 1994). Ο εκλιπών Παλαιστίνιος πρόεδρος Γιασέρ Αραφάτ τα αποκάλεσε [9] «δώρο από τον Θεό στους ανθρώπους μας».

Σύμφωνα με [9] έγγραφα από την βρετανική κυβέρνηση, πριν από την κατάληψη της Λωρίδας τής Γάζας από την Χαμάς το 2007, το Ισραήλ ζήτησε από την Παλαιστίνη να πουλά το φυσικό αέριο από τα πεδία Gaza Marine στο περίπου ένα τρίτο έως το ήμισυ της αγοραίας αξίας του, γεγονός που καθιστά δύσκολη την προσέλκυση διεθνών εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου πρόθυμων να επενδύσουν σε αυτά τα αποθέματα με τόσο χαμηλή απόδοση. Ανίκανη να προσελκύσει επενδύσεις για τα δικά της αποθέματα, και με λίγη ελευθερία να ακολουθήσει εναλλακτικές, η Παλαιστίνη ωθήθηκε να στραφεί σε εισαγωγές από το Ισραήλ.

Οι προσπάθειες του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ να διευκολύνει τις εισαγωγές φυσικού αερίου στα παλαιστινιακά εδάφη από το Ισραήλ, δεν καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν αυτές υποκείμενες ανισορροπίες ισχύος –οι οποίες δημιουργούν την ανάγκη για εισαγωγές φυσικού αερίου εξ αρχής- και εδραιώνουν περαιτέρω τον έλεγχο του Ισραήλ στα παλαιστινιακά εδάφη και τους πόρους του. Η νέα συμφωνία υπονομεύει επίσης την προσπάθεια των Παλαιστινίων για τον τερματισμό τής ισραηλινής κατοχής μέσω εναλλακτικών μέσων, όπως η πρωτοβουλία «Μποϊκοτάζ, Αποεπένδυση και Κυρώσεις» (Boycott, Divestment, and Sanctions), η οποία κερδίζει λαϊκή υποστήριξη ακόμη και από [10] Ισραηλινούς και Αμερικανούς Εβραίους. Με το να εξομαλύνουν αποτελεσματικά τις ενεργειακές σχέσεις με το Ισραήλ, οι Άραβες ηγέτες και το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ αντισταθμίζουν τα τυχόν πρόοδο που θα έχει πετύχει το κίνημα.

Τέλος, η συμφωνία αφαιρεί ένα σημαντικό διπλωματικό χαρτί που από καιρό κρατά ο αραβικός κόσμος: Την Αραβική Ειρηνευτική Πρωτοβουλία (Arab Peace Initiative, API). Προωθημένη από την Σαουδική Αραβία, το 2002 κατά την διάρκεια μιας συνόδου κορυφής τού Αραβικού Συνδέσμου, η πρωτοβουλία προτείνει την εξομάλυνση των σχέσεων με τα αραβικά έθνη, αν το Ισραήλ αποσυρθεί από τα κατεχόμενα εδάφη στα προ του 1967 σύνορα και αναγνωρίσει το παλαιστινιακό κράτος. Αν και δεν είναι μια τέλεια λύση [11], η API εξακολουθεί να θεωρείται ως ένας πιθανός μηχανισμός για τον τερματισμό τής ισραηλινής κατοχής στα παλαιστινιακά εδάφη. Ωστόσο, με τις συμφωνίες φυσικού αερίου, το Ισραήλ τώρα δρέπει τα οφέλη τής API –την εμπορική εξομάλυνση- χωρίς να έχει κάνει καμία παραχώρηση.

Είναι άστοχο να πιστεύουμε ότι μια συμφωνία προμήθειας φυσικού αερίου μεταξύ του Ισραήλ και παλαιστινιακών εταιρειών ενέργειας, καθώς και με άλλες αραβικές χώρες όπως η Ιορδανία, μπορεί να επιφέρει την ειρήνη. Σε περίπτωση απουσίας μιας συνοδευτικής πολιτικής προσπάθειας που θα ασχολείται με την μεταχείριση των Παλαιστινίων από τους Ισραηλινούς, οι μη ισορροπημένες ενεργειακές συμφωνίες που προωθήθηκαν από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ουσιαστικά διαιωνίζουν το status quo. Με την υπογραφή αυτών των συμφωνιών εν κρυπτώ, ενάντια στην θέληση των πολιτών τους, η ιορδανική και παλαιστινιακή ηγεσία υπονομεύουν τα εθνικά τους συμφέροντα, υποτίθεται για την σταθερότητα. Ο χρόνος που επετεύχθησαν αυτές οι συμφωνίες φυσικού αερίου φάνηκε ιδιαίτερα αδόκιμος -ανακοινώθηκαν μετά την στρατιωτική επιχείρηση του Ισραήλ εναντίον τής Χαμάς, το καλοκαίρι του 2014, που σκότωσε πάνω από 2.000 ανθρώπους, οι περισσότεροι εκ των οποίων πολίτες τής Γάζας. Η επιβράβευση του Ισραήλ με προσοδοφόρες ενεργειακές συμφωνίες φαίνεται να στέλνουν το μήνυμα ότι μπορεί να συμπεριφέρεται με ατιμωρησία. Με άλλα λόγια, το «φυσικό αέριο για την ειρήνη» φαίνεται να κάνει το αντίθετο από την προώθηση της μακροπρόθεσμης ειρήνης.

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142820/tareq-baconi/a-pipeline-ag...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.nytimes.com/2014/12/15/business/energy-environment/israels-na...
[2] http://www.oxfordbusinessgroup.com/news/jordan-looks-lng-ease-dependence...
[3] http://www.oilreviewmiddleeast.co.uk/gas/new-lng-terminal-to-fulfil-jord...
[4] http://jordantimes.com/lawmakers-debate-planned-gas-imports-from-israel
[5] http://jordantimes.com/arab-potash-company-looks-to-import-natural-gas-f...
[6] http://www.naturalgaseurope.com/jordan-interview-alaa-batayneh
[7] http://www.timesofisrael.com/israel-jordan-sign-500-million-natural-gas-...
[8] https://www.facebook.com/pages/الحملة-الوطنية-الأردنية-لإسقاط-اتفاقية-الغاز-مع-الكيان-الصهيوني/1579179568983659
[9] http://al-shabaka.org/policy-brief/economic-issues/gas-fields-gaza-gift-...
[10] http://www.nytimes.com/2014/02/01/opinion/sunday/why-the-boycott-movemen...
[11] http://www.thejerusalemfund.org/ht/display/ContentDetails/i/3171

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr